نوغان‌داری؛ صنعت کهن و کم‌فروغ ایرانی
نوغان‌داری به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مشاغل خانوادگی ایران، سال‌ها بود که رو به افول می‌رفت. گاهی از مرگ خاموش این صنعت صحبت می‌شد و گاهی از ارزش اقتصادی و فرهنگی آن برای کشور کهن ایران. حال به نظر می‌رسد بارقه‌هایی از امید برای احیای این صنعت سنتی در ایران مشاهده می‌شود.
توزیع جعبه تخم نوغان پاییزه در مازندران از ۱۳۰ جعبه در سال ۱۴۰۱ با افت بیش از ۵۰ درصدی به ۶۰ جعبه در سال ۱۴۰۲ رسید و این روند کاهشی امسال نیز به شکل محسوسی مشاهده می‌شود. به گفته رئیس اداره توسعه نوغان‌داری مازندران، امسال فقط ۱۲ جعبه تخم نوغان پاییزه در مازندران توزیع شده است.
با وجود آنکه مرکز اصلی نوغان‌داری مازندران شهر بابل است، امسال پاییز حتی یک نفر متقاضی دریافت تخم نوغان در این شهر نبود. فقط 10 جعبه در سوادکوه و دو جعبه در نور بین مردم توزیع شد. در واقع، باید بگوییم تخم نوغان برای توزیع زیاد است و تعداد زیادی از آن‌ها توسط دولت تهیه می‌شود ولی در این سال‌ها متقاضی ندارد. توزیع تخم نوغان در بهار بیشتر است اما باید توجه داشته باشیم که آن هم کاهشی است. مسئولان استانی، مهم‌ترین دلیل این کاهش تقاضا را تغییر کاربری توتستان‌های استان به مجتمع‌های گردشگری و تفریحی می‌دانند. این یعنی غذایی برای کرم‌های ابریشم موجود نیست.
اما این بی‌رغبتی ظاهراً دلیل فرهنگی هم دارد. نوغان‌داران قدیمی استان دیگر پیر شده‌اند. بچه‌هایشان هم به دنبال شغل‌هایی با دردسر و فعالیت بدنی کمتر هستند که درآمد بیشتری داشته باشد. این است که شغل والدین خود را ادامه نمی‌دهند و این پیشه قدیمی در مازندران دیگر دارد به فراموشی سپرده می‌شود. پاییز امسال، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سوادکوه شمالی گفت: «پنج هکتار از اراضی کشاورزی روستای منگل این شهرستان برای ایجاد باغ توت، به‌منظور احیا و گسترش صنعت نوغان‌داری واگذار شده و به‌زودی زیر کشت خواهد رفت.»
همه این‌ها در حالی است که در صورت حمایت از تولید داخل و تولیدکنندگان محلی، این ظرفیت وجود دارد که تمام نیاز کشور به پیله ابریشم در داخل تولید شود.
گیلان؛ خانواده‌ای بزرگ
به گفته مسئولان گیلانی، در این استان 10 هزار خانواده به شغل نوغان‌داری مشغول هستند. امسال از تخم نوغان‌های توزیع شده در استان، ۹۰ درصد پیله ابریشم و ۴۶۰ تن پیله برداشت شد. تاجران نیز همه را به‌صورت نقدی خریداری کردند. طبق پیش‌بینی‌های انجام شده، امسال در مجموع از نوغان بهاره و پاییزه، 20 تن بیشتر از سال قبل پیله تر برداشت خواهد شد. یک‌سوم پیله تر کشور در استان گیلان و در شهرهایی مثل لاهیجان، فومن، لنگرود و شفت تولید می‌شود. اوج و شکوفایی پرورش کرم ابریشم و تولید پیله در کشور به سال ۱۳۷۹ هجری شمسی با پرورش ۲۰۰ هزار جعبه تخم نوغان و تولید بیش از 5000 تن پیله ابریشم برمی‌گردد. پس از آن بود که این صنعت در کشور و به‌خصوص در گیلان رو به افول گذاشت. تولید این محصول در فاصله ۱۱ سال از 5000 تن پیله تر ابریشم در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی با حدود ۹۰ درصد کاهش به حدود ۶۰۰ تن در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی کاهش یافت. از طرفی، گیلان مرکز تولید تخم نوغان مورد نیاز در کشور است و اکنون تولید تخم نوغان داخلی از 4300 جعبه به ۱۵ هزار جعبه رسیده است. این میزان 30 درصد نیاز کشور را تأمین می‌کند. گرچه امروز وضعیت نوغان‌داری در گیلان بهتر از دهه 90 است و فعالیت‌های حمایتی زیادی انجام می‌شود اما مهم‌ترین عامل برای افزایش توان تولید این محصول در کشور، افزایش تعرفه واردات از سویی و تجهیز و مدرن کردن دستگاه‌ها از سوی دیگر است. نوغان‌داری گیلان برای اینکه نفس بکشد و برای اهالی این استان تولید اشتغال دائمی بکند، راهی طولانی در پیش دارد.
