جدیدترین داده‌های مرتبط با حوزه اشتغال در قالب چکیده طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران نشان از روند کاهشی اشتغال ناقص در مناطق شهری و روستایی در تابستان سال‌ جاری دارد. به این واسطه کاهش ۰.۷ درصدی این شاخص بازار کار در محدوده زمانی یک‌سال اخیر در شهرها ثبت شده است.

در حالی نرخ شاخص اشتغال ناقص شهری بازار کار کشور طی سه‌ماهه دوم امسال در عدد ۶.۲ درصد به ثبت رسیده که این داده در تابستان سال قبل معادل ۶.۹ درصد برآورد شده و این رویه بهبود وضعیت کسب‌و‌کار و اشتغال را در یک‌ساله منتهی به پایان فصل تابستان ۱۴۰۳ نشان می‌دهد. براساس خروجی داده‌ مرکز آمار ایران در حوزه اشتغال، تابستان امسال بیش از یک میلیون و ۲۸۳ هزار نفر از شاغلان شهرهای کشور در حوزه اشتغال ناقص فعالیت داشته‌اند. با کاهش بالغ بر ۹۰ هزار نفری داده‌های این بخش، در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۱۹۳ هزار نفر در این بازه آماری جای می‌گیرند و به اصطلاح در جمع شاغلان ناقص تعریف می‌شوند. بر مبنای تعاریف رسمی و خروجی آمارهای معتبر، مفهوم «سهم اشتغال ناقص» عبارت از نسبت جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر دارای اشتغال ناقص به جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بیشتر، ضرب در عدد ۱۰۰ است.

تعریف اشتغال ناقص
بر اساس تعاریف رسمی بین‌المللی حوزه کار و اشتغال، افراد دارای اشتغال ناقص، همه افراد شاغلی را شامل می‌شود که در هفته مرجع (هفته موردنظر در آمارهای محاسبه شده)، در محل کار حاضر یا غایب موقت بوده و به دلایل اقتصادی مانند رکود کسب‌و‌کارها، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، فصل غیرکاری و برخی دلایل دیگر، کمتر از ۴۴ ساعت هفتگی به فعالیت مشغول بوده یا خواستار و آماده برای انجام کار اضافی در هفته مورد اشاره بوده‌اند.
اشتغال ناقص به‌عنوان مفهومی گسترده، منعکس‌کننده‌ استفاده‌ ناقص از ظرفیت تولید جمعیت شاغل است و موارد ناشی از ضعف سیستم اقتصادی ملی یا محلی را نیز دربر می‌گیرد. این مفهوم به فرصت‌های شغلی جایگزینی اشاره دارد که کارجویان آماده پیوستن به آن هستند. با نگاه به اینکه اشتغال ناقص یکی از مفاهیم تکمیل‌کننده‌ نرخ بیکاری است، این موضوع شامل سه رده‌ کلی اشتغال ناقص زمانی، مهارتی و درآمدی است. این نوع اشتغال در قالب‌های مهارتی و درآمدی، به‌عنوان اشتغال نامناسب شناخته می‌شود.

اختلاف اشتغال ناقص شهر و روستا
برمبنای آخرین داده‌های مرکز آمار ایران در حوزه اشتغال ناقص، عدد ۴.۶ درصدی حاکی از اختلاف بالای این شاخص در حوزه کسب‌و‌کارهای شهری و روستایی است. آمارهای مربوط به شاخص اشتغال ناقص کشور در سال گذشته حاکی از برآورد ۱۱ درصدی اشتغال روستایی در حوزه اشتغال ناقص است، در حالی که این مؤلفه با کاهش ۰.۲ درصدی در تابستان امسال به ۱۰.۸ درصد رسیده است. نکته اینکه حتی با وجود روند کاهشی اشتغال ناقص در حوزه روستایی، همچنان اختلاف معنادار این شاخص در حوزه شهر و روستا پابرجاست.
مطابق خروجی نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۳، در حال حاضر جمعیتی حدود ۶۳۳ هزار نفر در بازه مربوط به اشتغال ناقص در مناطق شهری دسته‌بندی می‌شوند. این در حالی است که سال قبل اشتغال حدود ۶۵۹ هزار روستایی برای این حوزه برآورد شده بود. براساس آمارها کاهش حدود ۲۶ هزار نفری شاغلان حوزه اشتغال ناقص روستایی در بازه زمانی یک‌ساله اخیر در کشور اتفاق افتاده است. 

عوامل مؤثر بر شاخص اشتغال ناقص
استاندارهای حوزه اشتغال نشان می‌دهد که سطح تولید، مناسبات سرمایه‌داری و نیروی کار فصلی بر اشتغال ناقص تأثیرگذارند. از طرفی کاهش ساعت کار و رشد داده‌های مربوط به اشتغال ناقص را می‌توان محصول شرایط اقتصادی ناپایدار و تحریم‌های اقتصادی و تأثیر آن بر بازار کار و تولید دانست.
همچنین برخی مناسبات غیرقانونی و غیررسمی حاکم بر بازار کار، نظیر استفاده برخی کارفرمایان از نیروی کار نیمه‌وقت برای فرارهای مالیاتی، بیمه‌ای و پرداخت‌ کمتر به افراد شاغل نیز در وضعیت تغییر و تحول شاخص اشتغال ناقص موثر است. در شرایط سخت اقتصادی، بخشی از افراد برای تأمین معیشت خانوار به شغل‌های مکمل روی می‌آورند و در همین وضعیت بخشی از شاغلان به دلایل مختلف مجبور به انجام شغل‌های با ساعات کار کمتر و بدون مزایای قانونی هستند.