نگاهی به نقش اجتماعی خانه‌های بهداشت کارگری
تأمین سلامت جسمی و روحی نیروی کار
نوشین مقدم‌پناه روزنامه نگار
آمار دقیقی از تعداد کارگاه‌های مشمول طرح خانه‌های بهداشت کارگری در سراسر کشور نداریم اما می‌توان با اطمینان ادعا کرد که اگر روند ایجاد خانه‌های بهداشت با شتاب فعلی تداوم داشته باشد، به‌زودی سطح پوشش کارگاه‌های مشمول به ۸۰ یا حتی صد‌درصد خواهد رسید. رونق تولید نیازمند نیروی کار سالم و بهره‌ور است و سلامت نیروی کار به پایش جدی و مراقبت همیشگی نیاز دارد. خوشبختانه در سه سال گذشته بیش از ۱۸۰۰ خانه بهداشت کارگری در بنگاه‌های اقتصادی ۱۰۰ تا ۵۰۰ نفر ایجاد شده است. این واحدها در مجموع بیش از یک میلیون نفر از جمعیت کارگری را تحت‌پوشش خدمات بهداشتی قرار داده‌اند.
براساس گزارش‌های رسمی، در سه سال گذشته بیش از ۱۸۰۰ خانه بهداشت کارگری در بنگاه‌های اقتصادی ۱۰۰ تا ۵۰۰ نفر ایجاد شده است.
به معنای دیگر ۱۱۸۴ خانه بهداشت کارگری در دولت سیزدهم ایجاد شده است. در حال حاضر نزدیک به 10هزار ایستگاه بهگر و خانه بهداشت و مرکز بهداشت در کارخانه‌های سراسر کشور مشغول فعالیت هستند. تا پیش از این سالانه ۱۰۰ خانه بهداشت کارگری ایجاد می‌شد در حالی که در دولت سیزدهم، این امر روند صعودی گرفته است. در همین دوران، در سطح استان تهران راه‌اندازی خانه‌های بهداشت کارگری و ایستگاه‌های بهگر از رشد ۴۷درصدی در مقایسه با دوره‌های گذشته برخوردار بوده است.
روند پرشتاب ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری
ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری در دولت سیزدهم و به‌طور مشخص از آغاز سال ۱۴۰۱ شتاب گرفت. برای نمونه در سال ۱۴۰۱، تعداد خانه‌های بهداشت کارگری در استان آذربایجان شرقی ۱۰۲ واحد بوده اما در همان سال، ۶۹ واحد جدید در این استان تأسیس و راه‌اندازی شده است. در استان اصفهان که دارای ۱۰۶ واحد خانه بهداشت بوده، در سال ۱۴۰۱ تعداد ۶۵ خانه بهداشت جدید ایجاد و آماده فعالیت و خدمات‌رسانی شده است.
در واقع سال ۱۴۰۱، سال رونق در بهداشت کارگران و شتاب‌بخشی به ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری تلقی می‌شود. براساس گزارش مرکز برنامه‌ریزی و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعداد خانه‌های بهداشت کارگری در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش داشته و به ۴۸۸۹ مرکز رسیده است. همچنین طی این مدت ۳۹۹ مرکز جدید تأسیس شده است.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با مشارکت وزارت بهداشت و درمان و سازمان تأمین اجتماعی، خانه‌های بهداشت کارگری را با هدف جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی در کارگران و خانواده‌های آن‌ها ایجاد می‌کند. این مراکز در حوزه روانشناختی، آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد قوی ظاهر شده‌اند و با تشکیل پرونده سلامت برای پرسنل، معاینات ادواری و برگزاری دوره‌های آموزشی و مشاوره‌ای در ارتقای سطح بهداشت و سلامت جامعه کار و تولید نقش مؤثر و غیرقابل انکاری دارند.