گلستان؛ همت مردم و حمایت کمیته امداد
مهدی نظری، معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد استان گلستان گفت: «یکی از سیاست‌های اصلی حوزه اشتغال، ایجاد زنجیره فرصت شغلی بومی استان در زمینه‌های مختلف است. به همین دلیل با ورود به صنعت نوغان‌داری و پرورش ابریشم این صنعت را که چند سالی است به دلایل مختلف به فراموشی سپرده شده بود مجدداً احیا کردیم.» این مرکز، علاوه بر حمایت در زمینه توزیع تخم نوغان، به نوعی با خرید پیله تر و حذف دلالان و واسطه‌ها، به حمایت از خانواده‌های نوغان‌دار استان پرداخته است. 90 درصد پیله تر استان گلستان، برای فرآوری به استان خراسان رضوی ارسال می‌شود. همچنین، تأمین یکی از مهم‌ترین نیازهای نوغان‌داری که وجود درخت توت است، می‌تواند بر سرنوشت این صنعت در استان تأثیر مستقیم بگذارد. بنابراین باید اقدامات حمایتی مثل توزیع رایگان نهال توت و امکان استفاده نوغان‌داران از توتستان‌های دولتی به‌صورت رایگان برای آن‌ها فراهم شود تا انگیزه افزایش تولید داشته باشند.
خراسان بزرگ؛ دروازه ابریشم
حدود 80 درصد ابریشم کشور در تربت حیدریه تولید می‌شود و این شهر گاهی پایتخت ابریشم ایران نامیده می‌شود. فروردین امسال بود که تأسیسات و کارگاه‌های سنتی نوغان‌داری این شهر، به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت ملی شد.
در استان خراسان رضوی، 4600 نوغان‌دار مشغول به کار هستند. نوغان‌داری نیاز به سرمایه زیادی ندارد و هر دو جعبه نوغان، برای یک نفر ایجاد اشتغال می‌کند. با افزایش روزافزون مهاجرت روستایی در سال‌های گذشته به نظر می‌رسد از طریق ایجاد اشتغال برای روستاییان به‌خصوص زنان روستایی، انگیزه آن‌ها برای مهاجرت از روستا کمتر شده و به خودکفایی می‌رسند. به همین دلیل در سال‌های اخیر در استان خراسان رضوی همت تازه‌ای برای حمایت از فعالان این حوزه شکل گرفته است که گرچه هنوز نتایج بارزی در بازار ندارد اما موضوع مهم این است که این حمایت‌ها باید اصولی و ادامه‌دار باشد تا بتوان به اثربخشی آن امید بست. تغییر مدیریت‌ها نباید بر ذائقه بازار نوغان و ابریشم تأثیر قابل مشاهده‌ای بگذارد. خاطره جمع کردن توت‌های نوبرانه در بهار، یکی از خاطرات مشترک مردم خراسان است. این دیار از نظر تأمین غذا برای کرم‌های کوچک ابریشم هیچ محدودیتی ندارد. البته آن نوع درخت توت که مناسب نوغان‌داری است، همان درخت‌های سایه‌گستر نر است که در آن‌ها خبری از میوه‌های شیرین توت نیست. امسال میزان توزیع تخم نوغان در استان خراسان نسبت به سال قبل افزایشی نداشته است. این موضوع مستقیماً به میزان تقاضای این کالا در روستاها مربوط است. به نظر می‌رسد برای رونق نوغان‌داری در قطب ابریشم ایران، همت عالی‌تری نیاز است.
