پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص جمعیت در ایران حاکی است که در نیم‌قرن اخیر رشد جمعیت کشور با افت‌وخیزهای متعددی روبه‌رو بوده است. به‌ عنوان ‌مثال رشد جمعیت کشور در نخستین سرشماری در سال 1335 تا پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی روندی کاهنده داشته و پس از انقلاب اسلامی در طول دوره‌های 55 تا 65 به‌ یکباره به رشد حدود چهار درصد رسید که در تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است. بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران جمعیت کشور در سرشماری سال 1335 حدود 19 میلیون نفر و در آخرین سرشماری سال 1395 حدود 80 میلیون نفر بود. به عبارتی در 60 سال گذشته جمعیت ایران 2/4 برابر شد؛ اما نکته مهم در افزایش جمعیت این دوره تغییرات در رشد طبیعی جمعیت است؛ زیرا نمودارهای رشد جمعیت نشان می‌دهد در 40 سال گذشته رشد جمعیت با افت‌وخیزهای فراوانی مواجه بوده است. موضوع نرخ رشد جمعیت و تغییرات ناگهانی آن، یکی از مسائل اصلی جمعیت‌شناسی نه‌تنها در ایران بلکه در تمام دنیا بوده و هست که علاوه بر جمعیت‌شناسان، طیف وسیعی از سایر اندیشمندان علوم انسانی مانند جامعه‌شناسان نیز به بررسی چرایی این پدیده و اثرات و آسیب‌های آن پرداخته‌اند. به طور کلی عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از جمله سیاست‌های کنترل جمعیت در دهه 1370، افزایش سن ازدواج، کاهش نرخ باروری، اشتغال و تحصیلات بانوان، توسعه شهرنشینی، تغییر نگرش، مشکلات اقتصادی، مهاجرت و مرگ‌ومیر و...، در این کاهش نرخ رشد جمعیت مؤثرند که در ادامه به برخی از مهمترین این عوامل که در دو بخش مستقیم و غیرمستقیم دسته‌بندی شده، می‌پردازیم.