جلوگیری از قطع درختان با تولید کتاب صوتی
مهین داوری روزنامه نگار
تاریخچه ظهور کتاب صوتی (گویا) به سال ۱۹۳۱ در ایالات متحده آمریکا برمی‌گردد. نخستین‌بار این نوع کتاب‌ها در پروژه‌ای برای نابینایان به نام (پروژه کتاب برای افراد نابینا) تولید شد و به مرور با استقبال عموم مردم و گسترش فناوری و لوازم صوتی، رواج بسیاری پیدا کرد. اولین کتاب صوتی فارسی (کتاب گویا) در ایران در سال ۱۹۲۹ توسط دکتر علی اصغر آموزگار که خود از نابینایان کشور بود ارائه شد. در حال حاضر دیگر مخاطب کتاب صوتی نه فقط نابینایان، بلکه طیف وسیعی از مردم هستند. به همین سبب هر روزه شاهد عرضه تعداد بی‌شماری کتاب صوتی با موضوعات مختلف در کشور هستیم. «آتیه نو» به مناسبت روز کتاب و کتابخوانی (24 آبان‌ماه) در گفت‌وگو با صابر ساده، مدیر تولید شرکت فرهنگ‌فیلم انتشارات علمی و فرهنگی سازمان تأمین‌اجتماعی ویژگی و ظرفیت‌های کتاب صوتی و چالش‌های پیش‌روی تولید آن را بررسی کرده است.
آیا انتشارات علمی و فرهنگی در حوزه تولید کتاب صوتی اقدامی انجام داده است؟
در انتشارات این اتفاق پس از انتشار فراخوان جذب گویندگان کلید خورد. به دنبال نشر عمومی فراخوان، گویندگان جوانی جذب شدند، کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی به‌صورت رایگان برای آن‌ها برگزار شد و هم‌زمان به موازات آموزش‌ها، صوتی‌کردن کتاب‌ها نیز دنبال شد.
انتشارات با چه چالش‌هایی در حوزه تولید کتاب صوتی مواجه است؟
قراردادهای فاقد صوتی‌کردن کتاب از سوی انتشارات با مؤلفان یکی از چالش‌هاست. اینکه ممکن است انتشارات قراردادهایی که با مؤلفی منعقد کرده فاقد صوتی‌شدن کتاب باشد و این موضوع چالش‌برانگیز است.
همچنین کتاب‌های مربوط به سال‌های بسیار دور که در آن زمان اصلاً گزینه صوتی کردن کتاب به تعریف و معنای امروز وجود نداشته، موضوع دیگری است که باید امروز در قراردادهای آن‌ها گنجانده شود. البته کتاب‌های ارزشمندی وجود داشتند که دارای این مشکل بودند و انتشارات سعی کرد تا حد زیادی مشکلات را از میان بردارد.
افزایش سرانه مطالعه افراد جامعه باید بزرگ‌ترین دغدغه مسئولان حوزه نشر و کتاب باشد، آیا کتاب صوتی می‌تواند در ترویج فرهنگ کتابخوانی نقش داشته باشد؟
اینکه مسئولان حوزه نشر و کتاب باید چنین دغدغه‌ای داشته باشند روشن و آشکار است اما اینکه به تناسب میزان دغدغه، اقدام مرتبط صورت می‌گیرد یا خیر تردیدبرانگیز است. البته بازخورد جامعه نیز تا حدودی گواه این موضوع است. اگر کتاب صوتی درست و حرفه‌ای تولید، معرفی و پخش شود و با قیمت مناسب به دست مخاطب برسد می‌تواند در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی نقش داشته باشد، حتی تا حد زیادی می‌تواند بار ترویج فرهنگ کتابخوانی را به دوش بکشد. کافی است با بهره‌گیری از روش‌ها، فرمها و ایجاد جذابیت‌های جدید کتاب صوتی تولید شود در این صورت این قالب از کتاب می‌تواند در راستای ترویج فرهنگ کتابخوانی موفق عمل کند.
هزینه کتاب صوتی در مقایسه با کتاب کاغذی چقدر است؟
اساساً تولید کتاب صوتی در ایران کم‌هزینه نیست. هزینه‌های گوینده، استودیو، آهنگساز، تنظیم‌کننده، مارکتینگ و تبلیغات هنگفت و قابل‌توجه است. در این میان نمی‌توان از امتیازات کتاب صوتی چشم‌پوشی کرد. گستره پخش کتاب صوتی بیشتر از کتاب کاغذی است. طبعاً در قیاس با کتاب کاغذی، قیمت کتاب صوتی برای خوانندگان به‌صرفه‌تر است. کتاب صوتی بدون سقف و تیراژ است و تنها فروش دارد در حالی که کتاب کاغذی دارای تیراژ مشخصی است. کتاب کاغذی با فلان تیراژ مشخص چاپ و منتشر می‌شود اما برای کتاب صوتی یک‌بار هزینه می‌شود و ممکن است میلیون‌ها بار پخش و به فروش برسد.