در اردیبهشت‌ماه امسال، محمد چکشیان، معاون وزیر تعاون از فعالیت 10هزار ایستگاه بهگر و خانه بهداشت و مرکز بهداشت در کارخانه‌های سراسر کشور خبر داد و گفت: «از این تعداد ۳۰۰۰ مرکز در دولت سیزدهم ایجاد شده است. این مراکز در حوزه روانشناختی، آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد قوی عمل کرده‌اند و نقش تأثیرگذاری داشته‌اند.»
در همان زمان محمد آذرپناه، مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران افزایش تعداد خانه‌های بهداشت کارگری در سطح استان تهران را اعلام کرد و گفت: «با استقبال کارفرمایان در سطح استان تهران مجموع خانه‌های بهداشت کارگری که تا پیش از این ۱۰۹۴ مرکز بود، اکنون به ۱۱۰۴ مرکز رسیده است.»
آن‌طور که او گفته این مراکز، جمعیتی نزدیک به ۱۸۰ هزار کارگر را تحت‌پوشش خود دارند. این مقام مسئول اضافه کرد: «از مزایای افتتاح خانه‌های بهداشت کارگری، تشکیل پرونده سلامت برای کارگران است که در تصمیم‌گیری‌های مختلف در حوزه‌های سخت و زیان‌آور و از کارافتادگی سودمند است.»
آذرپناه به ماده ۱۴۷ قانون کار استناد کرد و توضیح داد: «خانه‌های بهداشت کارگری وظیفه ارتقای سطح سلامت و بهداشت کارگران و پیشگیری از خطرات احتمالی در مجموعه‌های تولیدی صنعتی بالای ۵۰ نفر را برعهده دارند. از طرفی شورای هماهنگی خدمات بهداشتی استان بر عملکرد آن‌ها نظارت می‌کند. افتتاح خانه‌های بهداشت کارگری و ایستگاه‌های بهگر در سال گذشته از رشد ۴۷درصدی در مقایسه با سنوات گذشته برخوردار بوده است.»
تأمین سلامت کارگران در قانون
اولین ماده از فصل هشتم قانون کار که به «خدمات رفاهی کارگران» اختصاص دارد، مربوط به لزوم ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به کارگران و خانواده‌هایشان است. ماده 147 قانون کار به صراحت می‌گوید: «دولت مکلف است خدمات بهداشتی و درمانی را برای کارگران و کشاورزان مشمول این قانون و خانواده آن‌ها فراهم سازد.»
احسان سهرابی، عضو اسبق شورای‌عالی حفاظت فنی وزارت کار و فعال کارگری در ارتباط با این بند از قانون و ارتباط آن با خانه‌های بهداشت کارگری به «آتیه نو» گفت: «براساس متن صریح ماده ۱۴۷ قانون کار، ارائه خدمات درمانی و بهداشتی به کارگران و خانواده‌هایشان، یک تکلیف حاکمیتی و برعهده دولت است. همچنین ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری با استناد به الزام روشن این ماده قانونی در دستور کار قرار دارد.»
او ادامه داد: «ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در وجوه و ابعاد مختلف، از روان‌درمانی و تأمین سلامت روان گرفته تا برطرف کردن آسیب‌های جسمی ناشی از کار سخت، باید برعهده خانه‌های بهداشت جوار کارگاهی باشد. همچنین در کارگاه‌هایی با بیش از ۵۰ کارگر، تأسیس خانه‌های بهداشت ضرورت دارد. از طرفی سلامت روحی و جسمی کارگران باید به شیوه‌ای مرتب و طبق یک زمان‌بندی مشخص رصد شود.»
به گفته سهرابی، معاینات ادواری کارگران و تنظیم پرونده‌های دقیق از سلامت روحی و جسمی آن‌ها، از بسیاری از آسیب‌های شغلی جلوگیری می‌کند؛ چراکه در بسیاری موارد شناسایی زودهنگام نشانه‌ها، روند رشد بیماری را متوقف می‌سازد.»
