دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت تشریح کرد
نقش کارگران اتباع در تولید و صنعت ایران
فرانک جوادی روزنامه نگار
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران معتقد است که حضور و نقش کارگران افغان، به‌ویژه اتباعی که به‌صورت غیرقانونی به کشور ما وارد شدند، در صنعت غیرقابل انکار است و باید هرچه سریع‌تر برای ساماندهی این وضعیت فکری کرد. آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره وضعیت و نقش کارگران خارجی به‌خصوص اتباع کشور افغانستان در صنعت و تولید کشور با هفته‌نامه «آتیه نو» به گفت‌وگو نشست که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
کارگران خارجی به‌ویژه اتباع کشور افغانستان در صنعت و تولید چه نقشی دارند؟
متأسفانه آمار دقیقی در این زمینه نداریم اما حضور کارگران افغان در فعالیت‌های کسب‌و‌کار کشور مانند ساخت‌وساز، خدمات و تولید غیرقابل انکار است. در استان‌هایی که اتباع افغانستان چه به‌صورت قانونی چه به‌صورت غیرقانونی و سیاه مشغول به کار هستند، در موارد متعدد به مشاغلی می‌پردازند که ایرانی‌ها حاضر به انجام چنین کارهایی نیستند و افغان‌ها با دستمزدهای کمتری این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند. آن‌ها فضای خاصی را در این حوزه به وجود آوردند که در برخی از صنایع یا شغل‌ها اگر این افراد حذف شوند و نباشند عملاً توجیه اقتصادی آن کسب‌و‌کار از دست می‌رود یا اینکه کسی نیست کار را انجام دهد. به‌عنوان مثال بخش‌هایی مانند بازیافت، آجرپزی، مرغداری، صنعت طیور و دامداری‌ها و برخی دیگر از موارد سخت‌تر، بیشتر توسط کارگران افغان اداره می‌شود. در واقع این مسئله یک واقعیت است که در اقتصاد ما وجود دارد و نمی‌توان آن را انکار کرد. موضوعی که در این زمینه اهمیت دارد این است که استفاده از اتباع خارجی غیرقانونی (افغان‌ها) خلاف قوانین و مقررات است و وقتی که یک کار غیرقانونی تکرارش یا تعدادش زیاد شود، حرمت قانون از بین می‌رود. بنابراین باید قانون را به اجرا درآورد یا اینکه آن را تعدیل کرد و راهی یافت که ضمن حفظ حرمت قانون تعادل اقتصادی و اجتماعی کشور نیز حفظ شود.
قانون در این زمینه چه تصریحی دارد و چه می‌گوید؟
بر اساس قانون، به‌کارگیری اتباع غیرقانونی یا اتباعی که مجوز اقامت در ایران را ندارند، غیرقانونی است و تخلف محسوب شده و باید با کارفرمایی که این اتباع را به کار می‌گیرد، برخورد کرد. البته در ارتباط با اتباعی که پروانه کار دارند و به‌عبارتی حضورشان شناسنامه‌دار است، مشکلی نیست و در این زمینه یک رابطه کاری بین کارگر خارجی و کارفرما وجود دارد و قانون کار از این مسئله حمایت می‌کند. به‌عنوان یک ایرانی، اگر ما در کشور ثالثی حضور داشته باشیم، علاقه‌مندیم به چه نحوی با ما برخورد شود؟ ما نیز باید همان شیوه را در برخورد با اتباع کشورهای دیگر رعایت کرده و به آن‌ها توجه داشته باشیم؛ چراکه به هر حال می‌توان زمینه اشتغال اتباع خارجی را فراهم کرد. برخی از این مسئله سوءاستفاده می‌کنند و کارگران افغان را در مکانی در محدوده کارگاه مورد نظر و البته در شرایط نامناسب از نظر بهداشتی اسکان می‌دهند تا در انظار نباشند و برخورد قانونی با آن‌ها اتفاق نیفتد.
