یارانه دستمزد نسخه ای برای رونق اشتغال و ثبات اقتصادی
دولت‌ها از راهکارهای مختلفی برای رونق اشتغال و کاهش نرخ بیکاری استفاده می‌کنند. اجرای یارانه دستمزد، ارائه مشوق‌های مالیاتی به مشاغل برای افزایش استخدام کارگران، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی عمومی جهت ایجاد شغل و ارائه برنامه‌های آموزشی به‌منظور بهبود مهارت‌ها و قابلیت اشتغال نیروی کار جزو این راهکارهاست. علاوه بر این احتمال دارد از کسب‌وکارهای کوچک و استارت‌آپ‌ها با کمک‌های بلاعوض و وام‌های کم‌بهره حمایت شود، مزایای بیکاری و خدمات کاریابی برای کمک به جویندگان کار افزایش یابد و سیاست‌های اقتصادی مطلوبی به وجود بیاید که رشد کسب‌وکار و هزینه‌های مصرف‌کننده را تحریک می‌کند. هدف این تلاش‌های ترکیبی ایجاد بازار کار پویا و فراگیر، تقویت ثبات و رشد اقتصادی است. هدف اولیه یارانه دستمزد، تحریک اشتغال و حمایت از ثبات اقتصادی است. با کاهش هزینه نیروی کار، این یارانه‌ها می‌توانند به مشاغل کمک کنند تا نیروی کار خود را گسترش دهند و بهره‌وری را بدون تحمل بار مالی کامل دستمزدها بالا ببرند. این امر به نوبه خود می‌تواند هزینه‌های مصرف‌کننده را کاهش داده و فعالیت‌های اقتصادی کلی را افزایش دهد. علاوه بر این، یارانه دستمزد ابزاری حیاتی برای ترویج بازارهای کار فراگیر است. همچنین برای گروه‌های به حاشیه رانده‌شده یا محروم که برای یافتن شغل مشکل دارند، فرصت‌هایی را فراهم می‌کند. در ایران نیز موضوع اجرای یارانه دستمزد از ابتدا با چنین هدفی آغاز و تا به امروز دنبال شده است.
نازنین رزاقی‌مهر روزنامه نگار
برمبنای طرح فوق دولت از کارفرمایانی که افراد شغل‌اولی با سابقه بیمه کمتر از شش ماه را جذب کنند، حمایت و به‌مدت یک سال، یک‌سوم دستمزد مصوب شورای‌عالی کار این کارگران را پرداخت می‌کند. شغل‌اولی‌هایی که توسط کارفرمایان استخدام می‌شوند، بایستی در سنین ۲۰ تا ۳۵ سال بوده و بیش از سه ماه سابقه پرداخت حق‌بیمه نداشته باشند. همچنین زنان سرپرست خانوار از شرایط سنی این طرح مستثنی هستند. سقف بهره‌مندی هر کارگاه برای استفاده از نیروی کار شغل‌اولی معادل حداکثر ۵۰درصد نیروی کار موجود و طول دوره پرداخت یارانه دستمزد به ازای هر نیرو با تأیید دستگاه هماهنگ‌کننده تا سقف ۱۲ ماه است. بررسی بازخورد اقتصادی طرح پرداخت یارانه دستمزد در استان‌های منتخب نشان داد که بنگاه‌های بالای ۵۰ نفر کارکن در بخش صنعت و همچنین بنگاه‌های ۱۰ تا ۴۹ نفر کارکن فعال در بخش خدمات دارای بیشترین ظرفیت جذب نیرو بوده‌اند.
شیب تند پرداخت یارانه دستمزد پس از همه‌گیری
در ابتدا این طرح به‌عنوان ابزار تشویقی برای جذب نیروی کار جدید توسط کارفرمایان بخش خصوصی و تعاونی در استان‌های کم‌برخوردار شامل ایلام، کردستان، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، کرمانشاه، سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۹۸ عملیاتی شد. شیوع کووید 19 و آسیب‌دیدن بسیاری مشاغل به‌خاطر همه‌گیری، اجرای این طرح را به سایر استان‌های کشور (تقریباً 16 استان) تسری داد.
طرح یارانه دستمزد و نتایج آن
داوطلبان و جویندگان کار در صورتی مشمول طرح یارانه دستمزد خواهند بود که مدرک تحصیلی دیپلم و بالاتر داشته باشند و سن آن‌ها بالاتر از ۳۷ سال نباشد. همچنین شرط سنی برای زنان سرپرست خانوار شغل‌اولی هم برای استفاده از این طرح تا سقف ۴۵ سال اعلام شده است.
