بازار کار ایران برای هوش مصنوعی آماده‌است؟
آریا بهاروند کارشناس اشتغال
تا سال ۱۴۱۴، هوش مصنوعی ساختار اشتغال در ایران را بازتعریف می‌کند و بهره‌وری را بهبود می‌بخشد. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ۲۰ درصد مشاغل کشور تحت تأثیر این فناوری قرار خواهند گرفت؛ رقمی که کمی بالاتر از میانگین کشورهای در حال توسعه (۱۶ درصد) و نزدیک به میانگین جهانی (۱۸ درصد) است، اما هنوز از کشورهای توسعه‌یافته (۲۵ درصد) کمتر است. در ۹۰ درصد موارد، هوش مصنوعی نقش مکمل نیروی انسانی را ایفا می‌کند و بهره‌وری را ارتقا می‌دهد. اما در ۱۰ درصد مشاغل، ماشین‌ها جایگزین انسان می‌شوند. این یعنی تنها دو درصد از کل مشاغل ایران به‌طور کامل دگرگون خواهند شد. با این حال، همین سهم اندک می‌تواند پیامدهای اجتماعی عمیقی به همراه داشته باشد؛ به‌ویژه اگر زیرساخت‌های آموزشی و حمایتی برای تطبیق نیروی کار آماده نباشد.
دولت: آماده‌سازی؛ نه انکار
محمود کریمی‌بیرانوند، معاون وزارت کار، بر ضرورت سازگاری با این تحول تأکید دارد: «هوش مصنوعی را نه می‌توان متوقف کرد و نه باید از آن هراسید. کلید موفقیت، آماده‌سازی نیروی کار برای نقش‌های جدید است.» وزارت کار اکنون نظام مهارت‌آموزی را بازنگری و مشاغل آینده‌محور را طراحی می‌کند تا کارگران در معرض ریسک، مهارت‌های لازم را کسب کنند و فرصت‌های شغلی فناورانه گسترش یابد. بیرانوند تأکید می‌کند که بازآموزی باید بر داده‌های بومی استوار باشد، نه الگوهای وارداتی.
مشاغل در خطر، مهارت‌های در اوج
گزارش مجلس همچنین می افزایدکشاورزی و فروش بیش از سایر حوزه‌ها تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار می‌گیرند. مشاغلی مانند صندوقداری، ورود داده، متصدیان بانکی و منشی‌گری با کاهش تقاضای تا ۴۰ درصد مواجه خواهند شد. در مقابل، رشته‌هایی نظیر تحلیل داده‌های کلان، برنامه‌نویسی هوش مصنوعی، توسعه نرم‌افزار و فین‌تک رشد چشمگیری خواهند داشت؛ در برخی کشورها تا ۸۷ درصد. این دوگانگی نیاز به بازطراحی مهارت‌ها را بیش‌ازپیش آشکار می‌کند.
زیرساخت: حلقه گمشده تحول
هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری اقتصاد ایران را تا ۱.۲ درصد در سال افزایش دهد، اما این پتانسیل به زیرساخت‌های داده، دیجیتالی‌سازی و آموزش عمومی وابسته است. علی‌اکبر جلالی، پدر فناوری اطلاعات ایران، هشدار می‌دهد: «هوش مصنوعی تحولی بنیادین است. اگر برنامه‌ریزی نکنیم، به جای تولیدکننده، مصرف‌کننده خواهیم ماند.» او با اشاره به تجربه روستای اینترنتی شاهکوه استان گلستان که از سال 1379 بدل به قطب گردشگری اطراف گرگان شده است، بر آموزش دیجیتال و توسعه پارک‌های داده‌محور تأکید دارد.
چشم‌انداز جهانی: آینده‌ای ترکیبی
تا سال ۲۰۳۰، جهان شاهد ایجاد ۱۷۰ میلیون شغل جدید و حذف ۹۲ میلیون شغل خواهد بود؛ جابه‌جایی‌ای که ۱۴ درصد ساختار شغلی را تغییر می‌دهد. نقش‌های صرفاً انسانی از ۴۷ درصد به ۳۳ درصد کاهش می‌یابد، در حالی که همکاری انسان و ماشین گسترش می‌یابد. در صنایعی مانند بیمه و مخابرات، خودکارسازی عامل ۹۵ درصد کاهش نقش انسانی است، اما در خدمات پزشکی و دولتی، تعامل انسان و ماشین نیمی از این تغییرات را رقم می‌زند.
