بوتولیسم مسمومیت کشنده مواد غذایی
مسمومیت‌های غذایی در اکثر نقاط دنیا - خصوصاً در مناطقی که دارای تراکم جمعیت بالا، کمبود مواد غذایی و فقر بهداشتی هستند- از متداول‌ترین و پیچیده‌ترین بیماری‌هایی هستند که بهداشت و سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کنند. در بین عوامل باکتریایی،کلوستریدیوم بوتولینوم یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین عوامل بروز مسمومیت‌های غذایی است. بوتولیسم در اثر مصرف مواد غذایی آلوده بخصوص انواع غذاهای کنسرو شده گوشتی و گیاهی، فرآورده‌های دریایی تهیه شده به روش سنتی (ماهی شور، ماهی دودی شده، ماهی تخمیر شده، اشپل) و به ندرت فرآورده‌های لبنی رخ می‌دهد. این بیماری یکی از مشکلات بهداشتی برخی از کشورهای جهان به‌ویژه ایران است.
دکتر شهاب مدرس، پاتوبیولوژیست در مورد تاریخچه این مسمومیت به «آتیه‌نو» می‌گوید: «کلمه بوتولیسم از واژه لاتین بوتولوس به معنای سوسیس گرفته شده است. بعد از مسمومیت‌های زیادی که در اوایل قرن نوزدهم در جنوب آلمان به‌علت مصرف سوسیس مشاهده شد، جوستینوس کرنر، پزشک آلمانی نام این بیماری را بوتولیسم گذاشت.»
او با اشاره به این مطلب که بوتوليسم یک مسمومیت حاد غذایی است که با جذب نوروتوکسین حاصل از باسیل کلوستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود و دارای فلج عضلانی پیش‌رونده و اغلب کشنده است می‌گوید: «اکثر موارد بیماری بوتولیسم در اثر مصرف کنسرو‌های آلوده و استریل‌نشده و یا غذاهای خانگی از پیش تهیه شده است. رعایت نکردن نکات بهداشتی در زمان آماده‌سازی، شرایط و زمان صحیح پخت و نگهداری نامناسب مواد غذایی تولیدی، مهم‌ترین عامل ابتلا به این مسمومیت است.»
این استاد دانشگاه یاد‌آوری می‌کند: «انتشار بوتولیسم غذایی در اکثر نقاط دنیا وجود دارد، اما شیوع آن در مناطق معتدل بیش از نواحی استوایی است؛ زیرا در این نواحی معمولاً میوه‌ها، سبزی‌ها و حتی فرآورده‌های غذایی گوشتی ذخیره می‌شوند تا در تمام فصول سال در دسترس باشند. اسپور کلوستریدیوم بوتولینوم در خاک تمام نقاط دنیا پراکنده است و تاکنون از خاک، لجن و رسوبات دریا و رودخانه‌های بسیاری از کشورهای مختلف و همچنین گیاهان و ماهی‌هایی که در این آب‌ها زندگی می‌کنند به دست آمده است.»
نشانه‌های بوتولیسم
مدرس می‌گوید: «نشانه‌ها و علائم بوتولیسم به نوع آن بستگی دارد. در مواردی که بیماری ناشی از مصرف مواد غذایی باشد، علائم آن عبارت است از حالت تهوع، استفراغ و اسهال که به دنبال آن یبوست و نفخ مشاهده می‌شود. ممکن است بیمار دچار علائم دیگری مانند ضعف و مشکل در تنفس، سستی و افتادگی پلک، دوبینی و تاری دید، سختی در بلع غذا، ضعف در صورت، خشکی دهان، صحبت کردن نامفهوم و ضعف عضلات نیز بشود.
در نهایت بیمار بهطور کامل فلج شده و از کار افتادن دستگاه تنفسی، در نهایت موجب مرگ او می‌شود. در جریان این فرایند، بیمار هوشیار باقی می‌ماند. این علائم معمولاً در فاصله بین ۱۸ تا ۳۶ ساعت بعد از مصرف ماده غذایی آلوده مشاهده می‌شود، اما ممکن است آشکار شدن علائم از ۳ ساعت تا ۸ روز بعد از مصرف، اتفاق بیفتد.»