آیا تمام کتاب‌ها قابلیت تبدیل شدن به کتاب صوتی را دارند؟
خیر، همه کتاب‌ها این قابلیت را ندارند. بسیاری از کتاب‌ها مبتنی بر تصویر هستند و زمانی که تصویر در معرض دید مخاطب قرار نگیرد جنبه مکتوب آن نیز ارزش چندانی ندارد که انگیزه‌ای برای صوتی‌کردن آن ایجاد شود. دسته دیگری از کتاب‌ها که ارزش گویاشدن ندارند، کتاب‌های تاریخ مصرف گذشته مبتنی بر یافته‌های علمی سال‌های دور هستند که علم جدید با دستیابی به یافته‌های جدید آن‌ها را رد کرده است. صوتی‌شدن این دسته از کتاب‌ها بی‌معنا و فاقد ارزش است.
لازمه تولید کتاب صوتی با کیفیت قابل‌قبول چیست؟
عوامل‌زیادی در این زمینه دخالت دارد. مؤلف و تیم تولید عوامل اصلی هستند. اصولاً مردم ایران صداهای خوبی دارند. بی‌‌دلیل نیست سال‌ها در عرصه دوبله، هنرمندان درجه یک کشورمان در سطوح جهانی مقام‌های اول و دوم دوبلوری را کسب کردند. در مجموع، برای تولید یک‌کتاب صوتی خوب، انتخاب یک اثر خوب مؤثر است. در مرحله بعد، صداپیشه خوبی برای خوانش متن کتاب با دقت نظر و حساسیت بالا انتخاب شود. صداپیشه‌ای که آموزش‌دیده و متخصص باشد. افراد آموزش دیده هنری، میکسر و آهنگساز نیز در خلق یک کتاب صوتی خوب نقش چشمگیری دارند.
حذف موانع تولید کتاب صوتی نیازمند چه لوازم و شرایطی است؟
همان‌طور که گفتم برخی از قراردادهای انتشارات علمی و فرهنگی با مؤلفان فاقد بند صوتی شدن هستند. بعضاً به دلیل اینکه شماری از قراردادها مربوط به سال‌های دور هستند این نسخه‌های قراردادی فاقد گزینه صوتی‌شدن به معنای امروزی هستند. بنابراین در حال حاضر باید در قراردادها این بند گنجانده شود. اگرچه بسیاری از قراردادهای انتشارات با مؤلفان برجسته دارای این مشکل بود، در ادامه راه، سعی انتشارات بر این بود که تا حدودی این چالش‌ها را از میان بردارد. نکته دیگر اینکه هنوز جایگاه، ظرفیت و ارزشمندی کتاب صوتی برای مخاطبان جانیفتاده است. انتشارات و به‌تبع آن فرهنگ‌فیلم باید در این زمینه جدی‌تر عمل کنند. اینکه گفته شود کتاب صوتی در عین دسترسی آسان، قابل استفاده و خوانش در گوشی همراه در تمام فضاهای عمومی در یک چشم به‌هم‌زدن آنی است، اینکه فرد علاقه‌مند به کتاب صوتی می‌تواند در جلوگیری از تخریب طبیعت نقش اثرگذاری ایفا کند و اینکه به تکرار یادآور شویم برای چاپ فیزیکی هر کتاب، درختان زیادی باید قطع شوند.
باید به این مهم اشاره کرد که صوتی‌کردن کتاب صرفاً یک خوانش از کتاب نیست بلکه ارزش افزوده‌ای است که به کتاب داده می‌شود. صدا و اجرای گوینده، موسیقی، تنظیم و میکس و مستر کردن، آهنگسازی و... در اصل ارزش افزوده یک اثر است و سطح و جایگاه کتاب را تا حد زیادی ارتقا می‌دهد. باید تلاش شود که برای مخاطب جابیفتد که با وجود ارزشمندی و جذابیت کتاب چاپی، کتاب صوتی نیز دارای ارزش افزوده، دسترسی آسان و به‌لحاظ هزینه‌ای نیز به صرفه‌تر است.
