۱۴۰۴؛ سال حذف صفرهای ریال
اجرای حذف صفر با هدف کاهش تورم و تسهیل معاملات مالی در حالی کلید خورد که مخالفان معتقدند این اقدام بدون اصلاحات کلان اقتصادی، مشکل اصلی را حل نخواهد کرد.
محمد رضوانی روزنامه نگار
حذف صفر از پول ملی؛ موضوعی است که به‌تازگی بار دیگر از سوی رئیس کل بانک مرکزی مورد تأکید قرار گرفته است. محمدرضا فرزین اعلام کرده که امسال برنامه حذف چهار صفر از پول ملی را عملیاتی می‌کند. در حالی که حذف صفرها از اسکناس‌ها اقدامی است که تاکنون چندین کشور به دلیل تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی خود تجربه کرده‌اند و نتایج مثبت و منفی به همراه داشته، رئیس کل بانک مرکزی ایران دوباره آن را بر سر زبان‌ها انداخته است. هفته قبل (دوشنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴) بود که محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، در نشست تحلیلی ارتقای حکمرانی پولی و بانکی و سرمایه‌گذاری برای تولید و سیاست‌های بانک مرکزی گفت: «حذف چهار صفر از پول ملی، امسال در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد.»
رئیس کل بانک مرکزی افزود: «یکی از کارهای مهم در سال جاری، موضوع حذف صفر از واحد پول کشور است. ما حذف صفر را دنبال می‌کنیم و بسیاری از کشورها حذف صفر را انجام داده‌اند و ما می‌توانیم آرایشی جدید از ریال ایجاد کنیم که این امر اگر در زمان مناسبی انجام شود، محقق خواهد شد.»
حذف صفر؛ از گذشته تا امروز
چندین دهه از طرح موضوع حذف صفر از پول ملی می‌گذرد و در این مدت تعداد صفرهایی که قرار است از واحد پول ایران کم شود، دستخوش تغییراتی شده و حال در آخرین تغییرات صورت‌گرفته از سه صفر به چهار صفر رسیده است. در این میان، عده بسیاری نیز از مزایا و معایب اجرای این طرح سخن گفته‌اند، اما با این حال همچنان نه‌تنها این طرح اجرایی نشده بلکه حتی زمان دقیقی هم برای خداحافظی با صفرهای پول ملی اعلام نشده است.
موضوع حذف صفر از پول ملی از دهه ۷۰ شمسی مطرح شد و بحث جدی درباره آن به دولت‌های هشتم و نهم، یعنی دولت محمود احمدی‌نژاد بازمی‌گردد. احمدی‌نژاد مدعی بود که حذف سه صفر از پول ملی می‌تواند اثرات مثبتی به دنبال داشته باشد، اما به دلایل متعدد که یکی از آنها نیاز این طرح به شرایط مناسب برای اجرا ذکر شد، عملیاتی شدن آن به دست فراموشی سپرده شد و دولت وقت ترجیح داد انرژی خود را صرف اموری دیگر کند. با این وجود تا امروز همچنان اجرای این طرح در دولت‌های مختلف همواره مورد توجه بوده و حتی مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز خداحافظی با صفرهای پول ملی را مغایر با مصالح کشور ندانسته است.
دولت حسن روحانی نیز با حذف صفر از پول ملی موافق بود و نه‌تنها بر لزوم حذف چهار صفر تأکید داشت بلکه حتی اعتقاد داشت باید نام پول ملی نیز تغییر کند و از ریال به تومان تبدیل شود. در دولت تدبیر و امید نیز برایند نظرات این بود که با توجه به تورم بالا در ایران و پایین آمدن ارزش پول ملی، لازم است چهار صفر از پول ملی کم شود.
بر این اساس در سال ۱۳۹۸ در جلسه هیأت دولت به ریاست حسن روحانی، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی که در آن به تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر اشاره شده بود، به تصویب رسید. سال پس از آن نیز کلیات لایحه حذف چهار صفر و تبدیل پول ملی ایران از ریال به تومان از سوی مجلس شورای اسلامی مورد تصویب قرار گرفت و لایحه مذکور برای اجرا در انتظار تأیید شورای نگهبان ماند.