ایران در گذار: افزایش بهره‌وری
هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری اقتصاد ایران را در شرایط رکود کنونی تقویت کند، اما بدون برنامه‌ریزی، خطر بیکاری و شکاف مهارتی را به دنبال دارد. امیر کشانی، رئیس اتاق بازرگانی اصفهان، می‌گوید: «هوش مصنوعی فناوری امروز است، نه آینده. چشم‌پوشی از آن، عقب‌ماندگی اقتصادی را تضمین می‌کند.» او خواستار توسعه زیرساخت‌های حقوقی و تجاری برای ورود بخش خصوصی به بازار جهانی فناوری است. هوش مصنوعی نه تهدیدی مطلق است و نه فرصتی تضمین‌شده؛ واقعیتی است که می‌توان آن را هدایت کرد. تأکید بر نقش مکمل این فناوری و بازآموزی نیروی کار، نشان‌دهنده اجماع سیاست‌گذاران است: تغییر اجتناب‌ناپذیر است، اما مسیر آن در دست ما است. ایران با سیاست‌گذاری هوشمند، مشارکت بخش خصوصی و آموزش فراگیر می‌تواند از این گذار تاریخی به نفع توسعه اقتصادی بهره برد.
دولت: آماده‌سازی؛ نه انکار
محمود کریمی‌بیرانوند، معاون وزارت کار، بر ضرورت سازگاری با این تحول تأکید دارد: «هوش مصنوعی را نه می‌توان متوقف کرد و نه باید از آن هراسید. کلید موفقیت، آماده‌سازی نیروی کار برای نقش‌های جدید است.» وزارت کار اکنون نظام مهارت‌آموزی را بازنگری و مشاغل آینده‌محور را طراحی می‌کند تا کارگران در معرض ریسک، مهارت‌های لازم را کسب کنند و فرصت‌های شغلی فناورانه گسترش یابد. بیرانوند تأکید می‌کند که بازآموزی باید بر داده‌های بومی استوار باشد، نه الگوهای وارداتی.
مشاغل در خطر، مهارت‌های در اوج
گزارش مجلس همچنین می افزایدکشاورزی و فروش بیش از سایر حوزه‌ها تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار می‌گیرند. مشاغلی مانند صندوقداری، ورود داده، متصدیان بانکی و منشی‌گری با کاهش تقاضای تا ۴۰ درصد مواجه خواهند شد. در مقابل، رشته‌هایی نظیر تحلیل داده‌های کلان، برنامه‌نویسی هوش مصنوعی، توسعه نرم‌افزار و فین‌تک رشد چشمگیری خواهند داشت؛ در برخی کشورها تا ۸۷ درصد. این دوگانگی نیاز به بازطراحی مهارت‌ها را بیش‌ازپیش آشکار می‌کند.
زیرساخت: حلقه گمشده تحول
هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری اقتصاد ایران را تا ۱.۲ درصد در سال افزایش دهد، اما این پتانسیل به زیرساخت‌های داده، دیجیتالی‌سازی و آموزش عمومی وابسته است. علی‌اکبر جلالی، پدر فناوری اطلاعات ایران، هشدار می‌دهد: «هوش مصنوعی تحولی بنیادین است. اگر برنامه‌ریزی نکنیم، به جای تولیدکننده، مصرف‌کننده خواهیم ماند.» او با اشاره به تجربه روستای اینترنتی شاهکوه استان گلستان که از سال 1379 بدل به قطب گردشگری اطراف گرگان شده است، بر آموزش دیجیتال و توسعه پارک‌های داده‌محور تأکید دارد.
چشم‌انداز جهانی: آینده‌ای ترکیبی
تا سال ۲۰۳۰، جهان شاهد ایجاد ۱۷۰ میلیون شغل جدید و حذف ۹۲ میلیون شغل خواهد بود؛ جابه‌جایی‌ای که ۱۴ درصد ساختار شغلی را تغییر می‌دهد. نقش‌های صرفاً انسانی از ۴۷ درصد به ۳۳ درصد کاهش می‌یابد، در حالی که همکاری انسان و ماشین گسترش می‌یابد. در صنایعی مانند بیمه و مخابرات، خودکارسازی عامل ۹۵ درصد کاهش نقش انسانی است، اما در خدمات پزشکی و دولتی، تعامل انسان و ماشین نیمی از این تغییرات را رقم می‌زند.
ایران در گذار: افزایش بهره‌وری
هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری اقتصاد ایران را در شرایط رکود کنونی تقویت کند، اما بدون برنامه‌ریزی، خطر بیکاری و شکاف مهارتی را به دنبال دارد. امیر کشانی، رئیس اتاق بازرگانی اصفهان، می‌گوید: «هوش مصنوعی فناوری امروز است، نه آینده. چشم‌پوشی از آن، عقب‌ماندگی اقتصادی را تضمین می‌کند.» او خواستار توسعه زیرساخت‌های حقوقی و تجاری برای ورود بخش خصوصی به بازار جهانی فناوری است. هوش مصنوعی نه تهدیدی مطلق است و نه فرصتی تضمین‌شده؛ واقعیتی است که می‌توان آن را هدایت کرد. تأکید بر نقش مکمل این فناوری و بازآموزی نیروی کار، نشان‌دهنده اجماع سیاست‌گذاران است: تغییر اجتناب‌ناپذیر است، اما مسیر آن در دست ما است. ایران با سیاست‌گذاری هوشمند، مشارکت بخش خصوصی و آموزش فراگیر می‌تواند از این گذار تاریخی به نفع توسعه اقتصادی بهره برد.
ارسال دیدگاه