این فعال کارگری با بیان اینکه همه خدمات درمانی و مشاوره‌ای خانه‌های بهداشت کارگری باید به‌صورت رایگان به کارگران و خانواده‌های آن‌ها ارائه شود افزود: «در صورت کارکرد صحیح این مراکز، کارگران فقط زمانی که نیاز باشد و با تشخیص کارشناسان درمانی به واحدهای درمانی خارج از کارگاه مراجعه می‌کنند. به همین خاطر در هزینه و وقت کارگران صرفه جویی می‌شود.»
سهرابی یادآور شد: «نگهداری پرونده‌های دقیق بهداشتی برای کارگران، فواید زیادی دارد، مثلاً موجب می‌شود کارفرما در زمان ارجاع کار جدید به کارگران یک مأخذ قابل‌اعتماد برای کنترل سلامتی کارگر داشته باشد و بتواند تشخیص دهد که آیا کار جدید با مشخصات جسمی و روحی کارگر و توانمندی‌های فیزیکی او تطابق دارد یا خیر.»
به اعتقاد عضو اسبق شورای‌عالی حفاظت فنی وزارت کار، ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری در کارگاه‌های مشمول بسیار مهم است. این اهمیت به‌خصوص در مورد کارگاه‌های سخت و زیان‌آور جدی‌تر است؛ چراکه شناسایی به‌موقع آسیب‌های وارده از یک شغل سخت بر روح و جسم کارگران یک ضرورت محسوب می‌شود که اگر خانه‌های بهداشت در کارگاه یا جوار کارگاه دایر نباشد و پرونده‌های سلامتی برای کارگران تنظیم نشود، نمی‌توان این آسیب‌ها را شناسایی و از تعمیق و بحرانی‌شدن آن‌ها جلوگیری کرد.
رضایتمندی کارگران از خانه‌های بهداشت کارگری
در سال ۱۳۶۶ به استناد اصل ۲۹ قانون اساسی و ماده ۱۴۷ قانون کار جمهوری اسلامی ایران و به‌منظور ارائه خدمات اولیه بهداشتی، طرح ارائه مراقبت‌های اولیه بهداشتی به کارگران در قالب تأسیس خانه‌های بهداشت کارگری در کارگاه‌های ۵۰ تا ۵۰۰ نفر تنظیم شد. طبق نتایج یک تحقیق در سال ۱۳۹۰ که تحت نظارت و پشتیبانی مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت انجام شده، در دهه‌های بعدی، خانه‌های بهداشت کارگری در عمل به رسالت خود تا اندازه زیادی موفق بوده‌اند و توانسته‌اند رضایتمندی جامعه هدف را به میزان قابل‌قبولی جلب کنند.
در آن زمان، این پژوهش یک مطالعه توصیفی مقطعی بود که در آن ۲۲۷ کارگر به روش تصادفی از کارخانجات با جمعیت ۵۰ تا ۵۰۰ نفر انتخاب شدند و مورد پرسشگری قرار گرفتند. حدود ۸۷.۷ درصد از کارگران سوژه این پژوهش، نسبت به بازدید از محل کار توسط مسئول خانه بهداشت کارگری ، ۶۳.۵ درصد از آموزش‌های دریافتی قبل از شروع به کار، ۸۳.۷ درصد از نظارت بر استفاده از وسایل حفاظت فردی، ۹۲.۶ درصد از ارائه کمک‌های اولیه، ۹۲.۶ درصد از انجام معاینات دوره‌ای، ۸۵.۹ درصد از پیگیری بیماری‌های کارگران، ۷۰.۱ درصد از پیگیری بیماری‌های کارگران و ۸۹.۸ درصد از برخورد مناسب مسئول خانه بهداشت کارگری راضی بودند. در مجموع ۹۰.۷ درصد کارگران از خدمات خانه بهداشت کارگری کاملاً راضی، نسبتاً راضی و راضی بودند و تنها ۹.۳ درصد افراد ناراضی بودند.