چه راهکاری برای حل این مشکل وجود دارد؟
شاید لازم باشد تسهیلاتی ایجاد شود تا این افراد اجازه کار کردن داشته باشند و با دریافت مالیات و حق‌بیمه، حمایت‌های قانونی از آن‌ها صورت گیرد و در هنگام بیماری یا حادثه در حین انجام کار، بتوان آن‌ها را تحت حمایت لازم قرار داد. باید شرایط کار برای این افراد را طوری تغییر بدهیم که بتوان آن‌ها را شناسایی و حمایت کرد؛ چراکه وقتی مهاجرانی در ایران حضور دارند و هیچ رصد قانونی وجود ندارد به خودی خود و از باب اینکه فرصت‌های شغلی را از دیگران می‌گیرند یک نوع تهدید اجتماعی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر نهاد دولت، خدماتی در کشور ارائه می‌دهد که مابه‌ازای آن را از ایرانیان در قالب مالیات و عوارض دریافت و به این نحو کشور را اداره می‌کند. اگر اتباع افغانستان هم مورد شناسایی و حمایت قرار گیرند، آن‌ها نیز سهمی در این اجتماع پیدا کرده و هویت پیدا می‌کنند اما این آشفتگی و ابهام و وجود افراد فاقد هویت، سبب شده تا به غیر از تبعاتی که ذکر شد، جو بدبینانه و نگاه غیر‌دوستانه‌ای در فضای مجازی نسبت به کارگران افغان و اتباع خارجی که در کشور حضور دارند، شکل بگیرد و برخی در حال تشدید فضای نفرت‌پراکنی هستند تا این اتباع اخراج شوند و با آن‌ها برخورد صورت گیرد.
چگونه می‌توان اتباع خارجی را در کشور ساماندهی کرد؟
در این زمینه باید فضایی را فراهم کنیم که آن‌ها به‌طور قانونی در کشور بمانند و خودشان نیز برای ساماندهی سایر اتباع غیر‌مجاز مشارکت کنند. در این راستا تغییر یا اصلاح قوانینی که بتواند حضور و کار اتباع خارجی را در کشور تسهیل کند، تأثیر مثبت و بسزایی خواهد داشت. باید این مسئله را بپذیریم که روند برخورد اخراجی با اتباع افغان موفق نبوده و بسیاری از این‌ها وقتی اخراج می‌شوند، مجدداً از مرزهای دیگر به‌صورت غیرقانونی وارد می‌شوند؛ چراکه شرایط را در کشور خودشان مناسب زیست نمی‌بینند. در چنین شرایطی می‌توان از این مسئله یک فرصت ساخت. به‌عنوان مثال کشوری مانند آلمان کسری نیروی کارش را با پذیرش نیروهای مهاجر جبران می‌کند. بنابراین ما نیز می‌توانیم از این الگو استفاده کرده و از سوی دیگر فضای نفرت‌پراکنی و کینه‌ای که عده‌ای در حال تشدید آن هستند، را تعدیل کنیم.
در حال حاضر یک دوگانگی در حوزه بازار کار (بدون در نظر گرفتن اتباع خارجی) در همه مشاغل و همه نقاط جغرافیایی داریم و با توجه به مضیقه‌های اقتصادی، جذابیت در بخش تولید پایین آمده است. از سوی دیگر با آمارهای بیکاری بالایی مواجهیم. یعنی ما تقاضای کار و نیروی بیکار زیادی داریم اما متقاضی یعنی افراد مایل به کار کمی وجود دارد. در چنین شرایطی بسیاری از شرکت‌ها در برخی استان‌ها اعلام می‌کنند که نیروی کار نیست و ماندگاری نیروی کار پایین آمده است. بنابراین اگر اتباع نبودند این شرکت‌ها با مشکلات بیشتری روبه‌رو می‌شدند.
در نهایت باید راهکاری پیدا کنیم که نیروی کار خارجی غیرقانونی را ساماندهی و تبدیل به افرادی کنیم که ذیل قانون کار می‌کنند. پس از اجرای این راهکار باید با متخلفان هم برخورد شود. در این زمینه می‌توانیم شروطی بگذاریم و مانند بسیاری از کشورها سطوح مختلفی از حقوق شهروندی را برای اتباع خارجی تعریف کنیم که اگر این قوانین را رعایت کنند می‌توانند ضمن داشتن تابعیت ایران در قالب بازه‌های زمانی مختلف، در کشور فعالیت اقتصادی داشته باشند.
به نظر شما با چه راهکاری می‌توان اعتمادسازی کرد تا اتباع خارجی، خودشان در قالب این طرح وارد شده و ساماندهی شوند؟
اگر ساماندهی اتباع خارجی در کشور تبدیل به قانون شود، هرکسی از این قانون تبعیت کند از مزایای آن برخوردار می‌شود اما تا زمانی که هرکس اظهارنظری درباره اخراج یا ممنوعیت ورود اتباع خارجی مطرح می‌کند این مشکل به‌راحتی حل نمی‌شود. اگر قانون حاکم و تصویب شود، همه علی‌رغم اختلاف‌سلیقه‌ها، ناچار خواهند شد از قانون تبعیت کنند. در شرایط کنونی برخی افراد در جامعه یک نگاه بالا به پایین و حتی نژادپرستانه دارند که در شأن کشور ما نیست. در این میان جمع زیادی از اتباع خارجی ساماندهی خواهند شد و در این صورت کنترل یک جمع محدود راحت‌تر از شرایطی است که مانند امروز شاهد یک جمعیت چندمیلیونی از اتباع غیرقانونی هستیم.
