شغل شایسته، پایه توسعه اقتصادی و اجتماعی است
شغل شایسته، از مفاهیمی است که بیش از دو دهه پیش در کنفرانس جهانی کار مطرح شد. این مفهوم یعنی هر فرد باید بتواند در شرایطی آزاد، امن، برابر و با حفظ کرامت انسانی به کاری مولد و مناسب دست پیدا کند. به بیان ساده‌تر، شغل شایسته یعنی کاری که علاوه بر درآمد منصفانه، امنیت شغلی، شرایط مناسب و احترام به انسانیت را برای فرد فراهم کند.
در سطح بین‌المللی، تعریف کار شایسته بر فرصت‌هایی تأکید دارد که افراد بتوانند شغلی مولد و با دستمزدی عادلانه در محیطی سالم و منصفانه داشته باشند. این تعریف شامل آزادی انتخاب شغل، برابری در حقوق، امنیت و ایمنی در کار و کرامت انسانی است.
برنامه‌های ملی و چشم‌انداز کار شایسته
در سال ۱۴۰۰، شورای‌عالی اشتغال ایران برای نخستین‌بار به طور جدی روی موضوع شغل شایسته متمرکز شد. آن‌ها بر ایجاد بانک اطلاعاتی شاغلان و بیکاران، شناسایی دقیق توانمندی‌ها و مهارت‌های افراد و همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد اشتغال مناسب تأکید کردند. کارشناسان حوزه کار معتقدند این اقدامات، پایه‌های حرکت کشور به سمت تحقق شغل شایسته است.
واقعیت اشتغال غیررسمی در ایران
داده‌های رسمی نشان می‌دهد بیش از ۱۴ میلیون نفر از افراد شاغل در ایران در بخش غیررسمی کار می‌کنند. این یعنی بیش از نیمی از جمعیت شاغل در محیط‌هایی فعالیت دارند که فاقد مزایای قانونی و حمایت‌های شغلی است. این شاغلان که تعدادشان هنوز بالاست، از دسترسی به شرایط شغلی مناسب و امنیت کافی برخوردار نیستند. طبق گزارش مرکز آمار، در سال ۱۳۹۸، از ۲۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر شاغل، حدود ۱۴ میلیون نفر معادل بیش از ۶۰ درصد در بخش غیررسمی بودند. اگرچه طی پنج سال گذشته این سهم کمی کاهش یافته، اما هنوز بیش از ۵۵ درصد از کل شاغلان در این حوزه فعالیت می‌کنند و به دلیل همین وضعیت، نمی‌توان بخش عمده‌ای از این افراد را در قالب نیروی کار شایسته به حساب آورد.
امنیت شغلی و شایستگی کار
توجه به کار شایسته باعث می‌شود دولت‌ها برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی برای اشتغالزایی و بهبود شرایط کاری در دستور کار خود داشته باشند. در این رویکرد، دو مؤلفه اصلی دنبال می‌شود: وضعیت واقعی شاغلان و فرصت‌های اشتغال برای بیکاران. همچنین عوامل اقتصادی مانند سطح تولید، ساختار سرمایه‌داری و نیروی کار فصلی روی میزان اشتغال ناقص و کیفیت کار تأثیرگذارند. هدف کار شایسته علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی، فراهم کردن امنیت و شرایط برابر برای همه افراد در محیط کار است.
ظرفیت نیروی کار کشور
ایران جمعیتی بیش از ۶۵ میلیون نفر در سن کار در اختیار دارد. از این تعداد، نزدیک به ۲۷ میلیون نفر فعال اقتصادی‌اند و حدود ۲۵ میلیون نفر نیز شاغلند. نرخ اشتغال در بین این فعالان بیش از ۹۲ درصد است. این داده‌ها نشان می‌دهد ظرفیت فراوانی برای کار و تولید در کشور وجود دارد که در صورت تحقق شغل شایسته می‌تواند به ارتقای بهره‌وری و رونق اقتصادی منجر شود.
