دیسک کمر آسیبی خطرناک در ستون مهره‌ها
بیماری دیسک کمر اختلال شایعی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به‌ویژه افراد بالای ۴۰ سال را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که دیسک‌های بین‌مهره‌ای در ستون فقرات (بالشتک بین مهره‌های کمر)، آسیب ببینند یا پاره شوند. بیماری فوق علائمی را به همراه دارد که می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. معمولاً شروع بیماری با درد بسیار شدید همراه است، به‌طوری که فرد را از انجام فعالیت‌های روزمره خود بازمی‌دارد.
بیتا مهدوی روزنامه نگار
علت اصلی این بیماری ساییدگی، پارگی طبیعی و غیر‌طبیعی دیسک بین‌مهره‌ای است که با افزایش سن و یا آسیب ناشی از ضربه ناگهانی به کمر در ستون فقرات ایجاد می‌شود. از آنجایی که دیسک‌ها محتوای آب و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند، تأثیرشان بر حرکت مهره‌ها و جذب شوک و ضربه کاهش می‌یابد. بررسی‌های وزارت بهداشت و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که کمردرد دومین بیماری در کشور است که حدود ۷/۵درصد افراد جامعه به آن مبتلا هستند. عواملی چون الگوی نامناسب زندگی و بی‌تحرکی عامل اصلی آن محسوب می‌شود. دیسک کمر از رایج‌ترین و شایع‌ترین دردهاست و ۹۰درصد ایرانیان به دلیل سبک زندگی نادرست این عارضه را تجربه می‌کنند. این در حالی است که ورزش و سبک زندگی درست مانع از بروز بیماری مورد نظر می‌شود.
دکتر علیرضا جباری، ارتوپد در مورد دیسک کمر و علل به‌وجود آمدن آن به «آتیه‌نو» می‌گوید: «ستون فقرات انسان از مهره‌های استخوانی که بر روی هم قرار گرفته‌اند تشکیل شده و شامل هفت مهره در گردن، 12 مهره سینه‌ای در ناحیه پشتی (بین گردن و کمر) و پنج مهره کمری در قسمت کمر است. بعد از مهره پنجم کمری استخوان خاجی قرار دارد که آن هم به استخوان دنبالچه چسبیده است. استخوان خاجی از لبه‌هایش به استخوان لگن متصل می‌شود. مهره‌ها توسط دیسک‌های قابل ارتجاع از یکدیگر جدا شده‌اند. هر دیسک دارای یک ماده ژله مانند در مرکز نوکلئوس است که اطراف آن را بافت سفت و سختی به نام آنولوس احاطه می‌کند. وقتی گفته می‌شود فردی دیسک دارد، منظور بیرون‌زدگی آن است که در این حالت ماده ژله مانند مرکزی از ورای یک نقطه ضعف ساختمانی در آنولوس به سمت خارج رانده می‌شود. با فشار دیسک بیرون‌زده بر روی عصب نخاعی آزردگی رشته عصبی به‌وجود می‌آید که به علت اصطکاک بین این دو ناحیه است. در واقع فشاری که دیسک برآمده روی عصب وارد می‌کند سبب درد کمر، پشت، پاها و سایر علائم دیسک می‌شود. معمولاً به‌دنبال فشار‌هایی که به ستون فقرات وارد می‌شود و اغلب در هنگام خم‌شدن، چرخیدن، بلند کردن اشیا یا وضعیت نامناسب ستون فقرات امکان بیرون‌زدگی دیسک وجود دارد. البته در بیشتر بیرون‌زدگی‌ها دیسک قبلاً دچار تغییرات فرسایشی و ساییدگی شده و فشار وارده در مرحله آخر تنها عامل بروز عارضه نیست؛ زیرا دیسک طی یک روند مزمن، آماده بیرون زدن شده و پس از یک کار سنگین، فعالیت فیزیکی غیر‌معمول، خم‌شدن ناگهانی یا بلندکردن اجسام سنگین به راحتی بیرون می‌زند و سبب درد و مشکلات بعدی می‌شود. برخی عوامل همچون اضافه‌‌وزن و چاقی، مشاغل سختی که نیاز به بلند کردن، هل دادن، کشیدن و چرخاندن دارند، خطر دیسک کمر را افزایش می‌دهند. فتق دیسک می‌تواند ژنتیکی باشد و به برخی افراد به ارث برسد، از طرفی سیگار کشیدن باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به دیسک می‌شود. مردان تقریباً دوبرابر زنان در معرض خطر این بیماری قرار دارند و بیشتر افراد ۳۵ تا ۵۰ سال به این مشکل دچار می‌شوند.»
