یک نگاه و دیدگاه قدیمی راجع به اعتیاد وجود دارد که می‌گوید: «مواد اعتیاد‌آور است.» یعنی یک‌سری مواد افیونی، محرک یا موادی از خانواده حشیش وارد بدن فرد شده و باعت اعتیادش می‌شود. اما امروزه اعتیاد را بر مبنای رفتار اعتیادی تعریف می‌کنند یعنی علاوه بر اینکه مواد مخدر، الکل و سایر مواد شیمیایی علائم اعتیادی ایجاد می‌کنند این رفتار اعتیادی است که فرد را معتاد می‌کند. رفتار اعتیادی به تمایل شدید برای تکرار رفتاری خاص که منجر به لذت، حال خوب یا کاهش استرس و فشارهای روانی ا‌ست اطلاق می‌شود. اعتیاد به خرید، غذا خوردن، اینترنت، بازی‌های کامپیوتری، شبکه‌های اجتماعی و... از جمله رفتارهای تکراری‌ است که عملکرد فرد را مختل می‌کنند. در واقع یک عادت خوب به مرور زمان تبدیل به یک عادت مضر می‌شود که ادامه‌دار شدن این‌ها ، منجر به رفتارهای اعتیادگونه می‌شود.
فشارهای عصبی بیش از حد، افت تحصیلی شدید، مسائل عاطفی و خانوادگی (طلاق)، مشکلات شدید مالی و شغلی (ورشکستگی) و... از عوامل گرایش افراد به مصرف مواد مخدر یا توهم‌زا چون شیشه، حشیش، گل و... است. مصرف این‌گونه مواد در کوتاه‌مدت به فرد احساس سرخوشی زیاد می‌دهد، انرژی و لذتش را چندبرابر می‌کند، رنج او را تسکین می‌دهد و از روزمرگی‌ رها می‌شود.
جوانان و نوجوانان در این سنین به‌صورت هیجانی عمل می‌کنند. بنابراین به محض اینکه مواد مصرف می‌کنند به دلیل رفتارهای هیجانی به مصرف آن ادامه می‌دهند که طبیعتاً آسیب بیشتری هم دارد.
نشانه‌های مهم مصرف موادمخدر در میان نوجوانان شامل دروغگویی، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های خانوادگی، سرپیچی از قوانین خانوادگی و دستورات والدین، فرار از مسئولیت‌ها، آزار و اذیت اعضای خانواده، پراشتهایی و بی‌اشتهایی، ناپدید شدن چیزهای با ارزشی مثل پول و طلا، تقاضای مداوم برای دریافت پول از خانواده، سر وقت به خانه نیامدن، وقت زیادی را در بیرون از خانه بدون اطلاع والدین صرف کردن، توجیه کردن کار خود، عدم توجه و رسیدگی به ظاهر، انتقادپذیر نبودن، پنهان‌کاری و فریبکاری، گارد گرفتن، پرخاشگری، عصبانی شدن و واکنش شدید نشان دادن در زمانی که کسی می‌خواهد وارد حریم خصوصی فرد شود است. والدین باید به این هشدارها توجه بیشتری داشته باشند.
در گرایش جوانان به مصرف مواد مخدر توجه به عوامل خطر و محافظت‌کننده بسیار حائز اهمیت است. این عوامل ‌فردی، خانوادگی و اجتماعی است. هر چقدر عوامل خطر افراد بیشتر باشد گرایش آن‌ها به مصرف مواد مخدر بیشتر است. طبیعتاً هرچقدر عوامل محافظت‌کننده بیشتر باشد گرایش به سمت مواد کمتر است.
 عزت‌ نفس پایین فرد، شکست تحصیلی، رفتارهای پرخاشگرانه، هیجان‌پذیری و مشکلات خواب در کودکی، اختلالات روانی و بزهکاری و دوستی با افراد مصرف‌کننده از جمله عوامل خطر فردی محسوب می‌شود که باعث گرایش فرد به مصرف مواد در بزرگسالی می‌شود. داشتن نگرش معنوی و باورهای مذهبی، فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی بیشتر و شایستگی تحصیلی از عوامل محافظت‌کننده است.
والدین مصرف‌کننده، پیوند عاطفی ضعیف بین والد و فرزند و خانواده‌های آشفته و بزهکار جزو عوامل خطر خانوادگی محسوب می‌شوند. برعکس محیط خانوادگی گرم و حمایت‌کننده، داشتن نظارت بدون محدودیت از عوامل محافظت‌کننده است. از طرفی دسترسی راحت به مواد، فقر و بیکاری از عوامل خطر اجتماعی است.
در پیشگیری از اعتیاد، اولین اصل این است که این تهدید اجتماعی را انکار نکنیم. اعتیاد در هر سنی، با هر شرایط خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی ممکن است رخ دهد. در واقع باید دانش و اطلاعاتمان را افزایش دهیم؛ زیرا وقتی دانش بیشتری داشته باشیم می‌توانیم بهتر پیشگیری کنیم.
در مقام والد باید الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشیم و با پرهیز از استعمال دخانیات و یا ترک آن احتمال بروز این رفتار را در فرزندان خود کاهش دهیم. بایستی عوامل خطر فرزندمان را بشناسیم، عوامل محافظت‌کننده را بالا ببریم، نظارت مستمر و صحیح بر عملکرد آنان داشته باشیم، ارتباط صمیمی و نزدیک با آن‌ها برقرار کنیم و به تغییرات هشداردهنده دقت کنیم. اگر این تغییرات زیاد شد حتماً باید به حریم شخصی فرزندمان ورود کنیم.
سیگار و دخانیات دروازه ورود به مصرف مواد در بزرگسالی است پژوهش‌ها نشان داده است کسانی که سیگار می‌کشند خیلی راحت‌تر در بزرگسالی ادامه‌‌دهنده مصرف مواد خواهند بود. افزایش قیمت و مالیات دخانیات از جمله قلیان و سیگار، قانونمند شدن مصرف، محدود کردن مکان‌ها و مغازه‌هایی که سیگار می‌فروشند و بیشتر شدن محیط‌هایی که مصرف دخانیات در آن‌ها ممنوع است از راهکارهای نظارتی و قانونی است که می‌تواند مانع رشد مصرف روزافزون دخانیات در کشور شود.