کارگران خارجی به‌ویژه اتباع کشور افغانستان در صنعت و تولید چه نقشی دارند؟
متأسفانه آمار دقیقی در این زمینه نداریم اما حضور کارگران افغان در فعالیت‌های کسب‌و‌کار کشور مانند ساخت‌وساز، خدمات و تولید غیرقابل انکار است. در استان‌هایی که اتباع افغانستان چه به‌صورت قانونی چه به‌صورت غیرقانونی و سیاه مشغول به کار هستند، در موارد متعدد به مشاغلی می‌پردازند که ایرانی‌ها حاضر به انجام چنین کارهایی نیستند و افغان‌ها با دستمزدهای کمتری این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند. آن‌ها فضای خاصی را در این حوزه به وجود آوردند که در برخی از صنایع یا شغل‌ها اگر این افراد حذف شوند و نباشند عملاً توجیه اقتصادی آن کسب‌و‌کار از دست می‌رود یا اینکه کسی نیست کار را انجام دهد. به‌عنوان مثال بخش‌هایی مانند بازیافت، آجرپزی، مرغداری، صنعت طیور و دامداری‌ها و برخی دیگر از موارد سخت‌تر، بیشتر توسط کارگران افغان اداره می‌شود. در واقع این مسئله یک واقعیت است که در اقتصاد ما وجود دارد و نمی‌توان آن را انکار کرد. موضوعی که در این زمینه اهمیت دارد این است که استفاده از اتباع خارجی غیرقانونی (افغان‌ها) خلاف قوانین و مقررات است و وقتی که یک کار غیرقانونی تکرارش یا تعدادش زیاد شود، حرمت قانون از بین می‌رود. بنابراین باید قانون را به اجرا درآورد یا اینکه آن را تعدیل کرد و راهی یافت که ضمن حفظ حرمت قانون تعادل اقتصادی و اجتماعی کشور نیز حفظ شود.
قانون در این زمینه چه تصریحی دارد و چه می‌گوید؟
بر اساس قانون، به‌کارگیری اتباع غیرقانونی یا اتباعی که مجوز اقامت در ایران را ندارند، غیرقانونی است و تخلف محسوب شده و باید با کارفرمایی که این اتباع را به کار می‌گیرد، برخورد کرد. البته در ارتباط با اتباعی که پروانه کار دارند و به‌عبارتی حضورشان شناسنامه‌دار است، مشکلی نیست و در این زمینه یک رابطه کاری بین کارگر خارجی و کارفرما وجود دارد و قانون کار از این مسئله حمایت می‌کند. به‌عنوان یک ایرانی، اگر ما در کشور ثالثی حضور داشته باشیم، علاقه‌مندیم به چه نحوی با ما برخورد شود؟ ما نیز باید همان شیوه را در برخورد با اتباع کشورهای دیگر رعایت کرده و به آن‌ها توجه داشته باشیم؛ چراکه به هر حال می‌توان زمینه اشتغال اتباع خارجی را فراهم کرد. برخی از این مسئله سوءاستفاده می‌کنند و کارگران افغان را در مکانی در محدوده کارگاه مورد نظر و البته در شرایط نامناسب از نظر بهداشتی اسکان می‌دهند تا در انظار نباشند و برخورد قانونی با آن‌ها اتفاق نیفتد.
چه راهکاری برای حل این مشکل وجود دارد؟
شاید لازم باشد تسهیلاتی ایجاد شود تا این افراد اجازه کار کردن داشته باشند و با دریافت مالیات و حق‌بیمه، حمایت‌های قانونی از آن‌ها صورت گیرد و در هنگام بیماری یا حادثه در حین انجام کار، بتوان آن‌ها را تحت حمایت لازم قرار داد. باید شرایط کار برای این افراد را طوری تغییر بدهیم که بتوان آن‌ها را شناسایی و حمایت کرد؛ چراکه وقتی مهاجرانی در ایران حضور دارند و هیچ رصد قانونی وجود ندارد به خودی خود و از باب اینکه فرصت‌های شغلی را از دیگران می‌گیرند یک نوع تهدید اجتماعی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر نهاد دولت، خدماتی در کشور ارائه می‌دهد که مابه‌ازای آن را از ایرانیان در قالب مالیات و عوارض دریافت و به این نحو کشور را اداره می‌کند. اگر اتباع افغانستان هم مورد شناسایی و حمایت قرار گیرند، آن‌ها نیز سهمی در این اجتماع پیدا کرده و هویت پیدا می‌کنند اما این آشفتگی و ابهام و وجود افراد فاقد هویت، سبب شده تا به غیر از تبعاتی که ذکر شد، جو بدبینانه و نگاه غیر‌دوستانه‌ای در فضای مجازی نسبت به کارگران افغان و اتباع خارجی که در کشور حضور دارند، شکل بگیرد و برخی در حال تشدید فضای نفرت‌پراکنی هستند تا این اتباع اخراج شوند و با آن‌ها برخورد صورت گیرد.