نشانه‌های اولیه
او در مورد نشانه‌های این بیماری می‌افزاید: «اولین نشانه این بیماری درد‌های خفیف تا شدید ناحیه کمری است. اغلب موارد این درد به یک یا هر دو پا تیر می‌کشد، با سرفه، عطسه، فعالیت یا زور زدن شدید و با استراحت خفیف‌تر می‌شود. معمولاً در گرفتاری ریشه‌های عصب سیاتیک درد در پشت و ناحیه سرینی است و تا ساق پا و پاشنه نیز انتشار می‌یابد که همراه با درد، احساس گزگز و مور‌مور شدن در یک یا هر دو پا دیده می‌شود. بیمار ممکن است از احساس سوزش و کرختی پاها شکایت کند. در این موارد وقتی فرد به‌صورت طاق‌باز به پشت خوابیده، اگر بدون خم شدن زانو پا را بالا ببرد درد شدیدی که به کمر تیر می‌کشد ایجاد می‌شود.»
روش درمان
این پزشک ارتوپد اشاره می‌کند: «دیسک کمر در صورت عدم درمان مناسب، ضمن مزمن شدن درد کمر و اندام‌های تحتانی، احتمال دارد به دلیل آسیب به رشته‌های عصبی، اختلالات حسی و حرکتی در پاها ایجاد کند و در بعضی موارد فرد دچار بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع شود.»
جباری یادآور می‌شود: «اساس درمان در بیرون‌زدگی‌های دیسک مهره‌ای، روش‌های طبی است که شامل استراحت، کم کردن فعالیت‌های فیزیکی و استفاده از دارو‌های مسکن و ترکیبات ضد‌التهابی و گاهی دارو‌های شل‌کننده عضلانی است. هدف اصلی در این‌گونه موارد تسکین درد، کاهش التهاب و رفع اسپاسم و گرفتگی عضلانی است. تزریق مدام کورتن یا مالیدن پماد‌های موضعی به نقاط دردناک غالباً تأثیر چندانی در بهبود علائم دیسک ندارد. اگرچه استفاده از محافظ‌های کمر یا کرست باعث محدود شدن حرکت‌های پشت و کمر می‌شود، اما پوشیدن طولانی‌مدت این کرست‌ها می‌تواند باعث تضعیف عضلات و سفتی و خشک شدن کمر شود. درواقع در درازمدت مضراتش بیش از منافع آن است.
بعضی بیماران باید استراحت مطلق داشته باشند که به معنای حذف کامل فعالیت‌های بدنی، استراحت در بدن به‌ویژه بر روی تشک سفت است. بیمار باید از ایستادن، نشستن و راه رفتن، پیاده‌روی در سطوح شیب‌دار و خم و راست شدن و از هرگونه تحرک چه کم و چه زیاد پرهیز کند. زمان استراحت مطلق بین دو روز تا دو هفته متغیر است و معمولاً متناسب با سیر درد و علائم بیماری است.
جراحی نیز در موارد معدودی از درد‌های کمر و پاها ضرورت دارد. بسیاری از بیماران با اتخاذ روش‌های درمانی مناسب از اقدام جراحی معاف می‌شوند، اما در هنگام وجود درد‌های عود‌کننده و مزاحم که با 2 تا 3 دوره درمان طبی مناسب بهتر نشوند، درد‌های مقاوم به درمان که به‌رغم بهره‌گیری از انواع درمان‌های غیر‌جراحی کماکان ماندگار هستند، بروز اختلالات عصبی پیش‌رونده مانند اختلالات حسی و حرکتی در اندام‌های تحتانی، نشانه‌های بالینی ناشی از فشار حاد بر روی شبکه کمر که به‌صورت فلج سریع و ناگهانی پاها و بی‌اختیاری ادرار خود را نشان می‌دهد عمل جراحی ضرورت دارد.
دکتر علیرضا جباری، ارتوپد در مورد دیسک کمر و علل به‌وجود آمدن آن به «آتیه‌نو» می‌گوید: «ستون فقرات انسان از مهره‌های استخوانی که بر روی هم قرار گرفته‌اند تشکیل شده و شامل هفت مهره در گردن، 12 مهره سینه‌ای در ناحیه پشتی (بین گردن و کمر) و پنج مهره کمری در قسمت کمر است. بعد از مهره پنجم کمری استخوان خاجی قرار دارد که آن هم به استخوان دنبالچه چسبیده است. استخوان خاجی از لبه‌هایش به استخوان لگن متصل می‌شود. مهره‌ها توسط دیسک‌های قابل ارتجاع از یکدیگر جدا شده‌اند. هر دیسک دارای یک ماده ژله مانند در مرکز نوکلئوس است که اطراف آن را بافت سفت و سختی به نام آنولوس احاطه می‌کند. وقتی گفته می‌شود فردی دیسک دارد، منظور بیرون‌زدگی آن است که در این حالت ماده ژله مانند مرکزی از ورای یک نقطه ضعف ساختمانی در آنولوس به سمت خارج رانده می‌شود. با فشار دیسک بیرون‌زده بر روی عصب نخاعی آزردگی رشته عصبی به‌وجود می‌آید که به علت اصطکاک بین این دو ناحیه است. در واقع فشاری که دیسک برآمده روی عصب وارد می‌کند سبب درد کمر، پشت، پاها و سایر علائم دیسک می‌شود. معمولاً به‌دنبال فشار‌هایی که به ستون فقرات وارد می‌شود و اغلب در هنگام خم‌شدن، چرخیدن، بلند کردن اشیا یا وضعیت نامناسب ستون فقرات امکان بیرون‌زدگی دیسک وجود دارد. البته در بیشتر بیرون‌زدگی‌ها دیسک قبلاً دچار تغییرات فرسایشی و ساییدگی شده و فشار وارده در مرحله آخر تنها عامل بروز عارضه نیست؛ زیرا دیسک طی یک روند مزمن، آماده بیرون زدن شده و پس از یک کار سنگین، فعالیت فیزیکی غیر‌معمول، خم‌شدن ناگهانی یا بلندکردن اجسام سنگین به راحتی بیرون می‌زند و سبب درد و مشکلات بعدی می‌شود. برخی عوامل همچون اضافه‌‌وزن و چاقی، مشاغل سختی که نیاز به بلند کردن، هل دادن، کشیدن و چرخاندن دارند، خطر دیسک کمر را افزایش می‌دهند. فتق دیسک می‌تواند ژنتیکی باشد و به برخی افراد به ارث برسد، از طرفی سیگار کشیدن باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به دیسک می‌شود. مردان تقریباً دوبرابر زنان در معرض خطر این بیماری قرار دارند و بیشتر افراد ۳۵ تا ۵۰ سال به این مشکل دچار می‌شوند.»