این نتایج نشان می‌دهد که کارگران از وجود خانه‌های بهداشت در محل کارگاه، رضایت کلی دارند. اگر این واحدها در تمام کارگاه‌های مشمول در سراسر کشور مستقر شوند، نقش پررنگی در تأمین سلامت کارگران ایفا می‌کنند. در بخش نتیجه‌گیری این تحقیق آمده است: «با توجه به سطح بالای رضایتمندی در حدود ۹۰.۷درصد کارگران از خدمات خانه‌های بهداشت کارگری، تقویت امکانات فعلی خانه‌های بهداشت کارگری و بهینه‌سازی آن‌ها و رفع نواقص و کاستی‌های موجود، گامی مؤثر در جهت حفظ و ارتقای سطح سلامت کارگران و در نهایت شکوفایی اقتصاد کشور است.»
خانه‌های بهداشت در مناطق محروم
به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر و به‌طور مشخص از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم، تحقق اهداف ماده ۱۴۷ قانون کار و توسعه خانه‌های بهداشت کارگری در عرصه جغرافیایی کشور در دستور کار قرار گرفته است. نمودار توزیع خانه‌های بهداشت در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که اهتمام جدی برای ایجاد این مراکز بهداشتی و درمانی در استان‌های محروم و دورافتاده وجود دارد. برای نمونه، تا پایان سال گذشته، ۸۶ خانه بهداشت کارگری در استان کردستان فعال شده است. در بهمن‌ماه سال گذشته فرزاد پیشکاری، مدیر‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی کردستان گفت: «۸۶ خانه بهداشت کارگری در واحدهای بالای ۵۰ نفر در استان به کارگران خدمات ارائه می‌دهند.»
او برنامه سال جدید را تحقق صد‌درصدی برپایی خانه‌های بهداشت در واحدهای مشمول این استان دانست و افزود: «با تلاش تمام دستگاه‌های عضو شورای هماهنگی ارائه خدمات بهداشتی به بیمه‌شدگان و واحدهای صنعتی و تولیدی استان، در سال آینده شاهد تحقق صد‌درصدی واحدهای مشمول این طرح در سطح استان خواهیم بود.»
پیشکاری با بیان اینکه مسئولان خانه‌های بهداشت کارگری سفیران سلامت وزارت کار در کارگاه‌ها صنعتی و تولیدی هستند، توضیح داد: «توجه به سلامت جسمی و روحی کارگران از وظایف وزارت کار است و اهمیت‌دادن به مقوله سلامت و بهداشت منجر به اثربخشی، بهره‌وری بیشتر و بهبود عملکرد کارگران در محیط‌های کاری خواهد شد.»
در دیگر استان‌های کشور نیز وضعیت تقریباً به همین شکل است. احسان سهرابی، تأسیس خانه‌های بهداشت در واحدهای مشمول در استان‌های کم‌برخوردار و محروم را یکی از الزامات اساسی این حوزه دانست و گفت: «ارائه آموزش‌های بهداشتی به کارگران، تأمین سلامت جسم و روان آن‌ها و انجام معاینات دوره‌ای، در مناطقی که سطح دسترسی به خدمات بهداشتی، درمانی و مشاوره‌ای پایین‌تر است، اهمیت بیشتری دارد.»
این فعال کارگری با بیان اینکه در کارگاه‌های خارج از شهر و در مناطق بد آب‌وهوا، مشاوره‌های فردی و خانوادگی اهمیت دارد، اضافه کرد: «برای نمونه در کارگاه‌های عمرانی یا نفت و گاز که کارگران به دلیل بُعد مسافت از خانواده‌های خود دور افتاده‌اند، معمولاً نیاز به مشاوره‌های روانی احساس می‌شود. کارگران این کارگاه‌ها باید به‌طور مرتب تحت مشاوره و راهنمایی‌های تخصصی قرار بگیرند تا خدای‌نکرده بنیان خانواده‌های آن‌ها در معرض خطر قرار نگیرد.»
