چرا کار شبانه زنان ممنوع نیست؟
سمیرا مرادی روزنامه نگار
روز شنبه هفدهم اوت سال 2024 خشمی سنگین شهر کلکته را فرا گرفت و باعث شد هزاران پزشک و گروه‌های مدافع زنان در مناطق مختلف هند به خیابان‌ها بیایند و به یک خشونت عریان اعتراض کنند. تجاوز مرگبار به یک پزشک زن در کلکته هنگام گذراندن شیفت شب، جرقه‌ای شد برای اینکه بار دیگر مسئله نبود امنیت برای زنان شاغل در شیفت‌های شبانه و سختی‌های کار آنان بر سر زبان‌ها بیفتد تا در این مورد تمهیدات درست‌تر و کارآمدتری اندیشیده شود. چند سال قبل در کلرادوی آمریکا نیز چنین اتفاقی رخ داد و موارد بسیاری در نقاط مختلف دنیا که در سیاهی شیفت‌های شب زنان گم شد و هرگز به صفحه روزنامه‌ها نرسید. عدم امنیت در شیفت‌های شبانه و تأثیرات مختلف این نوع کار روی زندگی فرد، یکی از مسائل مهم حوزه اشتغال زنان است که همواره از سوی مسئولان، حقوقدانان و حامیان حقوق زنان دنبال می‌شود.
سکوت قانون؛ تغییر رویکرد
اشتغال شبانه زنان در ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر همواره محل بحث و رویکردهای متفاوت بوده است. قانون کار مصوب سال ۱۳۳۷ (قانون کار سابق) کار در شب برای زنان را به صراحت منع کرده بود. در قانون کار فعلی (مصوب ۱۳۶۹) ممنوعیت صریح کار در شب برای زنان، همانند قانون کار سابق، تصریح نشده و قانون در این مورد سکوت کرده؛ این یک تغییر مهم نسبت به قانون قبلی است. در قانون فعلی ممنوعیت مطلق وجود ندارد، اما قانون‌گذار تدابیری برای حمایت از زنان شاغل در نظر گرفته است. به‌عنوان نمونه، ماده 78 قانون کار، کاهش ساعات کاری روزانه برای زنان باردار و شیرده را پیش‌بینی کرده است. طبق این ماده قانونی، کارفرمایان موظفند در صورت داشتن تعداد معینی از کارگران زن، مراکز نگهداری کودکان شیرخوار را در محل کار ایجاد کنند. زنان شاغل مجاز به انجام اضافه‌کاری نیستند؛ مگر در مواردی که خود رضایت داشته باشند و حداکثر ساعات اضافه‌کاری مجاز برای زنان چهار ساعت در هفته است.
سایه‌روشن‌های ماده ۷۵
ماده ۷۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران، به شرایط کار این قشر از جامعه اختصاص دارد. در این ماده قانونی آمده است: «انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیش از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است.»
هدف اصلی ماده 75، حمایت از سلامت جسمانی و روانی زنان کارگر است. با توجه به شرایط فیزیکی و نقش‌های اجتماعی زنان، قانون‌گذار تلاش کرده تا از آن‌ها در برابر مشاغل آسیب‌رسان محافظت کند. به‌طوری که حداکثر وزن مجاز برای حمل بار متعارف با دست و بدون استفاده از ابزار مکانیکی برای کارگر زن حدود بیست کیلوگرم تعیین شده است. همچنین حمل و جابه‌جایی بار برای زنان در طول مدت بارداری و 10 هفته پس از زایمان ممنوع است. در برخی موارد مانند مشاغل مربوط به نظام سلامت (پرستاری) یا خبرنگاری، حضور زنان بلامانع است و این مشاغل از شمول ممنوعیت ماده 75 مستثنی هستند، البته با این شرط که کارفرما تمهیدات لازم برای ایمنی و سالم‌سازی محیط کار را فراهم کند.
نکته اما اینجاست که در عمل، چنین مواردی یا ناقص رعایت می‌شود یا اصلاً مورد توجه کارفرما نیست. زنان چه در شیفت شب چه در کار روزانه، در موارد زیادی همان کارهای مردان را انجام می‌دهند. آنجا دیگر برای کسی مهم نیست که تو بیست کیلو بار برداشته‌ای یا چهل کیلو.
بازار کار عادلانه
در حال حاضر، همچنان تبصره ماده ۷۵ قانون کار مبنای عمل است و کارفرمایان برای به‌کارگیری زنان در شیفت شب نیازمند اخذ مجوز از وزارت کار هستند. چالش این است که در مصادیق «موارد خاص» ابهام وجود دارد. برخی کارفرمایان از پیچیدگی و زمان‌بر بودن فرایند دریافت مجوز گلایه دارند. در برخی کارگاه‌ها و مشاغل، به‌ویژه در بخش خصوصی و کارگاه‌های کوچک، این ماده قانونی و تبصره آن نادیده گرفته شده و زنان بدون مجوز و گاه بدون رعایت استانداردهای لازم در شب به کار گرفته می‌شوند.