نشانه‌های اولیه
او در مورد نشانه‌های این بیماری می‌افزاید: «اولین نشانه این بیماری درد‌های خفیف تا شدید ناحیه کمری است. اغلب موارد این درد به یک یا هر دو پا تیر می‌کشد، با سرفه، عطسه، فعالیت یا زور زدن شدید و با استراحت خفیف‌تر می‌شود. معمولاً در گرفتاری ریشه‌های عصب سیاتیک درد در پشت و ناحیه سرینی است و تا ساق پا و پاشنه نیز انتشار می‌یابد که همراه با درد، احساس گزگز و مور‌مور شدن در یک یا هر دو پا دیده می‌شود. بیمار ممکن است از احساس سوزش و کرختی پاها شکایت کند. در این موارد وقتی فرد به‌صورت طاق‌باز به پشت خوابیده، اگر بدون خم شدن زانو پا را بالا ببرد درد شدیدی که به کمر تیر می‌کشد ایجاد می‌شود.»
روش درمان
این پزشک ارتوپد اشاره می‌کند: «دیسک کمر در صورت عدم درمان مناسب، ضمن مزمن شدن درد کمر و اندام‌های تحتانی، احتمال دارد به دلیل آسیب به رشته‌های عصبی، اختلالات حسی و حرکتی در پاها ایجاد کند و در بعضی موارد فرد دچار بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع شود.»
جباری یادآور می‌شود: «اساس درمان در بیرون‌زدگی‌های دیسک مهره‌ای، روش‌های طبی است که شامل استراحت، کم کردن فعالیت‌های فیزیکی و استفاده از دارو‌های مسکن و ترکیبات ضد‌التهابی و گاهی دارو‌های شل‌کننده عضلانی است. هدف اصلی در این‌گونه موارد تسکین درد، کاهش التهاب و رفع اسپاسم و گرفتگی عضلانی است. تزریق مدام کورتن یا مالیدن پماد‌های موضعی به نقاط دردناک غالباً تأثیر چندانی در بهبود علائم دیسک ندارد. اگرچه استفاده از محافظ‌های کمر یا کرست باعث محدود شدن حرکت‌های پشت و کمر می‌شود، اما پوشیدن طولانی‌مدت این کرست‌ها می‌تواند باعث تضعیف عضلات و سفتی و خشک شدن کمر شود. درواقع در درازمدت مضراتش بیش از منافع آن است.
بعضی بیماران باید استراحت مطلق داشته باشند که به معنای حذف کامل فعالیت‌های بدنی، استراحت در بدن به‌ویژه بر روی تشک سفت است. بیمار باید از ایستادن، نشستن و راه رفتن، پیاده‌روی در سطوح شیب‌دار و خم و راست شدن و از هرگونه تحرک چه کم و چه زیاد پرهیز کند. زمان استراحت مطلق بین دو روز تا دو هفته متغیر است و معمولاً متناسب با سیر درد و علائم بیماری است.
جراحی نیز در موارد معدودی از درد‌های کمر و پاها ضرورت دارد. بسیاری از بیماران با اتخاذ روش‌های درمانی مناسب از اقدام جراحی معاف می‌شوند، اما در هنگام وجود درد‌های عود‌کننده و مزاحم که با 2 تا 3 دوره درمان طبی مناسب بهتر نشوند، درد‌های مقاوم به درمان که به‌رغم بهره‌گیری از انواع درمان‌های غیر‌جراحی کماکان ماندگار هستند، بروز اختلالات عصبی پیش‌رونده مانند اختلالات حسی و حرکتی در اندام‌های تحتانی، نشانه‌های بالینی ناشی از فشار حاد بر روی شبکه کمر که به‌صورت فلج سریع و ناگهانی پاها و بی‌اختیاری ادرار خود را نشان می‌دهد عمل جراحی ضرورت دارد.
ارسال دیدگاه