یکی از اهداف اصلی خانه‌های بهداشت کارگری، تأمین سلامت روان کارگران و حفظ آرامش روحی آن‌ها در جهت تحکیم خانواده و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است. سلامت روان، به‌عنوان عامل کلیدی در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه کار و تولید است که باید به آن توجه ویژه شود؛ چراکه یکی از مهم‌ترین پشتوانه‌های رشد پایدار در هر کشوری، نیروی کار ماهر و سالم آن است. تشکیل ایستگاه‌های بهگر و خانه‌های بهداشت کارگری، گام بزرگی در جهت حفظ سلامت همه‌جانبه نیروی کار در کارگاه‌های دایر سراسر کشور به شمار می‌رود.
براساس گزارش‌های رسمی، در سه سال گذشته بیش از ۱۸۰۰ خانه بهداشت کارگری در بنگاه‌های اقتصادی ۱۰۰ تا ۵۰۰ نفر ایجاد شده است.
به معنای دیگر ۱۱۸۴ خانه بهداشت کارگری در دولت سیزدهم ایجاد شده است. در حال حاضر نزدیک به 10هزار ایستگاه بهگر و خانه بهداشت و مرکز بهداشت در کارخانه‌های سراسر کشور مشغول فعالیت هستند. تا پیش از این سالانه ۱۰۰ خانه بهداشت کارگری ایجاد می‌شد در حالی که در دولت سیزدهم، این امر روند صعودی گرفته است. در همین دوران، در سطح استان تهران راه‌اندازی خانه‌های بهداشت کارگری و ایستگاه‌های بهگر از رشد ۴۷درصدی در مقایسه با دوره‌های گذشته برخوردار بوده است.
روند پرشتاب ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری
ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری در دولت سیزدهم و به‌طور مشخص از آغاز سال ۱۴۰۱ شتاب گرفت. برای نمونه در سال ۱۴۰۱، تعداد خانه‌های بهداشت کارگری در استان آذربایجان شرقی ۱۰۲ واحد بوده اما در همان سال، ۶۹ واحد جدید در این استان تأسیس و راه‌اندازی شده است. در استان اصفهان که دارای ۱۰۶ واحد خانه بهداشت بوده، در سال ۱۴۰۱ تعداد ۶۵ خانه بهداشت جدید ایجاد و آماده فعالیت و خدمات‌رسانی شده است.
در واقع سال ۱۴۰۱، سال رونق در بهداشت کارگران و شتاب‌بخشی به ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری تلقی می‌شود. براساس گزارش مرکز برنامه‌ریزی و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعداد خانه‌های بهداشت کارگری در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش داشته و به ۴۸۸۹ مرکز رسیده است. همچنین طی این مدت ۳۹۹ مرکز جدید تأسیس شده است.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با مشارکت وزارت بهداشت و درمان و سازمان تأمین اجتماعی، خانه‌های بهداشت کارگری را با هدف جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی در کارگران و خانواده‌های آن‌ها ایجاد می‌کند. این مراکز در حوزه روانشناختی، آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد قوی ظاهر شده‌اند و با تشکیل پرونده سلامت برای پرسنل، معاینات ادواری و برگزاری دوره‌های آموزشی و مشاوره‌ای در ارتقای سطح بهداشت و سلامت جامعه کار و تولید نقش مؤثر و غیرقابل انکاری دارند.
در اردیبهشت‌ماه امسال، محمد چکشیان، معاون وزیر تعاون از فعالیت 10هزار ایستگاه بهگر و خانه بهداشت و مرکز بهداشت در کارخانه‌های سراسر کشور خبر داد و گفت: «از این تعداد ۳۰۰۰ مرکز در دولت سیزدهم ایجاد شده است. این مراکز در حوزه روانشناختی، آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد قوی عمل کرده‌اند و نقش تأثیرگذاری داشته‌اند.»
در همان زمان محمد آذرپناه، مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان تهران افزایش تعداد خانه‌های بهداشت کارگری در سطح استان تهران را اعلام کرد و گفت: «با استقبال کارفرمایان در سطح استان تهران مجموع خانه‌های بهداشت کارگری که تا پیش از این ۱۰۹۴ مرکز بود، اکنون به ۱۱۰۴ مرکز رسیده است.»