طرح ملی یارانه دستمزد گرچه در مقیاس بازار کار ایران طرح کوچکی محسوب می‌شود، اما بر افزایش تعداد افراد تازه‌وارد به بازار کار مؤثر است. در آن‌سوی ماجرا، فعالان اقتصادی، به‌خصوص کارفرمایان در بنگاه‌های کوچک از اجرای این طرح استقبال کرده و آن را زمینه‌ساز تحرک و رونق بازار کار می‌دانند. تفاوت طرح ملی یارانه دستمزد با طرح کارورزی اینجاست که در طرح یارانه دستمزد، تفاوتی میان نیروی کار جدید و نیروی کار عادی بنگاه وجود ندارد و دولت فقط پرداخت بخشی از دستمزد او را متقبل می‌شود. در حالی که طرح کارورزی به دنبال ارزان‌سازی نیروی کار با قانونی کردن پرداخت دستمزد کمتر از رقم مصوب بود و به‌شدت از سوی فعالان کارگری مورد مخالفت قرار گرفت.
استان‌های مشمول
کارجویان شغل‌اولی و کارفرمایان متقاضی جذب آن‌ها باید در سامانه ملی یارانه دستمزد به نشانی (pyd.mcls.gov.ir) ثبت‌نام کنند. شغل‌اولی‌ها، فارغ‌التحصیلان، جوانان جویای کار و همچنین بنگاه‌های اقتصادی رسمی فعال در شهرستان‌های کم‌برخوردار، جامعه هدف طرح ملی یارانه مزد را تشکیل می‌دهند. این طرح در ۱۶ استان کشور به اجرا درمی‌آید که هشت استان در گام اول و هشت استان در گام دوم مشمول طرح اعلام شدند. براساس آمارهای سامانه ملی یارانه دستمزد، استان‌های خوزستان و مازندران بیشترین تعداد داوطلب ثبت‌نام‌کننده و کارجوی جذب‌شده به بازار کار را به نام خود ثبت کرده‌اند. در استان‌های خوزستان، کرمانشاه و مازندران، استقبال و مشارکت کارفرمایان بیشتر از سایر استان‌ها بوده است.
ابهامات پیرامون طرح
طرح یارانه دستمزد وزارت کار که با هدف کاهش هزینه‌های اشتغال نیروی کار جدید و افزایش فرصت‌های شغلی در حال اجراست، در فصل بهار نتایج امیدوارکننده‌ای را به نمایش گذاشت. با وجود جذب بیش از ۳۷هزار نفر در این طرح، همچنان سایه ابهاماتی بر سر اثربخشی و پایداری بلندمدت آن وجود دارد.
در حالی که بازار کار ایران با چالش‌های متعددی ازجمله نرخ بالای بیکاری به‌خصوص در میان جوانان و فارغ‌التحصیلان دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طرح یارانه دستمزد را به‌عنوان راه‌حلی برای رونق اشتغال و کاهش این معضل ارائه کرده است. تازه‌ترین نتایج اجرای طرح یارانه دستمزد در فصل بهار نشان می‌دهد که ۴۳هزار و ۴۴۱ نفر در این طرح ثبت‌نام کردند که از این تعداد ۳۷هزار و ۲۶۳ نفر موفق به انعقاد قرارداد کار شده‌اند. این نتایج همچنین نشانگر افزایش تعداد متقاضیان یارانه دستمزد نسبت به ماه‌های گذشته است و به همان میزان قراردادهای بیشتری منعقد شده و کارفرمایان بیشتری از طرح استقبال کردند. طبق این گزارش ۷۰۱۹ کارفرما در طرح شرکت کرده و ۳۱۰ قرارداد نیز در مرحله انعقاد قرار دارد. به باور کارشناسان،چند ویژگی این طرح همچون تمرکز روی مناطق کم‌برخوردار و شغل‌اولی‌ها که عمدتاً جوانان را شامل می‌شود، می‌تواند بخشی از مشکلات بازار کار را رفع کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد یافتن شغل اول در اکثر اوقات برای افراد سخت‌تر از یافتن شغل دوم یا سوم است. فردی که به هر نحو وارد بازار کار شود، می‌تواند از روابطی که ایجاد می‌کند، در راستای یافتن مشاغل جدید استفاده کند. از این حیث یارانه دستمزد می‌تواند دروازه ورود به بازار کار باشد، اما باید بر حسن اجرای آن نظارت داشت.
کارشناسان روابط کار معتقدند، طرح یارانه دستمزد در حالی که در کوتاه‌مدت نتایج امیدوارکننده‌ای را به همراه داشته، اما همچنان برای قضاوت در مورد اثربخشی و کارآمدی بلندمدت آن زود است. موفقیت این طرح در گرو رفع چالش‌ها و نقاط ضعف موجود و همچنین اجرای آن در کنار سایر سیاست‌های حمایتی و ساختاری برای حل معضل بیکاری در ایران خواهد بود.