صفرهای کمرنگ؛ تحولی در اسکناس‌ها
پروژه خداحافظی با صفرهای پول ملی به صورت عینی از سال ۱۴۰۰ استارت خورد. از این سال بود که در اسکناس‌های جدید صفرها به صورت کمرنگ چاپ شد و حتی شباهت‌هایی؛ به طور مثال میان اسکناس ۱۰ هزار تومانی و هزار تومانی یا اسکناس ۵ هزار تومانی و تراول‌های ۵۰ هزار تومانی ایجاد شد.
از طرفی، حالا دیگر سالیان متمادی است که نه‌تنها مردم عادی بلکه سیاستمداران نیز از واژه «تومان» به عنوان واحد پول ملی استفاده می‌کنند و حتی شاهد شکل‌گیری عبارت «همت» به جای «هزار میلیارد تومان» هستیم که از سوی تمام مسئولان مورد استفاده قرار می‌گیرد و به صورت تلویحی از پذیرفته شدن تغییر واحد پول خبر می‌دهد.
دلایل حذف صفر از پول ملی
موافقت تقریباً همه دولت‌ها با بحث حذف صفر، ریشه در تورم افسارگسیخته و کاهش ارزش پول ملی دارد. به عبارت دیگر، تورم انباشته طی دهه‌های اخیر منجر به کاهش قدرت خرید مردم با واحد پول کشور شده است. از سوی دیگر، در چنین شرایطی برای تأمین نیازهای مردم نیاز به چاپ اسکناس‌هایی با ارقام بالاتر وجود دارد و وقتی این اتفاق رخ نمی‌دهد برای مبادلات مالی لازم است حجم بالایی از اسکناس رد و بدل شود.
البته این موارد تنها دلایل حذف صفر نیستند و برخی از استدلال‌های دیگری که برای اجرای این طرح وجود دارد، شامل جلوگیری از استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده و روزمره، مشکلات محاسباتی و حسابداری دفاتر، ناامن شدن حمل مقادیر زیاد پول، معطلی در صف بانک‌ها و مشکلات شمارش حجم بالای اسکناس، اجبار در استفاده از ایران‌چک با توجه به مشکلات حقوقی ناظر بر آن، هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و بالا رفتن میزان استهلاک اسکناس است.
ریال یا تومان؛ مجلس تصمیم می‌گیرد
جعفر مهدی‌زاده، مدیرکل سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی به تازگی اظهار داشته که تغییر نام «ریال» بر اساس مصوبه‌ای خواهد بود که مجلس شورای اسلامی در نوبت بررسی در صحن علنی دارد. به گفته او، اصلاح پول ملی یا حذف چهار صفر در مدت اخیر بارها مطرح شده و حتی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، مطالعات بسیار عمیقی در قالب پروژه‌های مطالعاتی درباره این مسئله انجام داده است.
مهدی‌زاده در ادامه گفت: «این طرح می‌تواند به دو شکل اجرایی شود. یک دوره گذار وجود دارد که در این دوره گذار یک کد جدید معرفی می‌شود یا اینکه به صورت ناگهانی این موضوع اجرایی شود که می‌تواند پیچیدگی‌های خاصی داشته باشد و بار تولیدی را بر بانک مرکزی بیشتر کند.»
مخالفان خداحافظی با صفرها
در این میان، برخی از مردم و مسئولان با حذف صفر از پول مخالف هستند. به‌عنوان مثال، محمدمهدی مفتح در جلسه علنی روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت ماه مجلس شورای اسلامی اظهار داشت که حذف صفر از پول ملی دردی از مشکلات اقتصادی مردم دوا نمی‌کند. او گفت: «در شرایطی که مردم با گرانی و کاهش ارزش پول ملی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، پرداختن به حذف صفر از پول ملی جای تأسف دارد.»