توزیع جعبه تخم نوغان پاییزه در مازندران از ۱۳۰ جعبه در سال ۱۴۰۱ با افت بیش از ۵۰ درصدی به ۶۰ جعبه در سال ۱۴۰۲ رسید و این روند کاهشی امسال نیز به شکل محسوسی مشاهده می‌شود. به گفته رئیس اداره توسعه نوغان‌داری مازندران، امسال فقط ۱۲ جعبه تخم نوغان پاییزه در مازندران توزیع شده است.
با وجود آنکه مرکز اصلی نوغان‌داری مازندران شهر بابل است، امسال پاییز حتی یک نفر متقاضی دریافت تخم نوغان در این شهر نبود. فقط 10 جعبه در سوادکوه و دو جعبه در نور بین مردم توزیع شد. در واقع، باید بگوییم تخم نوغان برای توزیع زیاد است و تعداد زیادی از آن‌ها توسط دولت تهیه می‌شود ولی در این سال‌ها متقاضی ندارد. توزیع تخم نوغان در بهار بیشتر است اما باید توجه داشته باشیم که آن هم کاهشی است. مسئولان استانی، مهم‌ترین دلیل این کاهش تقاضا را تغییر کاربری توتستان‌های استان به مجتمع‌های گردشگری و تفریحی می‌دانند. این یعنی غذایی برای کرم‌های ابریشم موجود نیست.
اما این بی‌رغبتی ظاهراً دلیل فرهنگی هم دارد. نوغان‌داران قدیمی استان دیگر پیر شده‌اند. بچه‌هایشان هم به دنبال شغل‌هایی با دردسر و فعالیت بدنی کمتر هستند که درآمد بیشتری داشته باشد. این است که شغل والدین خود را ادامه نمی‌دهند و این پیشه قدیمی در مازندران دیگر دارد به فراموشی سپرده می‌شود. پاییز امسال، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سوادکوه شمالی گفت: «پنج هکتار از اراضی کشاورزی روستای منگل این شهرستان برای ایجاد باغ توت، به‌منظور احیا و گسترش صنعت نوغان‌داری واگذار شده و به‌زودی زیر کشت خواهد رفت.»
همه این‌ها در حالی است که در صورت حمایت از تولید داخل و تولیدکنندگان محلی، این ظرفیت وجود دارد که تمام نیاز کشور به پیله ابریشم در داخل تولید شود.
گیلان؛ خانواده‌ای بزرگ
به گفته مسئولان گیلانی، در این استان 10 هزار خانواده به شغل نوغان‌داری مشغول هستند. امسال از تخم نوغان‌های توزیع شده در استان، ۹۰ درصد پیله ابریشم و ۴۶۰ تن پیله برداشت شد. تاجران نیز همه را به‌صورت نقدی خریداری کردند. طبق پیش‌بینی‌های انجام شده، امسال در مجموع از نوغان بهاره و پاییزه، 20 تن بیشتر از سال قبل پیله تر برداشت خواهد شد. یک‌سوم پیله تر کشور در استان گیلان و در شهرهایی مثل لاهیجان، فومن، لنگرود و شفت تولید می‌شود. اوج و شکوفایی پرورش کرم ابریشم و تولید پیله در کشور به سال ۱۳۷۹ هجری شمسی با پرورش ۲۰۰ هزار جعبه تخم نوغان و تولید بیش از 5000 تن پیله ابریشم برمی‌گردد. پس از آن بود که این صنعت در کشور و به‌خصوص در گیلان رو به افول گذاشت. تولید این محصول در فاصله ۱۱ سال از 5000 تن پیله تر ابریشم در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی با حدود ۹۰ درصد کاهش به حدود ۶۰۰ تن در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی کاهش یافت. از طرفی، گیلان مرکز تولید تخم نوغان مورد نیاز در کشور است و اکنون تولید تخم نوغان داخلی از 4300 جعبه به ۱۵ هزار جعبه رسیده است. این میزان 30 درصد نیاز کشور را تأمین می‌کند. گرچه امروز وضعیت نوغان‌داری در گیلان بهتر از دهه 90 است و فعالیت‌های حمایتی زیادی انجام می‌شود اما مهم‌ترین عامل برای افزایش توان تولید این محصول در کشور، افزایش تعرفه واردات از سویی و تجهیز و مدرن کردن دستگاه‌ها از سوی دیگر است. نوغان‌داری گیلان برای اینکه نفس بکشد و برای اهالی این استان تولید اشتغال دائمی بکند، راهی طولانی در پیش دارد.
