توسعه اجتماعی به‌عنوان یک مفهوم گسترده، همچنان یکی از مباحث بحث‌برانگیز و پیچیده در حوزه علوم اجتماعی و اقتصادی است. این مفهوم که در اواخر قرن نوزدهم توسط جامعه‌شناسان به‌طور رسمی معرفی شد، تاکنون تحولات گسترده‌ای را پشت سر گذاشته است. اما چه عواملی موجب تحول این مفهوم و تحولاتی شده که در طول زمان بر آن تأثیر گذاشت؟ در این گزارش، به‌طور مختصر به تاریخچه و سیر تحول این مفهوم پرداخته می‌شود.  اصطلاح «توسعه اجتماعی» متشکل از دو واژه «توسعه» و «اجتماع» است که هریک به‌طور مستقل قابل بررسی و تحلیل هستند. اجتماع، به‌ویژه از منظر جامعه‌شناسی، به تعاملات انسانی و پدیده‌های پیچیده ناشی از آن همچون گروه‌ها، انجمن‌ها، سازمان‌ها و جوامع اشاره دارد. این تعاملات می‌توانند از شبکه‌های اجتماعی، ارزش‌ها، فرهنگ‌ها و مؤسسات اجتماعی ناشی شوند. علاوه‌بر این، واژه یادشده عموماً به رفاه اجتماعی و تلاش‌های جمعی برای بهبود شرایط زندگی انسان‌ها نیز دلالت دارد. بنابراین، مفهوم «اجتماع» با در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اساس اصلی توسعه اجتماعی را شکل می‌دهد. در مقابل، «توسعه» مفهومی پویا و در حال تغییر است که به فرایند رشد، تغییر یا تکامل دلالت دارد. در آغاز، واژه توسعه بیشتر به مدرنیزاسیون اقتصادی در کشورهای پیشرفته پس از جنگ جهانی دوم اطلاق می‌شد. اما این مفهوم به مرور زمان گسترش یافت و به فرایندهایی اشاره دارد که جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و محیطی را در بر می‌گیرد. این تغییرات در تعریف توسعه به‌ویژه در زمینه توسعه اجتماعی بسیار تأثیرگذار بوده است.
خاستگاه تاریخی توسعه اجتماعی
مفهوم توسعه اجتماعی اولین‌بار در اواخر قرن نوزدهم توسط جامعه‌شناسان به‌طور رسمی به کار رفت. این مفهوم در ابتدا به فرایند تکامل جوامع از حالت سنتی و ابتدایی به جوامع پیشرفته‌تر و مدرن‌تر اشاره داشت. الهام این ایده‌ها از نظریات داروین و مفهوم انتخاب طبیعی گرفته شده بود که به توسعه و تکامل زندگی در طبیعت اشاره داشت. در این میان، جامعه‌شناسانی همچون اسپنسر و مورگان به‌طور ویژه به این ایده‌ها توجه داشتند. هوبهاوس، یکی از جامعه‌شناسان برجسته در این عرصه، در کتاب خود با عنوان «توسعه اجتماعی»، مفهوم توسعه اجتماعی را مورد نقد و بررسی قرار داد. او برخلاف نظریات داروینیست‌ها و مارکسیست‌ها، که تغییرات اجتماعی را نتیجه انقلابات می‌دانستند، بر اصلاحات اجتماعی تأکید کرد. هوبهاوس معتقد بود که تغییرات اجتماعی باید از طریق اصلاحات قانونی و اجتماعی به‌ویژه در دولت‌ها تحقق یابد. این دیدگاه به‌طور گسترده‌تری در بریتانیا و ایالات‌متحده آمریکا در میان اصلاح‌طلبان و ترقی‌خواهان ترویج یافت.

کشورهای در حال توسعه
توسعه اجتماعی به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای در حال توسعه اهمیت بیشتری یافت. برنامه‌ریزان توسعه در این کشورها از ایده‌های مختلف جامعه‌شناسان و اقتصاددانان بهره‌برداری کردند. در این کشورها، مفهوم توسعه اجتماعی به‌ویژه در پروژه‌های اجتماع‌محور که در مناطق روستایی اجرا می‌شد، به کار گرفته شد. به‌عنوان مثال، پروژه‌های بازسازی روستایی که توسط گاندی و تاگور در هند اجرا شد، بر کاهش فقر و ارتقای شرایط زندگی در جوامع روستایی تأکید داشتند. قدرت‌های استعماری نیز نقش اساسی در ترویج این ایده‌ها ایفا کردند. در این دوران، اصطلاح توسعه اجتماعی از سوی دولت بریتانیا به‌طور رسمی پذیرفته شد و در جلسات مختلف برنامه‌ریزی، تلاش‌هایی برای تدوین مفاهیم و سیاست‌های اجتماعی صورت گرفت. این فرایند به‌ویژه در کشورهای تازه استقلال‌یافته، به‌عنوان بخشی از روند مدرنیزاسیون و نوسازی اقتصادی این کشورها در نظر گرفته شد.

دیدگاه‌های معاصر و چالش‌ها
در اواخر قرن بیستم، توسعه اجتماعی به‌عنوان مفهومی چندوجهی و پیچیده‌تر مطرح شد. این مفهوم اکنون نه‌تنها به ابعاد اقتصادی، بلکه به موضوعاتی همچون برابری جنسیتی، حقوق بشر و توسعه پایدار نیز توجه دارد. به‌ویژه در دهه‌های اخیر، سیاست‌های اجتماعی و رفاهی در کشورهای مختلف جهان مورد توجه قرار گرفته است. همچنین سازمان‌های غیردولتی و مؤسسات بین‌المللی نقش مهمی در ترویج توسعه اجتماعی ایفا کرده‌اند.
با این حال، هنوز هم در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، چالش‌های بزرگی در زمینه تحقق اهداف توسعه اجتماعی وجود دارد. در این کشورها، نابرابری‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مانع پیشرفت توسعه اجتماعی شده‌اند و آن‌ها همچنان در پی یافتن راهکارهای کارآمد برای دستیابی به توسعه اجتماعی پایدارند.  توسعه اجتماعی به‌عنوان یک فرایند پیچیده و چندوجهی، از دیرباز مورد توجه جامعه‌شناسان و سیاست‌گذاران بوده است. این مفهوم در طول تاریخ از یک دیدگاه تکاملی به یک رویکرد چندجانبه و اجتماعی تبدیل شده است. اگرچه بسیاری از کشورها، به‌خصوص کشورهای در حال توسعه، به دنبال تحقق اهداف توسعه اجتماعی هستند، اما هنوز چالش‌های بسیاری بر سر راه این فرایند وجود دارد که نیازمند تلاش‌های بیشتر در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.