مفتح در ادامه گفت: «اخیراً از قول رئیس کل بانک مرکزی اعلام شده که به دنبال حذف چهار صفر از اسکناس‌های کشور هستند. این موضوع واقعاً جای تأمل و تأسف دارد؛ چرا که بزرگ‌ترین مشکل کشور برای عموم مردم به ویژه اقشار آسیب‌پذیر، موضوع اقتصاد است.»
او که نماینده مردم تویسرکان در مجلس شورای اسلامی است، تصریح کرد: «ما شاهد کاهش شدید ارزش پول ملی و گرانی روزافزون کالاها و خدمات هستیم. عجیب است که بانک مرکزی در این شرایط به جای ارائه طرح‌های مؤثر برای کاهش تورم و افزایش قدرت پول ملی، به موضوع حذف صفرها پرداخته است.»
درس‌های حذف صفر در دنیا
کشورها بر اساس شرایط خود حذف تعداد متفاوتی از صفر را تجربه کرده‌اند. به طور مثال کشوری مثل زیمبابوه که تورم آن مثال‌زدنی شده بود، حذف ۱۰ صفر را در دستور کار قرار داد.
ترکیه و افغانستان هم از جمله کشورهای همسایه‌ای هستند که در دهه‌های گذشته حذف صفر از پول ملی را تجربه کرده‌اند.
با این حال، مشاهده می‌شود حذف صفرها از پول ملی تنها در صورتی می‌تواند مؤثر باشد که در دوره مشابه، سیاست‌های کاهش تورم به طور همزمان انجام شود، اما می‌توان از اثرات مثبت و ابعاد روانی آن برای ایجاد ارزش و کنترل تورم و همچنین مدیریت نقدینگی و سیاست ضد تورمی استفاده کرد. این رویکرد اگرچه می‌تواند اعتماد عمومی را نسبت به واحد پول ملی و اعتبار آن بیشتر کند و به نوعی بار روانی مثبت روی جامعه داشته باشد، اما قطعاً به تنهایی نمی‌تواند عاملی برای کاهش یا کنترل تورم باشد. به عبارت دیگر، لازم است این تصمیم به همراه اصلاحات اقتصادی دیگر باشد. شاهد این ادعا نیز آن است که مروری بر کشورهای تجربه‌کننده این سیاست گویای آن است که در موارد متعدد، کشورهایی بوده‌اند که مجبور شده‌اند این روند را دو بار انجام دهند و دو بار از واحد پول خود صفرهایی را کم کنند.
از نظر تعداد صفرهای حذف شده نیز آمارها در کشورهای مختلف متفاوت است، اما تجربه حذف سه صفر رواج بیشتری در میان کشورها داشته و گاه نیز کشورهایی بوده‌اند که بین یک تا ۱۰ صفر را حذف کرده‌اند. همچنین آرژانتین چهار بار، یوگسلاوی سابق دو بار و برزیل نیز شش بار صفرهای پول ملی خود را حذف کرده‌اند که بی‌شک اگر این تغییر به تنهایی منجر به کنترل یا کاهش تورم می‌شد، نیازی به تکرار چندباره آن در کشورهای مذکور نبود.
وقتی صفرها تصمیم می‌گیرند
به‌طور کلی از این مثال‌ها می‌توان چنین برداشت کرد که «حذف صفر» یا «بازتعریف پول» می‌تواند معاملات را آسان‌تر کند و به طور موقت اعتماد به پول یک کشور را افزایش دهد، اما راه‌حلی برای مشکلات اساسی اقتصادی مانند تورم و ابرتورم نیست.