گلستان؛ همت مردم و حمایت کمیته امداد
مهدی نظری، معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد استان گلستان گفت: «یکی از سیاست‌های اصلی حوزه اشتغال، ایجاد زنجیره فرصت شغلی بومی استان در زمینه‌های مختلف است. به همین دلیل با ورود به صنعت نوغان‌داری و پرورش ابریشم این صنعت را که چند سالی است به دلایل مختلف به فراموشی سپرده شده بود مجدداً احیا کردیم.» این مرکز، علاوه بر حمایت در زمینه توزیع تخم نوغان، به نوعی با خرید پیله تر و حذف دلالان و واسطه‌ها، به حمایت از خانواده‌های نوغان‌دار استان پرداخته است. 90 درصد پیله تر استان گلستان، برای فرآوری به استان خراسان رضوی ارسال می‌شود. همچنین، تأمین یکی از مهم‌ترین نیازهای نوغان‌داری که وجود درخت توت است، می‌تواند بر سرنوشت این صنعت در استان تأثیر مستقیم بگذارد. بنابراین باید اقدامات حمایتی مثل توزیع رایگان نهال توت و امکان استفاده نوغان‌داران از توتستان‌های دولتی به‌صورت رایگان برای آن‌ها فراهم شود تا انگیزه افزایش تولید داشته باشند.
خراسان بزرگ؛ دروازه ابریشم
حدود 80 درصد ابریشم کشور در تربت حیدریه تولید می‌شود و این شهر گاهی پایتخت ابریشم ایران نامیده می‌شود. فروردین امسال بود که تأسیسات و کارگاه‌های سنتی نوغان‌داری این شهر، به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت ملی شد.
در استان خراسان رضوی، 4600 نوغان‌دار مشغول به کار هستند. نوغان‌داری نیاز به سرمایه زیادی ندارد و هر دو جعبه نوغان، برای یک نفر ایجاد اشتغال می‌کند. با افزایش روزافزون مهاجرت روستایی در سال‌های گذشته به نظر می‌رسد از طریق ایجاد اشتغال برای روستاییان به‌خصوص زنان روستایی، انگیزه آن‌ها برای مهاجرت از روستا کمتر شده و به خودکفایی می‌رسند. به همین دلیل در سال‌های اخیر در استان خراسان رضوی همت تازه‌ای برای حمایت از فعالان این حوزه شکل گرفته است که گرچه هنوز نتایج بارزی در بازار ندارد اما موضوع مهم این است که این حمایت‌ها باید اصولی و ادامه‌دار باشد تا بتوان به اثربخشی آن امید بست. تغییر مدیریت‌ها نباید بر ذائقه بازار نوغان و ابریشم تأثیر قابل مشاهده‌ای بگذارد. خاطره جمع کردن توت‌های نوبرانه در بهار، یکی از خاطرات مشترک مردم خراسان است. این دیار از نظر تأمین غذا برای کرم‌های کوچک ابریشم هیچ محدودیتی ندارد. البته آن نوع درخت توت که مناسب نوغان‌داری است، همان درخت‌های سایه‌گستر نر است که در آن‌ها خبری از میوه‌های شیرین توت نیست. امسال میزان توزیع تخم نوغان در استان خراسان نسبت به سال قبل افزایشی نداشته است. این موضوع مستقیماً به میزان تقاضای این کالا در روستاها مربوط است. به نظر می‌رسد برای رونق نوغان‌داری در قطب ابریشم ایران، همت عالی‌تری نیاز است.
ارسال دیدگاه