بوتولیسم زخم
بوتولیسم زخم در نتیجه عفونی‌شدن زخم با باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم به وجود می‌آید. معمولاً کسانی که از سرنگ‌های آلوده برای تزریق مواد‌مخدر استفاده می‌کنند یا افرادی که در اثر حوادث فیزیکی دچار جراحت خصوصاً در ناحیه پا می‌شوند در معرض خطر هستند.
از علائم این نوع بوتولیسم می‌توان به عفونت عمومی در خون و تب اشاره کرد.
بوتولیسم نوزادان
بوتولیسم در شیرخواران شایع‌ترین نوع بوتولیسم است که با ورود باکتری به سیستم گوارشی شیرخوار و رشد و تکثیر آن در روده ایجاد می‌شود. بوتولیسم در شیرخواران عموماً در سنین بین دو تا هشت‌ماهگی رخ می‌دهد. اگر بوتولیسم در شیرخواران ناشی از شیرین‌کردن شیر مصرفی به‌وسیله عسل باشد در طول 18 تا 36 ساعت بعد از اینکه توکسین وارد بدن شیرخوار شد علائم دیده می‌شود.
به همین جهت توصیه می‌شود قبل از یک‌سالگی به شیر‌های مصرفی نوزادان عسل افزوده نشود. علائم این نوع بوتولیسم عبارت‌اند از: یبوست شدید، حرکات غیرطبیعی به‌علت ضعف ماهیچه‌ای و مشکل در کنترل سر،گریه ضعیف، کج‌خلقی، افتادگی پلک‌ها، ریزش آب دهان بدون کنترل و سختی در مکیدن و خوردن. تمام انواع بوتوليسم کشنده هستند. پزشک با مشاهده علائم ظاهری و با معاینه، به‌خوبی بیماری را تشخیص داده و راه درمان را در اختیار بیمار قرار می‌دهد، همچنین دلیل ابتلای فرد به بیماری را نیز مشخص می‌کند.
راه‌های پیشگیری
دکتر مدرس در مورد راه‌های پیشگیری از ابتلا به بوتولیسم می‌گوید: «غذاهای کنسروی مانند تن‌ماهی، نخودفرنگی، کشک و پنیرهای محلی زمینه‌ساز ابتلا به بوتولیسم هستند و افراد حتماً باید قبل از مصرف، آن‌ها را به مدت 10دقیقه در آب‌جوش صددرجه قرار داده سپس مصرف کنند.
همچنین از خوردن غذاهای آماده اگر قوطی آن‌ها دارای برآمدگی است و یا بوی ماندگی می‌دهد، خودداری کنند. همچنین در تهیه غذاهای از پیش تهیه شده برای نگهداری طولانی دقت کنند.»
هنگام استفاده از مواد غذایی این نکات را درنظر بگیرید:
- در صورتی که تاریخ انقضای یک محصول گذشته، از آن استفاده نکنید.
- موقع مصرف کنسروها اگر قسمتي از قوطي كنسرو بيرون زده است، يا اينكه محتويات آن رنگ يا بوي عجيبي دارند، آن را دور بیندازید.
- هيچ‌گاه غذايي كه بهطور قطعی مشخص نيست خوب پخته يا كنسرو شده است را نخوريد.
- اگر مشكوك به بوتوليسم هستيد، به مركز بهداشت نزديك محل خود مراجعه کنید. در صورت صحت داشتن این موضوع حتماً مشاوره‌های لازم در خصوص پیشگیری از ابتلا به این بیماری را دریافت کنید.
- در صورت مشاهده فرد مبتلا، فوراً اورژانس را باخبر کنید، زیرا این بیماری یک موقعیت اورژانسی و خطرناک است.
درمان بوتولیسم
در صورت ابتلا به بیماری بوتولیسم باید در اسرع‌وقت درمان ضد‌بوتولیسم (آنتی‌توکسین بوتولیسم 3 ظرفیتی) مورداستفاده قرار گیرد. همچنین اقدامات کمکی اولیه مانند تنقیه و شست‌وشو انجام شود.
ارسال دیدگاه