همچنین از جمله مزایای ایجاد شغل شایسته می‌توان به بهبود قوانین کار، توسعه کسب‌وکار، افزایش سرمایه‌گذاری و رشد تولید نیز اشاره کرد.
چشم‌انداز سازمان بین‌المللی کار
سازمان بین‌المللی کار، هدف خود از تعریف کار شایسته را فراهم کردن فرصت برابر برای همه زنان و مردان می‌داند تا در شرایطی امن، مولد و همراه با حفظ کرامت انسانی بتوانند فعالیت کنند. این هدف با رویکرد کاهش فقر و دستیابی به توسعه پایدار و عادلانه همسو است.
سازمان بین‌المللی کار برنامه‌های راهبردی خود را در چهار حوزه استانداردها، حقوق بنیادین کار، اشتغال و حمایت اجتماعی پیگیری می‌کند. این برنامه‌ها در قالب یازده محور کلیدی شامل فرصت‌های شغلی، درآمد مناسب، تعادل کار و زندگی، امنیت شغلی، برابری، محیط کار ایمن، تأمین اجتماعی و گفت‌وگوی اجتماعی تعریف شده‌اند. در ایران نیز موضوع شغل شایسته از سال ۱۳۸۳ با توصیه‌های بین‌المللی مطرح شده و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش‌نویس سند ملی آن را تهیه کرده است.
اقتصاد ایران در مسیر رسیدن به شغل شایسته با مشکلاتی مانند بیکاری گسترده، قاچاق کالا، واردات بی‌رویه و تحریم‌های اقتصادی روبه‌رو است. این چالش‌ها تحقق شرایط مناسب کاری را دشوار کرده‌اند.
با این حال، اگر کشور بتواند کار شایسته را به عنوان یک هدف اساسی دنبال کند، می‌توان انتظار داشت اشتغال رونق گیرد، معیشت نیروی کار بهبود یابد، بهره‌وری افزایش پیدا کند و کرامت انسانی در محیط‌های کاری حفظ شود. در این شرایط تولید باکیفیت‌تر و شفاف‌تر خواهد شد و فضای اقتصادی شفاف‌تری نیز شکل خواهد گرفت.
در سطح بین‌المللی، تعریف کار شایسته بر فرصت‌هایی تأکید دارد که افراد بتوانند شغلی مولد و با دستمزدی عادلانه در محیطی سالم و منصفانه داشته باشند. این تعریف شامل آزادی انتخاب شغل، برابری در حقوق، امنیت و ایمنی در کار و کرامت انسانی است.
برنامه‌های ملی و چشم‌انداز کار شایسته
در سال ۱۴۰۰، شورای‌عالی اشتغال ایران برای نخستین‌بار به طور جدی روی موضوع شغل شایسته متمرکز شد. آن‌ها بر ایجاد بانک اطلاعاتی شاغلان و بیکاران، شناسایی دقیق توانمندی‌ها و مهارت‌های افراد و همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد اشتغال مناسب تأکید کردند. کارشناسان حوزه کار معتقدند این اقدامات، پایه‌های حرکت کشور به سمت تحقق شغل شایسته است.
واقعیت اشتغال غیررسمی در ایران
داده‌های رسمی نشان می‌دهد بیش از ۱۴ میلیون نفر از افراد شاغل در ایران در بخش غیررسمی کار می‌کنند. این یعنی بیش از نیمی از جمعیت شاغل در محیط‌هایی فعالیت دارند که فاقد مزایای قانونی و حمایت‌های شغلی است. این شاغلان که تعدادشان هنوز بالاست، از دسترسی به شرایط شغلی مناسب و امنیت کافی برخوردار نیستند. طبق گزارش مرکز آمار، در سال ۱۳۹۸، از ۲۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر شاغل، حدود ۱۴ میلیون نفر معادل بیش از ۶۰ درصد در بخش غیررسمی بودند. اگرچه طی پنج سال گذشته این سهم کمی کاهش یافته، اما هنوز بیش از ۵۵ درصد از کل شاغلان در این حوزه فعالیت می‌کنند و به دلیل همین وضعیت، نمی‌توان بخش عمده‌ای از این افراد را در قالب نیروی کار شایسته به حساب آورد.