به نظر می‌رسد رویکرد آینده باید به سمت ایجاد تعادل میان حمایت از نیروی کار و تضمین برابری فرصت‌های شغلی حرکت کند. این امر می‌تواند از طریق بازنگری در قوانین با در نظر گرفتن ماهیت مشاغل امروزی، تسهیل فرایندهای قانونی، تقویت نظارت بر حسن اجرای قانون و همچنین ترویج فرهنگ ایمنی و بهداشت کار در محیط‌های شغلی شبانه محقق شود.
سکوت قانون؛ تغییر رویکرد
اشتغال شبانه زنان در ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر همواره محل بحث و رویکردهای متفاوت بوده است. قانون کار مصوب سال ۱۳۳۷ (قانون کار سابق) کار در شب برای زنان را به صراحت منع کرده بود. در قانون کار فعلی (مصوب ۱۳۶۹) ممنوعیت صریح کار در شب برای زنان، همانند قانون کار سابق، تصریح نشده و قانون در این مورد سکوت کرده؛ این یک تغییر مهم نسبت به قانون قبلی است. در قانون فعلی ممنوعیت مطلق وجود ندارد، اما قانون‌گذار تدابیری برای حمایت از زنان شاغل در نظر گرفته است. به‌عنوان نمونه، ماده 78 قانون کار، کاهش ساعات کاری روزانه برای زنان باردار و شیرده را پیش‌بینی کرده است. طبق این ماده قانونی، کارفرمایان موظفند در صورت داشتن تعداد معینی از کارگران زن، مراکز نگهداری کودکان شیرخوار را در محل کار ایجاد کنند. زنان شاغل مجاز به انجام اضافه‌کاری نیستند؛ مگر در مواردی که خود رضایت داشته باشند و حداکثر ساعات اضافه‌کاری مجاز برای زنان چهار ساعت در هفته است.
سایه‌روشن‌های ماده ۷۵
ماده ۷۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران، به شرایط کار این قشر از جامعه اختصاص دارد. در این ماده قانونی آمده است: «انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیش از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است.»
هدف اصلی ماده 75، حمایت از سلامت جسمانی و روانی زنان کارگر است. با توجه به شرایط فیزیکی و نقش‌های اجتماعی زنان، قانون‌گذار تلاش کرده تا از آن‌ها در برابر مشاغل آسیب‌رسان محافظت کند. به‌طوری که حداکثر وزن مجاز برای حمل بار متعارف با دست و بدون استفاده از ابزار مکانیکی برای کارگر زن حدود بیست کیلوگرم تعیین شده است. همچنین حمل و جابه‌جایی بار برای زنان در طول مدت بارداری و 10 هفته پس از زایمان ممنوع است. در برخی موارد مانند مشاغل مربوط به نظام سلامت (پرستاری) یا خبرنگاری، حضور زنان بلامانع است و این مشاغل از شمول ممنوعیت ماده 75 مستثنی هستند، البته با این شرط که کارفرما تمهیدات لازم برای ایمنی و سالم‌سازی محیط کار را فراهم کند.
نکته اما اینجاست که در عمل، چنین مواردی یا ناقص رعایت می‌شود یا اصلاً مورد توجه کارفرما نیست. زنان چه در شیفت شب چه در کار روزانه، در موارد زیادی همان کارهای مردان را انجام می‌دهند. آنجا دیگر برای کسی مهم نیست که تو بیست کیلو بار برداشته‌ای یا چهل کیلو.
بازار کار عادلانه
در حال حاضر، همچنان تبصره ماده ۷۵ قانون کار مبنای عمل است و کارفرمایان برای به‌کارگیری زنان در شیفت شب نیازمند اخذ مجوز از وزارت کار هستند. چالش این است که در مصادیق «موارد خاص» ابهام وجود دارد. برخی کارفرمایان از پیچیدگی و زمان‌بر بودن فرایند دریافت مجوز گلایه دارند. در برخی کارگاه‌ها و مشاغل، به‌ویژه در بخش خصوصی و کارگاه‌های کوچک، این ماده قانونی و تبصره آن نادیده گرفته شده و زنان بدون مجوز و گاه بدون رعایت استانداردهای لازم در شب به کار گرفته می‌شوند.
به نظر می‌رسد رویکرد آینده باید به سمت ایجاد تعادل میان حمایت از نیروی کار و تضمین برابری فرصت‌های شغلی حرکت کند. این امر می‌تواند از طریق بازنگری در قوانین با در نظر گرفتن ماهیت مشاغل امروزی، تسهیل فرایندهای قانونی، تقویت نظارت بر حسن اجرای قانون و همچنین ترویج فرهنگ ایمنی و بهداشت کار در محیط‌های شغلی شبانه محقق شود.
ارسال دیدگاه
