در دورانی که پیچیدگی‌های بازار کار از توان نظارت سنتی فراتر رفته، کشورهایی مانند آلبانی به الگوریتم‌ها پناه آورده‌اند. سامانه‌ای به‌نامMIRA، با تحلیل میلیون‌ها داده‌ کاری و بیمه‌ای، نه‌تنها مسیر بازرسی‌ها را تعیین می‌کند، بلکه الگوهای پنهان تخلف را آشکار می‌سازد؛ تحولی که مفهوم بازرسی کار را از یک فعالیت میدانی به تصمیم‌سازی مبتنی بر هوش مصنوعی بدل کرده است.

وقتی الگوریتم‌ها سوت می‌زنند
در بسیاری از کشورها، بازرسی کار تنها به کشف تخلف محدود نمی‌شود. هدف بزرگ‌تر، ترویج محیطی ایمن، منصفانه و قانونی برای کارگران است. اما رسیدن به این هدف، نیازمند بررسی هزاران پرونده، تحلیل داده‌های نامنسجم و مراجعه‌های میدانی است؛ فرایندی وقت‌گیر و مستعد خطای انسانی. همین‌جا بود که در آلبانی، الگوریتمی به نام MIRA وارد میدان شد. این سامانه که با حمایت سازمان بین‌المللی کار و اتحادیه اروپا توسعه یافته، به‌دنبال جایگزینی قضاوت شهودی با تحلیل داده‌محور است. MIRA، مخفف «ماتریس هوش و ارزیابی ریسک»، داده‌های بیمه‌ای، جغرافیایی، صنعتی و قانونی را ترکیب می‌کند تا تخلف‌های پنهان را قبل از وقوع شناسایی کند. بازرس کار، دیگر تنها مأمور میدانی نیست؛ او حالا تحلیلی مسلح به داده در دست دارد.

شناسایی هدفمند تخلف
در قلب MIRA، ۹ الگوریتم یادگیری ماشین قرار دارند که هرکدام برای بررسی نوع خاصی از داده طراحی شده‌اند. این الگوریتم‌ها، با پردازش اطلاعاتی مانند اندازه شرکت، تغییرات فصلی، موقعیت جغرافیایی و سوابق بیمه، مشخص می‌کنند کدام کسب‌وکارها احتمال بیشتری برای تخلف دارند. نتایج چشم‌گیر بود. آلبانا کوکا، رئیس بخش تحلیل ریسک می‌گوید: «۶۸ درصد کشفیات مربوط به اشتغال غیررسمی در بازرسی‌هایی شناسایی شده‌اند که بر اساس تحلیل‌های MIRA انجام شده‌اند.» این یعنی بازرس دیگر نیاز ندارد «حدس بزند» یا به گزارش‌های شفاهی تکیه کند. تخلف‌ها، قبل از وقوع، با الگوهای آماری قابل پیش‌بینی شده‌اند. از سوی دیگر، MIRA می‌تواند بین تخلف‌های عمدی و اشتباهات ناشی از ناآگاهی تفاوت بگذارد و همین امر باعث تغییر رویکرد بازرسان شده است: کمتر سرزنش‌گر، بیشتر راهنما.

رویه‌ای منظم و قابل اعتماد
MIRA نه‌تنها محل بازرسی‌ها را مشخص می‌کند، بلکه روند رسیدگی را هم استاندارد کرده است. بازرسان حالا به بانک اطلاعاتی جامع قوانین دسترسی دارند و دیگر نیازی به حافظه شخصی یا تفسیر سلیقه‌ای نیست. نتیجه، بازرسی‌هایی هماهنگ‌تر و شفاف‌تر است. در حال حاضر، ۷۰ درصد بازرسی‌ها بر اساس تحلیل داده‌محور MIRA طراحی می‌شود. ۳۰ درصد دیگر به‌طور تصادفی انتخاب می‌شوند تا الگوریتم‌ها همچنان آزمون‌پذیر بمانند. این ترکیب «تحلیل + تصادف»، احتمال سوگیری را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود هیچ شرکت یا منطقه‌ای از بررسی مصون نماند.

پذیرش سخت؛ اعتماد تدریجی
در آغاز، بسیاری از بازرسان آلبانیایی به MIRA بدبین بودند. آن‌ها که به تجربه میدانی تکیه داشتند، حالا باید به سیستم آماری اعتماد می‌کردند. ایریدا قوشیا، مدیرکل بازرسی کار می‌گوید:«در ابتدا MIRA را بار اضافه می‌دیدند، اما وقتی دیدند کارشان دقیق‌تر و آسان‌تر شده، آن را به ابزار اصلی خود تبدیل کردند.» آنچه در نهایت باعث پذیرش شد، شفافیت تصمیم‌گیری بود. بازرس حالا پشتوانه‌ای آماری برای گزارش‌های خود دارد؛ تصمیم‌ها قابل‌پیگیری و قابل ارزیابی شده‌اند. برای نهادهای نظارتی، این یعنی کاهش اختلافات و افزایش اعتماد.

تحولی در نقش بازرسان
سامانه MIRA فقط ابزار نیست، بلکه رویکردی تازه به حاکمیت بازار کار است: از واکنش به تخلف، به پیشگیری قبل از تخلف. از حافظه‌محوری، به داده‌محوری. از نقش مأمور قانون، به نقش تحلیلگر اجتماعی. MIRA کمک کرده منابع محدود انسانی، در مسیر درست‌تر به‌کار گرفته شوند. در دنیایی که داده‌ها هر روز بیشتر و پیچیده‌تر می‌شوند، بدون این نوع ابزارها، بازرسی مؤثر تقریباً غیرممکن خواهد بود. الگوریتم‌ها به کمک عدالت آمده‌اند، نه به‌جای آن.

چشم‌اندازی فراتر از نظارت
MIRA الگویی از تحول دیجیتال در خدمت عدالت اجتماعی است. هدف نهایی آن، صرفاً شناسایی متخلف نیست، بلکه بهبود مستمر در رفتار کاری، افزایش ایمنی و تقویت قانون‌مداری است. به‌همین دلیل، MIRA در آلبانی باقی نمانده و توجه نهادهای بازرسی در کشورهای دیگر را هم جلب کرده است. این تحول فقط به فناوری مربوط نیست. نیاز به سیاست‌گذاری هوشمند، آموزش بازرسان، و اعتمادسازی میان دولت و بخش خصوصی نیز دارد. تجربه آلبانی نشان داد که وقتی این عناصر کنار هم قرار می‌گیرند، هوش مصنوعی می‌تواند خادمی برای شفافیت، نه تهدیدی برای عدالت باشد.

بازتعریف بازرسی کار
در عصر انفجار داده‌ها، بازرسی کار دیگر نمی‌تواند به روش‌های سنتی ادامه یابد. الگوریتم‌ها، اگر درست طراحی و نظارت شوند، می‌توانند نقش مهمی در حمایت از حقوق کارگران، کاهش تخلفات و افزایش بهره‌وری نهادهای نظارتی داشته باشند.
MIRA نماد این تغییر است: یک سامانه هوشمند که با ترکیب داده، فناوری و تحلیل، تعریف بازرسی را از نو نوشته است. به‌جای جایگزین کردن انسان، او را توانمند کرده؛ به‌جای پیچیده‌تر کردن کار، آن را شفاف‌تر ساخته؛ و به‌جای گرفتن تصمیم، مسیر تصمیم‌گیری را روشن کرده است.
منبع: ILO