آن‌طور که او گفته این مراکز، جمعیتی نزدیک به ۱۸۰ هزار کارگر را تحت‌پوشش خود دارند. این مقام مسئول اضافه کرد: «از مزایای افتتاح خانه‌های بهداشت کارگری، تشکیل پرونده سلامت برای کارگران است که در تصمیم‌گیری‌های مختلف در حوزه‌های سخت و زیان‌آور و از کارافتادگی سودمند است.»
آذرپناه به ماده ۱۴۷ قانون کار استناد کرد و توضیح داد: «خانه‌های بهداشت کارگری وظیفه ارتقای سطح سلامت و بهداشت کارگران و پیشگیری از خطرات احتمالی در مجموعه‌های تولیدی صنعتی بالای ۵۰ نفر را برعهده دارند. از طرفی شورای هماهنگی خدمات بهداشتی استان بر عملکرد آن‌ها نظارت می‌کند. افتتاح خانه‌های بهداشت کارگری و ایستگاه‌های بهگر در سال گذشته از رشد ۴۷درصدی در مقایسه با سنوات گذشته برخوردار بوده است.»
تأمین سلامت کارگران در قانون
اولین ماده از فصل هشتم قانون کار که به «خدمات رفاهی کارگران» اختصاص دارد، مربوط به لزوم ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به کارگران و خانواده‌هایشان است. ماده 147 قانون کار به صراحت می‌گوید: «دولت مکلف است خدمات بهداشتی و درمانی را برای کارگران و کشاورزان مشمول این قانون و خانواده آن‌ها فراهم سازد.»
احسان سهرابی، عضو اسبق شورای‌عالی حفاظت فنی وزارت کار و فعال کارگری در ارتباط با این بند از قانون و ارتباط آن با خانه‌های بهداشت کارگری به «آتیه نو» گفت: «براساس متن صریح ماده ۱۴۷ قانون کار، ارائه خدمات درمانی و بهداشتی به کارگران و خانواده‌هایشان، یک تکلیف حاکمیتی و برعهده دولت است. همچنین ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری با استناد به الزام روشن این ماده قانونی در دستور کار قرار دارد.»
او ادامه داد: «ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در وجوه و ابعاد مختلف، از روان‌درمانی و تأمین سلامت روان گرفته تا برطرف کردن آسیب‌های جسمی ناشی از کار سخت، باید برعهده خانه‌های بهداشت جوار کارگاهی باشد. همچنین در کارگاه‌هایی با بیش از ۵۰ کارگر، تأسیس خانه‌های بهداشت ضرورت دارد. از طرفی سلامت روحی و جسمی کارگران باید به شیوه‌ای مرتب و طبق یک زمان‌بندی مشخص رصد شود.»
به گفته سهرابی، معاینات ادواری کارگران و تنظیم پرونده‌های دقیق از سلامت روحی و جسمی آن‌ها، از بسیاری از آسیب‌های شغلی جلوگیری می‌کند؛ چراکه در بسیاری موارد شناسایی زودهنگام نشانه‌ها، روند رشد بیماری را متوقف می‌سازد.»
این فعال کارگری با بیان اینکه همه خدمات درمانی و مشاوره‌ای خانه‌های بهداشت کارگری باید به‌صورت رایگان به کارگران و خانواده‌های آن‌ها ارائه شود افزود: «در صورت کارکرد صحیح این مراکز، کارگران فقط زمانی که نیاز باشد و با تشخیص کارشناسان درمانی به واحدهای درمانی خارج از کارگاه مراجعه می‌کنند. به همین خاطر در هزینه و وقت کارگران صرفه جویی می‌شود.»