چگونه می‌توان اتباع خارجی را در کشور ساماندهی کرد؟
در این زمینه باید فضایی را فراهم کنیم که آن‌ها به‌طور قانونی در کشور بمانند و خودشان نیز برای ساماندهی سایر اتباع غیر‌مجاز مشارکت کنند. در این راستا تغییر یا اصلاح قوانینی که بتواند حضور و کار اتباع خارجی را در کشور تسهیل کند، تأثیر مثبت و بسزایی خواهد داشت. باید این مسئله را بپذیریم که روند برخورد اخراجی با اتباع افغان موفق نبوده و بسیاری از این‌ها وقتی اخراج می‌شوند، مجدداً از مرزهای دیگر به‌صورت غیرقانونی وارد می‌شوند؛ چراکه شرایط را در کشور خودشان مناسب زیست نمی‌بینند. در چنین شرایطی می‌توان از این مسئله یک فرصت ساخت. به‌عنوان مثال کشوری مانند آلمان کسری نیروی کارش را با پذیرش نیروهای مهاجر جبران می‌کند. بنابراین ما نیز می‌توانیم از این الگو استفاده کرده و از سوی دیگر فضای نفرت‌پراکنی و کینه‌ای که عده‌ای در حال تشدید آن هستند، را تعدیل کنیم.
در حال حاضر یک دوگانگی در حوزه بازار کار (بدون در نظر گرفتن اتباع خارجی) در همه مشاغل و همه نقاط جغرافیایی داریم و با توجه به مضیقه‌های اقتصادی، جذابیت در بخش تولید پایین آمده است. از سوی دیگر با آمارهای بیکاری بالایی مواجهیم. یعنی ما تقاضای کار و نیروی بیکار زیادی داریم اما متقاضی یعنی افراد مایل به کار کمی وجود دارد. در چنین شرایطی بسیاری از شرکت‌ها در برخی استان‌ها اعلام می‌کنند که نیروی کار نیست و ماندگاری نیروی کار پایین آمده است. بنابراین اگر اتباع نبودند این شرکت‌ها با مشکلات بیشتری روبه‌رو می‌شدند.
در نهایت باید راهکاری پیدا کنیم که نیروی کار خارجی غیرقانونی را ساماندهی و تبدیل به افرادی کنیم که ذیل قانون کار می‌کنند. پس از اجرای این راهکار باید با متخلفان هم برخورد شود. در این زمینه می‌توانیم شروطی بگذاریم و مانند بسیاری از کشورها سطوح مختلفی از حقوق شهروندی را برای اتباع خارجی تعریف کنیم که اگر این قوانین را رعایت کنند می‌توانند ضمن داشتن تابعیت ایران در قالب بازه‌های زمانی مختلف، در کشور فعالیت اقتصادی داشته باشند.
به نظر شما با چه راهکاری می‌توان اعتمادسازی کرد تا اتباع خارجی، خودشان در قالب این طرح وارد شده و ساماندهی شوند؟
اگر ساماندهی اتباع خارجی در کشور تبدیل به قانون شود، هرکسی از این قانون تبعیت کند از مزایای آن برخوردار می‌شود اما تا زمانی که هرکس اظهارنظری درباره اخراج یا ممنوعیت ورود اتباع خارجی مطرح می‌کند این مشکل به‌راحتی حل نمی‌شود. اگر قانون حاکم و تصویب شود، همه علی‌رغم اختلاف‌سلیقه‌ها، ناچار خواهند شد از قانون تبعیت کنند. در شرایط کنونی برخی افراد در جامعه یک نگاه بالا به پایین و حتی نژادپرستانه دارند که در شأن کشور ما نیست. در این میان جمع زیادی از اتباع خارجی ساماندهی خواهند شد و در این صورت کنترل یک جمع محدود راحت‌تر از شرایطی است که مانند امروز شاهد یک جمعیت چندمیلیونی از اتباع غیرقانونی هستیم.
ارسال دیدگاه