حذف صفر از پول ملی یا «بازتعریف پول» اگرچه ابزاری مفید برای ساده‌سازی معاملات و بازگرداندن اعتماد به یک ارز است، اما راه‌حلی مستقل برای رفع مشکلات عمیق اقتصادی نیست و برای ایجاد اثرات مثبت قابل توجه بر اقتصاد، باید تلاش‌های متعددی در کنار «بازتعریف پول» شامل کنترل تورم، اصلاحات ساختاری، آزادسازی تجارت، اصلاحات بخش بانکی، مدیریت ارز و برنامه‌ریزی بلندمدت صورت گیرد. در نتیجه، «حذف صفر» به‌تنهایی نوش‌دارویی برای مشکلات اقتصادی نیست بلکه این تدبیر باید بخشی از بسته سیاستی وسیع‌تر و هماهنگ با اهداف کلان اقتصادی باشد تا بتواند در نهایت اثرگذار باشد.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: «یکی از کارهای مهم در سال جاری، موضوع حذف صفر از واحد پول کشور است. ما حذف صفر را دنبال می‌کنیم و بسیاری از کشورها حذف صفر را انجام داده‌اند و ما می‌توانیم آرایشی جدید از ریال ایجاد کنیم که این امر اگر در زمان مناسبی انجام شود، محقق خواهد شد.»
حذف صفر؛ از گذشته تا امروز
چندین دهه از طرح موضوع حذف صفر از پول ملی می‌گذرد و در این مدت تعداد صفرهایی که قرار است از واحد پول ایران کم شود، دستخوش تغییراتی شده و حال در آخرین تغییرات صورت‌گرفته از سه صفر به چهار صفر رسیده است. در این میان، عده بسیاری نیز از مزایا و معایب اجرای این طرح سخن گفته‌اند، اما با این حال همچنان نه‌تنها این طرح اجرایی نشده بلکه حتی زمان دقیقی هم برای خداحافظی با صفرهای پول ملی اعلام نشده است.
موضوع حذف صفر از پول ملی از دهه ۷۰ شمسی مطرح شد و بحث جدی درباره آن به دولت‌های هشتم و نهم، یعنی دولت محمود احمدی‌نژاد بازمی‌گردد. احمدی‌نژاد مدعی بود که حذف سه صفر از پول ملی می‌تواند اثرات مثبتی به دنبال داشته باشد، اما به دلایل متعدد که یکی از آنها نیاز این طرح به شرایط مناسب برای اجرا ذکر شد، عملیاتی شدن آن به دست فراموشی سپرده شد و دولت وقت ترجیح داد انرژی خود را صرف اموری دیگر کند. با این وجود تا امروز همچنان اجرای این طرح در دولت‌های مختلف همواره مورد توجه بوده و حتی مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز خداحافظی با صفرهای پول ملی را مغایر با مصالح کشور ندانسته است.
دولت حسن روحانی نیز با حذف صفر از پول ملی موافق بود و نه‌تنها بر لزوم حذف چهار صفر تأکید داشت بلکه حتی اعتقاد داشت باید نام پول ملی نیز تغییر کند و از ریال به تومان تبدیل شود. در دولت تدبیر و امید نیز برایند نظرات این بود که با توجه به تورم بالا در ایران و پایین آمدن ارزش پول ملی، لازم است چهار صفر از پول ملی کم شود.
بر این اساس در سال ۱۳۹۸ در جلسه هیأت دولت به ریاست حسن روحانی، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی که در آن به تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر اشاره شده بود، به تصویب رسید. سال پس از آن نیز کلیات لایحه حذف چهار صفر و تبدیل پول ملی ایران از ریال به تومان از سوی مجلس شورای اسلامی مورد تصویب قرار گرفت و لایحه مذکور برای اجرا در انتظار تأیید شورای نگهبان ماند.
صفرهای کمرنگ؛ تحولی در اسکناس‌ها
پروژه خداحافظی با صفرهای پول ملی به صورت عینی از سال ۱۴۰۰ استارت خورد. از این سال بود که در اسکناس‌های جدید صفرها به صورت کمرنگ چاپ شد و حتی شباهت‌هایی؛ به طور مثال میان اسکناس ۱۰ هزار تومانی و هزار تومانی یا اسکناس ۵ هزار تومانی و تراول‌های ۵۰ هزار تومانی ایجاد شد.
