اوقات فراغت فعالیتی است که اعضای جامعه فارغ از اجبارهای محیط کار و الزامات زندگی، از طریق آن استعدادهای خود را توسعه بخشیده و شخصیت خود را گسترش می‌دهند. خلیل کمربیگی، پژوهشگر و دکترای جامعه‎شناسی از اوقات فراغت به‌عنوان پدیده‌ای جامع‌الابعاد و چندوجهی یاد می‌کند. کمربیگی وسعت مفهومی و معنایی اوقات فراغت را یکی از دلایل موردتوجه قرارگرفتن آن در علوم مختلف می‌داند. در ادامه گفت‌وگوی آتیه ‌نو با این این دکترای جامعه‌شناسی و پژوهشگر مسائل اجتماعی با محوریت بررسی مفهوم و کارکرد اوقات فراغت، کودکان و نقش خانواده‌ها را می‌خوانید.

اوقات فراغت از دیدگاه جامعه‌شناسان به چه معناست؟
اوقات فراغت در علوم مختلف مورد توجه قرار گرفته است. در جامعه‌شناسی نیز فراغت و شیوه گذران آن اهمیت زیادی دارد. یکی از ویژگی‌های مفاهیم علوم اجتماعی، نسبی بودن آن‌هاست. مفهوم اوقات فراغت نیز از این امر مستثنی نیست و تعریف آن تابعی از زمان و مکان است. بنابراین با غلبه ویژگی سیالیت زمانی و مکانی و تغییر و تنوع فضاها و فعالیت‌ها و درهم‌تنیدگی فضاهای فراغتی و غیرفراغتی، تعاریف و شیوه‌های گذران اوقات فراغت  نیز متنوع و متغیر است لذا نمی‌توان برای آن تعریف ثابتی عنوان کرد. با توجه به این مهم، در یک تعریف کلاسیک و کاربردی معمولاً اوقات فراغت، زمان‌های فارغ از هرگونه اجبار و تعهدات شغلی، اجتماعی و خانوادگی را دربر می‌گیرد که در این زمان‌ها فرد به اختیار خود به فعالیت‌های مختلف مشغول می‌شود.
کارکردهاي اصلي اوقات فراغت چیست؟
کارکردهای اوقات فراغت، هم‌پیوند با سبک فراغتی است که فرد برای انجام آن انتخاب کرده است. به عنوان مثال کارکرد سبک فراغتی دیجیتال، سرگرمی و گسترش اطلاعات عمومی است. بنابراین با توجه به نوع ارزش، نگرش، ذائقه، پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده و امکانات افراد، کنش فراغتی نیز متفاوت و کارکردهای آن نیز مختلف است. اما به‌طور کلی سه کارکرد سرگرمی، تفریح و کاهش ملامت و خستگی را به عنوان کارکردهای مستقیم آن برمی‌شمارند. هرکدام از این کارکردها پیامدهای مختلف اجتماعی، روانی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی دارد که به‌طور غیرمستقیم در تقویت سرمایه اجتماعی، هویت ملی و دینی، کاستن از نرخ آسیب‌های اجتماعی، انزوا، احساس تنهایی و در کل توسعه جامعه ایفای نقش می‌کند.
در نتایج تحقیقات در خصوص اوقات فراغت کودکان و نوجوانان چه مواردی قابل‌تأمل است؟
اوقات فراغت و شیوه مصرف آن، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه‌های مختلف بوده است. در ادبیات جامعه‌شناسی، طی چند دهه گذشته، فراغت و سبک‌های آن، به روش کمی مورد توجه قرار می‌گرفت اما در یکی دو دهه اخیر، بیشتر پژوهش‌ها در این حوزه، رویکردی کیفی و بعضاً ترکیبی داشته‌اند. پژوهش‌های اوقات فراغت اغلب متأثر از زمان و مکان بوده و با توجه با تأثیرات مسائلی چون جهانی‌شدن، مدرنیته و ظهور فناوری‌های جدید دیجیتالی در ایران، سمت‌وسوی این پژوهش‌ها، بیشتر به سمت تأثیرات این پدیده‌ها بر مصرف فراغتی بوده است. به عنوان نمونه در دهه اخیر بیشتر سبک فراغتی دیجیتال مورد توجه پژوهشگران بوده است. دیجیتالی‌شدن فراغت از مهم‌ترین اشکال فراغت است که گروه‌های مختلف سنی و جنسی از جمله کودکان و نوجوانان از آن استقبال می‌کنند. با این حال، یافته‌های پیمایش‌های ملی چون ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، مصرف فرهنگی، سرمایه اجتماعی و به‌ویژه سبک زندگی، شیوه‌های فراغت ایرانیان در سنین مختلف را به ما نشان می‌دهد. در این میان استفاده از شبکه‌های اجتماعی، دیدن فیلم و سریال، گوش دادن به موسیقی، تفریح و سرگرمی، رفتن به مهمانی و انجام ورزش از مهم ترین شیوه‌های مصرف زمان فراغت در ایران به شمار می‌رود. در بین کودکان و نوجوانان، زمان فراغت بیشتر با هدف تخلیه انرژی‌های اضافی و هیجانات فردی با حضور در اماکن فراغتی و انجام تفریحات و ورزش‌ می‌گذرد. 
 نقش خانواده در بهینه‌سازی اوقات فراغت دانش‌آموزان چیست؟
در جوامع پیشامدرن نقش خانواده در این امر، به‌ویژه در بین کودکان و نوجوانان بسیار زیاد بود. امروزه و با گسترس رسانه‌های دیجیتال و فراگیرتر شدن زمان و مکان فراغت، از نقش خانواده کاسته شده اما همچنان می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. اکنون بیشتر زمان فراغت دانش‌آموزان، به فراغت رسانه‌ای اختصاص یافته و این سبک فراغتی غلبه کرده است. خانواده‌ها با برنامه‌ریزی بهتر می‌توانند با کاهش سیطره این سبک دیگر شیوه‌های گذران فراغت را ترویج کنند. فراهم‌آوری گسترش شیوه‌های تفریحی و خانوادگی و حضور در بازی‌ها و ورزش‌های گروهی و جمعی برای دانش‌آموزان از سوی خانواده‌ها و کاستن از شیوه‌های فردگرا می‌تواند به بهبود مصرف زمان فراغت کمک کند.