سهرابی یادآور شد: «نگهداری پرونده‌های دقیق بهداشتی برای کارگران، فواید زیادی دارد، مثلاً موجب می‌شود کارفرما در زمان ارجاع کار جدید به کارگران یک مأخذ قابل‌اعتماد برای کنترل سلامتی کارگر داشته باشد و بتواند تشخیص دهد که آیا کار جدید با مشخصات جسمی و روحی کارگر و توانمندی‌های فیزیکی او تطابق دارد یا خیر.»
به اعتقاد عضو اسبق شورای‌عالی حفاظت فنی وزارت کار، ایجاد خانه‌های بهداشت کارگری در کارگاه‌های مشمول بسیار مهم است. این اهمیت به‌خصوص در مورد کارگاه‌های سخت و زیان‌آور جدی‌تر است؛ چراکه شناسایی به‌موقع آسیب‌های وارده از یک شغل سخت بر روح و جسم کارگران یک ضرورت محسوب می‌شود که اگر خانه‌های بهداشت در کارگاه یا جوار کارگاه دایر نباشد و پرونده‌های سلامتی برای کارگران تنظیم نشود، نمی‌توان این آسیب‌ها را شناسایی و از تعمیق و بحرانی‌شدن آن‌ها جلوگیری کرد.
رضایتمندی کارگران از خانه‌های بهداشت کارگری
در سال ۱۳۶۶ به استناد اصل ۲۹ قانون اساسی و ماده ۱۴۷ قانون کار جمهوری اسلامی ایران و به‌منظور ارائه خدمات اولیه بهداشتی، طرح ارائه مراقبت‌های اولیه بهداشتی به کارگران در قالب تأسیس خانه‌های بهداشت کارگری در کارگاه‌های ۵۰ تا ۵۰۰ نفر تنظیم شد. طبق نتایج یک تحقیق در سال ۱۳۹۰ که تحت نظارت و پشتیبانی مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت انجام شده، در دهه‌های بعدی، خانه‌های بهداشت کارگری در عمل به رسالت خود تا اندازه زیادی موفق بوده‌اند و توانسته‌اند رضایتمندی جامعه هدف را به میزان قابل‌قبولی جلب کنند.
در آن زمان، این پژوهش یک مطالعه توصیفی مقطعی بود که در آن ۲۲۷ کارگر به روش تصادفی از کارخانجات با جمعیت ۵۰ تا ۵۰۰ نفر انتخاب شدند و مورد پرسشگری قرار گرفتند. حدود ۸۷.۷ درصد از کارگران سوژه این پژوهش، نسبت به بازدید از محل کار توسط مسئول خانه بهداشت کارگری ، ۶۳.۵ درصد از آموزش‌های دریافتی قبل از شروع به کار، ۸۳.۷ درصد از نظارت بر استفاده از وسایل حفاظت فردی، ۹۲.۶ درصد از ارائه کمک‌های اولیه، ۹۲.۶ درصد از انجام معاینات دوره‌ای، ۸۵.۹ درصد از پیگیری بیماری‌های کارگران، ۷۰.۱ درصد از پیگیری بیماری‌های کارگران و ۸۹.۸ درصد از برخورد مناسب مسئول خانه بهداشت کارگری راضی بودند. در مجموع ۹۰.۷ درصد کارگران از خدمات خانه بهداشت کارگری کاملاً راضی، نسبتاً راضی و راضی بودند و تنها ۹.۳ درصد افراد ناراضی بودند.
این نتایج نشان می‌دهد که کارگران از وجود خانه‌های بهداشت در محل کارگاه، رضایت کلی دارند. اگر این واحدها در تمام کارگاه‌های مشمول در سراسر کشور مستقر شوند، نقش پررنگی در تأمین سلامت کارگران ایفا می‌کنند. در بخش نتیجه‌گیری این تحقیق آمده است: «با توجه به سطح بالای رضایتمندی در حدود ۹۰.۷درصد کارگران از خدمات خانه‌های بهداشت کارگری، تقویت امکانات فعلی خانه‌های بهداشت کارگری و بهینه‌سازی آن‌ها و رفع نواقص و کاستی‌های موجود، گامی مؤثر در جهت حفظ و ارتقای سطح سلامت کارگران و در نهایت شکوفایی اقتصاد کشور است.»