از طرفی، حالا دیگر سالیان متمادی است که نه‌تنها مردم عادی بلکه سیاستمداران نیز از واژه «تومان» به عنوان واحد پول ملی استفاده می‌کنند و حتی شاهد شکل‌گیری عبارت «همت» به جای «هزار میلیارد تومان» هستیم که از سوی تمام مسئولان مورد استفاده قرار می‌گیرد و به صورت تلویحی از پذیرفته شدن تغییر واحد پول خبر می‌دهد.
دلایل حذف صفر از پول ملی
موافقت تقریباً همه دولت‌ها با بحث حذف صفر، ریشه در تورم افسارگسیخته و کاهش ارزش پول ملی دارد. به عبارت دیگر، تورم انباشته طی دهه‌های اخیر منجر به کاهش قدرت خرید مردم با واحد پول کشور شده است. از سوی دیگر، در چنین شرایطی برای تأمین نیازهای مردم نیاز به چاپ اسکناس‌هایی با ارقام بالاتر وجود دارد و وقتی این اتفاق رخ نمی‌دهد برای مبادلات مالی لازم است حجم بالایی از اسکناس رد و بدل شود.
البته این موارد تنها دلایل حذف صفر نیستند و برخی از استدلال‌های دیگری که برای اجرای این طرح وجود دارد، شامل جلوگیری از استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده و روزمره، مشکلات محاسباتی و حسابداری دفاتر، ناامن شدن حمل مقادیر زیاد پول، معطلی در صف بانک‌ها و مشکلات شمارش حجم بالای اسکناس، اجبار در استفاده از ایران‌چک با توجه به مشکلات حقوقی ناظر بر آن، هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و بالا رفتن میزان استهلاک اسکناس است.
ریال یا تومان؛ مجلس تصمیم می‌گیرد
جعفر مهدی‌زاده، مدیرکل سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی به تازگی اظهار داشته که تغییر نام «ریال» بر اساس مصوبه‌ای خواهد بود که مجلس شورای اسلامی در نوبت بررسی در صحن علنی دارد. به گفته او، اصلاح پول ملی یا حذف چهار صفر در مدت اخیر بارها مطرح شده و حتی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، مطالعات بسیار عمیقی در قالب پروژه‌های مطالعاتی درباره این مسئله انجام داده است.
مهدی‌زاده در ادامه گفت: «این طرح می‌تواند به دو شکل اجرایی شود. یک دوره گذار وجود دارد که در این دوره گذار یک کد جدید معرفی می‌شود یا اینکه به صورت ناگهانی این موضوع اجرایی شود که می‌تواند پیچیدگی‌های خاصی داشته باشد و بار تولیدی را بر بانک مرکزی بیشتر کند.»
مخالفان خداحافظی با صفرها
در این میان، برخی از مردم و مسئولان با حذف صفر از پول مخالف هستند. به‌عنوان مثال، محمدمهدی مفتح در جلسه علنی روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت ماه مجلس شورای اسلامی اظهار داشت که حذف صفر از پول ملی دردی از مشکلات اقتصادی مردم دوا نمی‌کند. او گفت: «در شرایطی که مردم با گرانی و کاهش ارزش پول ملی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، پرداختن به حذف صفر از پول ملی جای تأسف دارد.»
مفتح در ادامه گفت: «اخیراً از قول رئیس کل بانک مرکزی اعلام شده که به دنبال حذف چهار صفر از اسکناس‌های کشور هستند. این موضوع واقعاً جای تأمل و تأسف دارد؛ چرا که بزرگ‌ترین مشکل کشور برای عموم مردم به ویژه اقشار آسیب‌پذیر، موضوع اقتصاد است.»