امروزه معرفی ظرفیت‌های مالی و معنوی کتاب صوتی باید به یکی از دغدغه‌های جدی پیش‌روی نه‌تنها فرهنگ‌فیلم و انتشارات علمی و فرهنگی، بلکه تمام افراد فعال در این حوزه تبدیل شود تا با احساس مسئولیت افزون‌تری، گام‌های اثرگذاری در این مسیر برداشته شود.
اگر ارائه آموزش‌های حوزه تربیت صدا و صداپیشگی در سطح کلان و با گستردگی افزون به کمترین هزینه فراهم شود، سرعت تولید کتاب صوتی با کیفیت و کمیت بیشتری افزایش می‌یابد و این موضوع به مرور در ترویج بیشتر فرهنگ کتابخوانی درکشور مؤثر خواهد افتاد.
آیا انتشارات علمی و فرهنگی در حوزه تولید کتاب صوتی اقدامی انجام داده است؟
در انتشارات این اتفاق پس از انتشار فراخوان جذب گویندگان کلید خورد. به دنبال نشر عمومی فراخوان، گویندگان جوانی جذب شدند، کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی به‌صورت رایگان برای آن‌ها برگزار شد و هم‌زمان به موازات آموزش‌ها، صوتی‌کردن کتاب‌ها نیز دنبال شد.
انتشارات با چه چالش‌هایی در حوزه تولید کتاب صوتی مواجه است؟
قراردادهای فاقد صوتی‌کردن کتاب از سوی انتشارات با مؤلفان یکی از چالش‌هاست. اینکه ممکن است انتشارات قراردادهایی که با مؤلفی منعقد کرده فاقد صوتی‌شدن کتاب باشد و این موضوع چالش‌برانگیز است.
همچنین کتاب‌های مربوط به سال‌های بسیار دور که در آن زمان اصلاً گزینه صوتی کردن کتاب به تعریف و معنای امروز وجود نداشته، موضوع دیگری است که باید امروز در قراردادهای آن‌ها گنجانده شود. البته کتاب‌های ارزشمندی وجود داشتند که دارای این مشکل بودند و انتشارات سعی کرد تا حد زیادی مشکلات را از میان بردارد.
افزایش سرانه مطالعه افراد جامعه باید بزرگ‌ترین دغدغه مسئولان حوزه نشر و کتاب باشد، آیا کتاب صوتی می‌تواند در ترویج فرهنگ کتابخوانی نقش داشته باشد؟
اینکه مسئولان حوزه نشر و کتاب باید چنین دغدغه‌ای داشته باشند روشن و آشکار است اما اینکه به تناسب میزان دغدغه، اقدام مرتبط صورت می‌گیرد یا خیر تردیدبرانگیز است. البته بازخورد جامعه نیز تا حدودی گواه این موضوع است. اگر کتاب صوتی درست و حرفه‌ای تولید، معرفی و پخش شود و با قیمت مناسب به دست مخاطب برسد می‌تواند در ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی نقش داشته باشد، حتی تا حد زیادی می‌تواند بار ترویج فرهنگ کتابخوانی را به دوش بکشد. کافی است با بهره‌گیری از روش‌ها، فرمها و ایجاد جذابیت‌های جدید کتاب صوتی تولید شود در این صورت این قالب از کتاب می‌تواند در راستای ترویج فرهنگ کتابخوانی موفق عمل کند.
هزینه کتاب صوتی در مقایسه با کتاب کاغذی چقدر است؟
اساساً تولید کتاب صوتی در ایران کم‌هزینه نیست. هزینه‌های گوینده، استودیو، آهنگساز، تنظیم‌کننده، مارکتینگ و تبلیغات هنگفت و قابل‌توجه است. در این میان نمی‌توان از امتیازات کتاب صوتی چشم‌پوشی کرد. گستره پخش کتاب صوتی بیشتر از کتاب کاغذی است. طبعاً در قیاس با کتاب کاغذی، قیمت کتاب صوتی برای خوانندگان به‌صرفه‌تر است. کتاب صوتی بدون سقف و تیراژ است و تنها فروش دارد در حالی که کتاب کاغذی دارای تیراژ مشخصی است. کتاب کاغذی با فلان تیراژ مشخص چاپ و منتشر می‌شود اما برای کتاب صوتی یک‌بار هزینه می‌شود و ممکن است میلیون‌ها بار پخش و به فروش برسد.