خانه‌های بهداشت در مناطق محروم
به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر و به‌طور مشخص از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم، تحقق اهداف ماده ۱۴۷ قانون کار و توسعه خانه‌های بهداشت کارگری در عرصه جغرافیایی کشور در دستور کار قرار گرفته است. نمودار توزیع خانه‌های بهداشت در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که اهتمام جدی برای ایجاد این مراکز بهداشتی و درمانی در استان‌های محروم و دورافتاده وجود دارد. برای نمونه، تا پایان سال گذشته، ۸۶ خانه بهداشت کارگری در استان کردستان فعال شده است. در بهمن‌ماه سال گذشته فرزاد پیشکاری، مدیر‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی کردستان گفت: «۸۶ خانه بهداشت کارگری در واحدهای بالای ۵۰ نفر در استان به کارگران خدمات ارائه می‌دهند.»
او برنامه سال جدید را تحقق صد‌درصدی برپایی خانه‌های بهداشت در واحدهای مشمول این استان دانست و افزود: «با تلاش تمام دستگاه‌های عضو شورای هماهنگی ارائه خدمات بهداشتی به بیمه‌شدگان و واحدهای صنعتی و تولیدی استان، در سال آینده شاهد تحقق صد‌درصدی واحدهای مشمول این طرح در سطح استان خواهیم بود.»
پیشکاری با بیان اینکه مسئولان خانه‌های بهداشت کارگری سفیران سلامت وزارت کار در کارگاه‌ها صنعتی و تولیدی هستند، توضیح داد: «توجه به سلامت جسمی و روحی کارگران از وظایف وزارت کار است و اهمیت‌دادن به مقوله سلامت و بهداشت منجر به اثربخشی، بهره‌وری بیشتر و بهبود عملکرد کارگران در محیط‌های کاری خواهد شد.»
در دیگر استان‌های کشور نیز وضعیت تقریباً به همین شکل است. احسان سهرابی، تأسیس خانه‌های بهداشت در واحدهای مشمول در استان‌های کم‌برخوردار و محروم را یکی از الزامات اساسی این حوزه دانست و گفت: «ارائه آموزش‌های بهداشتی به کارگران، تأمین سلامت جسم و روان آن‌ها و انجام معاینات دوره‌ای، در مناطقی که سطح دسترسی به خدمات بهداشتی، درمانی و مشاوره‌ای پایین‌تر است، اهمیت بیشتری دارد.»
این فعال کارگری با بیان اینکه در کارگاه‌های خارج از شهر و در مناطق بد آب‌وهوا، مشاوره‌های فردی و خانوادگی اهمیت دارد، اضافه کرد: «برای نمونه در کارگاه‌های عمرانی یا نفت و گاز که کارگران به دلیل بُعد مسافت از خانواده‌های خود دور افتاده‌اند، معمولاً نیاز به مشاوره‌های روانی احساس می‌شود. کارگران این کارگاه‌ها باید به‌طور مرتب تحت مشاوره و راهنمایی‌های تخصصی قرار بگیرند تا خدای‌نکرده بنیان خانواده‌های آن‌ها در معرض خطر قرار نگیرد.»
یکی از اهداف اصلی خانه‌های بهداشت کارگری، تأمین سلامت روان کارگران و حفظ آرامش روحی آن‌ها در جهت تحکیم خانواده و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی است. سلامت روان، به‌عنوان عامل کلیدی در جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه کار و تولید است که باید به آن توجه ویژه شود؛ چراکه یکی از مهم‌ترین پشتوانه‌های رشد پایدار در هر کشوری، نیروی کار ماهر و سالم آن است. تشکیل ایستگاه‌های بهگر و خانه‌های بهداشت کارگری، گام بزرگی در جهت حفظ سلامت همه‌جانبه نیروی کار در کارگاه‌های دایر سراسر کشور به شمار می‌رود.
ارسال دیدگاه