او که نماینده مردم تویسرکان در مجلس شورای اسلامی است، تصریح کرد: «ما شاهد کاهش شدید ارزش پول ملی و گرانی روزافزون کالاها و خدمات هستیم. عجیب است که بانک مرکزی در این شرایط به جای ارائه طرح‌های مؤثر برای کاهش تورم و افزایش قدرت پول ملی، به موضوع حذف صفرها پرداخته است.»
درس‌های حذف صفر در دنیا
کشورها بر اساس شرایط خود حذف تعداد متفاوتی از صفر را تجربه کرده‌اند. به طور مثال کشوری مثل زیمبابوه که تورم آن مثال‌زدنی شده بود، حذف ۱۰ صفر را در دستور کار قرار داد.
ترکیه و افغانستان هم از جمله کشورهای همسایه‌ای هستند که در دهه‌های گذشته حذف صفر از پول ملی را تجربه کرده‌اند.
با این حال، مشاهده می‌شود حذف صفرها از پول ملی تنها در صورتی می‌تواند مؤثر باشد که در دوره مشابه، سیاست‌های کاهش تورم به طور همزمان انجام شود، اما می‌توان از اثرات مثبت و ابعاد روانی آن برای ایجاد ارزش و کنترل تورم و همچنین مدیریت نقدینگی و سیاست ضد تورمی استفاده کرد. این رویکرد اگرچه می‌تواند اعتماد عمومی را نسبت به واحد پول ملی و اعتبار آن بیشتر کند و به نوعی بار روانی مثبت روی جامعه داشته باشد، اما قطعاً به تنهایی نمی‌تواند عاملی برای کاهش یا کنترل تورم باشد. به عبارت دیگر، لازم است این تصمیم به همراه اصلاحات اقتصادی دیگر باشد. شاهد این ادعا نیز آن است که مروری بر کشورهای تجربه‌کننده این سیاست گویای آن است که در موارد متعدد، کشورهایی بوده‌اند که مجبور شده‌اند این روند را دو بار انجام دهند و دو بار از واحد پول خود صفرهایی را کم کنند.
از نظر تعداد صفرهای حذف شده نیز آمارها در کشورهای مختلف متفاوت است، اما تجربه حذف سه صفر رواج بیشتری در میان کشورها داشته و گاه نیز کشورهایی بوده‌اند که بین یک تا ۱۰ صفر را حذف کرده‌اند. همچنین آرژانتین چهار بار، یوگسلاوی سابق دو بار و برزیل نیز شش بار صفرهای پول ملی خود را حذف کرده‌اند که بی‌شک اگر این تغییر به تنهایی منجر به کنترل یا کاهش تورم می‌شد، نیازی به تکرار چندباره آن در کشورهای مذکور نبود.
وقتی صفرها تصمیم می‌گیرند
به‌طور کلی از این مثال‌ها می‌توان چنین برداشت کرد که «حذف صفر» یا «بازتعریف پول» می‌تواند معاملات را آسان‌تر کند و به طور موقت اعتماد به پول یک کشور را افزایش دهد، اما راه‌حلی برای مشکلات اساسی اقتصادی مانند تورم و ابرتورم نیست.
حذف صفر از پول ملی یا «بازتعریف پول» اگرچه ابزاری مفید برای ساده‌سازی معاملات و بازگرداندن اعتماد به یک ارز است، اما راه‌حلی مستقل برای رفع مشکلات عمیق اقتصادی نیست و برای ایجاد اثرات مثبت قابل توجه بر اقتصاد، باید تلاش‌های متعددی در کنار «بازتعریف پول» شامل کنترل تورم، اصلاحات ساختاری، آزادسازی تجارت، اصلاحات بخش بانکی، مدیریت ارز و برنامه‌ریزی بلندمدت صورت گیرد. در نتیجه، «حذف صفر» به‌تنهایی نوش‌دارویی برای مشکلات اقتصادی نیست بلکه این تدبیر باید بخشی از بسته سیاستی وسیع‌تر و هماهنگ با اهداف کلان اقتصادی باشد تا بتواند در نهایت اثرگذار باشد.
ارسال دیدگاه