آیا تمام کتاب‌ها قابلیت تبدیل شدن به کتاب صوتی را دارند؟
خیر، همه کتاب‌ها این قابلیت را ندارند. بسیاری از کتاب‌ها مبتنی بر تصویر هستند و زمانی که تصویر در معرض دید مخاطب قرار نگیرد جنبه مکتوب آن نیز ارزش چندانی ندارد که انگیزه‌ای برای صوتی‌کردن آن ایجاد شود. دسته دیگری از کتاب‌ها که ارزش گویاشدن ندارند، کتاب‌های تاریخ مصرف گذشته مبتنی بر یافته‌های علمی سال‌های دور هستند که علم جدید با دستیابی به یافته‌های جدید آن‌ها را رد کرده است. صوتی‌شدن این دسته از کتاب‌ها بی‌معنا و فاقد ارزش است.
لازمه تولید کتاب صوتی با کیفیت قابل‌قبول چیست؟
عوامل‌زیادی در این زمینه دخالت دارد. مؤلف و تیم تولید عوامل اصلی هستند. اصولاً مردم ایران صداهای خوبی دارند. بی‌‌دلیل نیست سال‌ها در عرصه دوبله، هنرمندان درجه یک کشورمان در سطوح جهانی مقام‌های اول و دوم دوبلوری را کسب کردند. در مجموع، برای تولید یک‌کتاب صوتی خوب، انتخاب یک اثر خوب مؤثر است. در مرحله بعد، صداپیشه خوبی برای خوانش متن کتاب با دقت نظر و حساسیت بالا انتخاب شود. صداپیشه‌ای که آموزش‌دیده و متخصص باشد. افراد آموزش دیده هنری، میکسر و آهنگساز نیز در خلق یک کتاب صوتی خوب نقش چشمگیری دارند.
حذف موانع تولید کتاب صوتی نیازمند چه لوازم و شرایطی است؟
همان‌طور که گفتم برخی از قراردادهای انتشارات علمی و فرهنگی با مؤلفان فاقد بند صوتی شدن هستند. بعضاً به دلیل اینکه شماری از قراردادها مربوط به سال‌های دور هستند این نسخه‌های قراردادی فاقد گزینه صوتی‌شدن به معنای امروزی هستند. بنابراین در حال حاضر باید در قراردادها این بند گنجانده شود. اگرچه بسیاری از قراردادهای انتشارات با مؤلفان برجسته دارای این مشکل بود، در ادامه راه، سعی انتشارات بر این بود که تا حدودی این چالش‌ها را از میان بردارد. نکته دیگر اینکه هنوز جایگاه، ظرفیت و ارزشمندی کتاب صوتی برای مخاطبان جانیفتاده است. انتشارات و به‌تبع آن فرهنگ‌فیلم باید در این زمینه جدی‌تر عمل کنند. اینکه گفته شود کتاب صوتی در عین دسترسی آسان، قابل استفاده و خوانش در گوشی همراه در تمام فضاهای عمومی در یک چشم به‌هم‌زدن آنی است، اینکه فرد علاقه‌مند به کتاب صوتی می‌تواند در جلوگیری از تخریب طبیعت نقش اثرگذاری ایفا کند و اینکه به تکرار یادآور شویم برای چاپ فیزیکی هر کتاب، درختان زیادی باید قطع شوند.
باید به این مهم اشاره کرد که صوتی‌کردن کتاب صرفاً یک خوانش از کتاب نیست بلکه ارزش افزوده‌ای است که به کتاب داده می‌شود. صدا و اجرای گوینده، موسیقی، تنظیم و میکس و مستر کردن، آهنگسازی و... در اصل ارزش افزوده یک اثر است و سطح و جایگاه کتاب را تا حد زیادی ارتقا می‌دهد. باید تلاش شود که برای مخاطب جابیفتد که با وجود ارزشمندی و جذابیت کتاب چاپی، کتاب صوتی نیز دارای ارزش افزوده، دسترسی آسان و به‌لحاظ هزینه‌ای نیز به صرفه‌تر است.
امروزه معرفی ظرفیت‌های مالی و معنوی کتاب صوتی باید به یکی از دغدغه‌های جدی پیش‌روی نه‌تنها فرهنگ‌فیلم و انتشارات علمی و فرهنگی، بلکه تمام افراد فعال در این حوزه تبدیل شود تا با احساس مسئولیت افزون‌تری، گام‌های اثرگذاری در این مسیر برداشته شود.
اگر ارائه آموزش‌های حوزه تربیت صدا و صداپیشگی در سطح کلان و با گستردگی افزون به کمترین هزینه فراهم شود، سرعت تولید کتاب صوتی با کیفیت و کمیت بیشتری افزایش می‌یابد و این موضوع به مرور در ترویج بیشتر فرهنگ کتابخوانی درکشور مؤثر خواهد افتاد.
ارسال دیدگاه