امنیت شغلی و شایستگی کار
توجه به کار شایسته باعث می‌شود دولت‌ها برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی برای اشتغالزایی و بهبود شرایط کاری در دستور کار خود داشته باشند. در این رویکرد، دو مؤلفه اصلی دنبال می‌شود: وضعیت واقعی شاغلان و فرصت‌های اشتغال برای بیکاران. همچنین عوامل اقتصادی مانند سطح تولید، ساختار سرمایه‌داری و نیروی کار فصلی روی میزان اشتغال ناقص و کیفیت کار تأثیرگذارند. هدف کار شایسته علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی، فراهم کردن امنیت و شرایط برابر برای همه افراد در محیط کار است.
ظرفیت نیروی کار کشور
ایران جمعیتی بیش از ۶۵ میلیون نفر در سن کار در اختیار دارد. از این تعداد، نزدیک به ۲۷ میلیون نفر فعال اقتصادی‌اند و حدود ۲۵ میلیون نفر نیز شاغلند. نرخ اشتغال در بین این فعالان بیش از ۹۲ درصد است. این داده‌ها نشان می‌دهد ظرفیت فراوانی برای کار و تولید در کشور وجود دارد که در صورت تحقق شغل شایسته می‌تواند به ارتقای بهره‌وری و رونق اقتصادی منجر شود.
همچنین از جمله مزایای ایجاد شغل شایسته می‌توان به بهبود قوانین کار، توسعه کسب‌وکار، افزایش سرمایه‌گذاری و رشد تولید نیز اشاره کرد.
چشم‌انداز سازمان بین‌المللی کار
سازمان بین‌المللی کار، هدف خود از تعریف کار شایسته را فراهم کردن فرصت برابر برای همه زنان و مردان می‌داند تا در شرایطی امن، مولد و همراه با حفظ کرامت انسانی بتوانند فعالیت کنند. این هدف با رویکرد کاهش فقر و دستیابی به توسعه پایدار و عادلانه همسو است.
سازمان بین‌المللی کار برنامه‌های راهبردی خود را در چهار حوزه استانداردها، حقوق بنیادین کار، اشتغال و حمایت اجتماعی پیگیری می‌کند. این برنامه‌ها در قالب یازده محور کلیدی شامل فرصت‌های شغلی، درآمد مناسب، تعادل کار و زندگی، امنیت شغلی، برابری، محیط کار ایمن، تأمین اجتماعی و گفت‌وگوی اجتماعی تعریف شده‌اند. در ایران نیز موضوع شغل شایسته از سال ۱۳۸۳ با توصیه‌های بین‌المللی مطرح شده و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش‌نویس سند ملی آن را تهیه کرده است.
اقتصاد ایران در مسیر رسیدن به شغل شایسته با مشکلاتی مانند بیکاری گسترده، قاچاق کالا، واردات بی‌رویه و تحریم‌های اقتصادی روبه‌رو است. این چالش‌ها تحقق شرایط مناسب کاری را دشوار کرده‌اند.
با این حال، اگر کشور بتواند کار شایسته را به عنوان یک هدف اساسی دنبال کند، می‌توان انتظار داشت اشتغال رونق گیرد، معیشت نیروی کار بهبود یابد، بهره‌وری افزایش پیدا کند و کرامت انسانی در محیط‌های کاری حفظ شود. در این شرایط تولید باکیفیت‌تر و شفاف‌تر خواهد شد و فضای اقتصادی شفاف‌تری نیز شکل خواهد گرفت.
ارسال دیدگاه
