هوش مصنوعی با سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر شکل بازار کار جهانی است. بر اساس گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، حدود ۳۸ درصد از کارهای موجود دستخوش تغییرات اساسی شوند. در این میان، ۸۵ میلیون شغل به دلیل خودکارسازی از بین خواهند رفت اما هم‌زمان ۹۷ میلیون شغل جدید ایجاد خواهد شد که نیازمند مهارت‌های تازه‌ای هستند. رشد سریع فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی، مانند یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی، باعث شده است که در پنج سال آینده، ۴۳ درصد از شرکت‌ها کاهش نیروهای انسانی خود را در دستور کار قرار دهند. این در حالی است که ۳۴ درصد از آن‌ها قصد دارند نیروهای خود را با مهارت‌های دیجیتال جدید آموزش دهند. در همین حال، شکاف مهارتی میان نیروی کار فعلی و نیازهای آینده در حال افزایش است. تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۲۷، نزدیک به ۵۰ درصد از کارکنان برای حفظ شغل خود نیاز به بازآموزی داشته باشند. این تحولات، نه‌تنها چالش‌های تازه‌ای برای دولت‌ها و کسب‌وکارها ایجاد می‌کند، بلکه فرصت‌هایی برای مشاغل نوظهور به همراه دارد؛ مشاغلی که در حوزه‌هایی مانند تحلیلِ داده، امنیت سایبری و مدیریت سیستم‌های هوش مصنوعی رشد چشمگیری خواهند داشت.
توانایی هوش مصنوعی (AI) در تحول اکوسیستم کار فراتر از هر شکی است و اثرات آینده آن از همین حالا در حال نمایان شدن است. برخی مشاغل در معرض خطر نابودی قرار دارند، بسیاری دیگر هم به لطف گسترش ابزارهای جدید و بسیار پیشرفته‌تر در حال شکوفایی هستند. بر اساس گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» که روز سه‌شنبه توسط مجمع جهانی اقتصاد (WEF) منتشر شد، هوش مصنوعی مولد و فناوری‌های مرتبط با پردازش اطلاعات عامل تغییر در مدل‌های کسب‌وکار برای ۹۰ درصد کارفرمایان خواهند بود و این تغییرات در پنج سال آینده رخ خواهد داد. در این بازه زمانی، مشاغلی مانند صندوقداری و دفترداری در محیطی دشوار برای بقا قرار می‌گیرند. 
این تغییرات هم در حوزه شغلی و هم در ساختار اجتماعی و اقتصادی جوامع تأثیرگذار است. شرکت‌ها و سازمان‌ها به‌دنبال راه‌هایی برای ادغام فناوری‌های نوین در فرایندهای خود هستند، در حالی که دولت‌ها و نهادهای قانون‌گذار به بررسی راهکارهایی برای کاهش تأثیرات منفی این تحول بر نیروی کار سنتی می‌پردازند. این امر باعث ایجاد فرصت‌های جدید در برخی حوزه‌ها و کاهش فرصت‌های شغلی در بخش‌های دیگر خواهد شد.
اثرات روانی و اجتماعی این تغییرات نیز قابل‌توجه است. بسیاری از افراد شاغل در حرفه‌های سنتی با ترس از جایگزینی شغلی مواجه‌اند، در حالی که افراد متخصص در فناوری‌های نوین فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای رشد و پیشرفت خواهند داشت. از این‌رو، آموزش‌های مهارتی و به‌روزسانی دانش نیروی کار بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند.

تغییر شکل بازار کار
پیشرفت‌های فناورانه ناشی از ظهور هوش مصنوعی (که میان کارشناسان توافق گسترده‌ای برای توصیف آن به‌عنوان مخرب‌ترین تحول قرن اخیر وجود دارد)، روابط بین انسان و ماشین را بازتعریف خواهد کرد. گزارش تهیه‌شده توسط مجمع جهانی اقتصاد مستقر در سوئیس نتیجه می‌گیرد که تعامل میان انسان و ماشین به‌طور چشمگیری تغییر خواهد کرد. این گزارش توضیح می‌دهد که در حال حاضر فقط ۴۷ درصد از وظایف توسط انسان انجام می‌شود و تنها ۳۰ درصد از آن‌ها شامل همکاری با ماشین‌هاست اما تا سال ۲۰۳۰ این نسبت‌ها تقریباً برابر خواهند شد.
در مواجهه با افزایش نقش ماشین‌ها، توصیه‌ها شامل طراحی فناوری‌هایی است که کار را تکمیل کنند نه اینکه جایگزین آن شوند. همچنین اقداماتی برای ایجاد همکاری قابل‌مقایسه بین انسان و ماشین، به‌جای حرکت به‌سوی خودکارسازی کامل از دیگر پیشنهادات است. از جمله عواقب دیگر، سپردن کنترل کامل به الگوریتم‌ها (جدای از بحث اخلاقی درباره مناسب بودن یا نبودن حذف کامل مسئولیت انسانی) و افزایش نابرابری بین کشورهاست؛ زیرا همه کشورها در حال حاضر سرمایه‌گذاری یکسانی در این زمینه ندارند و منابع مشابهی نیز برای آینده در اختیار آن‌ها نیست. این گزارش هشدار می‌دهد که این عدم تعادل در آینده تشدید خواهد شد.

ایجاد و حذف مشاغل
مانند تمامی مطالعاتی که تلاش دارند تصویری از آینده بازار کار ترسیم کنند، این گزارش هم پیش‌بینی‌هایی درباره ایجاد و از بین رفتن شغل به‌عنوان پیامد گسترش هوش مصنوعی مولد ارائه می‌دهد و تعادل جدید قدرت در نیروی کار را مشخص می‌سازد. بر اساس این تحلیل، تا سال ۲۰۳۰ بازار کار شاهد تغییر ساختاری معادل ۲۲ درصد از اشتغال کنونی خواهد بود. این بدان معناست که ۱۷۰ میلیون شغل جدید در سراسر جهان ایجاد و ۹۲ میلیون شغل از بین می‌رود که منجر به یک تراز مثبت هفت درصدی از کل اشتغال، معادل ۷۸ میلیون شغل جدید خواهد شد.

بخش‌های شغلی نوظهور
در بخش مربوط به مشاغل جدید، گزارش به تفکیک بخش‌ها توضیح می‌دهد که کدام فعالیت‌ها از ابزارهای کاری جدید بهره‌مند خواهند شد و چرا. برخی از نقش‌هایی که بیشترین رشد مطلق را تجربه خواهند کرد شامل کارگران کشاورزی، رانندگان تحویل کالا، کارگران ساختمانی، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و متخصصان آموزش عالی هستند. 
در بخش کشاورزی به دلیل نیاز به انطباق با الزامات پایداری و ایمنی غذایی، کشاورزی دقیق مبتنی بر هوش مصنوعی کارایی را افزایش می‌دهد اما همچنان به نظارت و تخصص انسانی نیاز داریم. همچنین به‌‌رغم پیشرفت‌های خودکارسازی افزایش مداوم تجارت الکترونیک، تقاضای پایدار برای متخصصان لجستیک را تضمین می‌کند که این مسئله به نیاز رانندگان تحویل کالا دامن می‌زند.
همچنین سرمایه‌گذاری‌ها در توسعه زیرساخت‌ها ادامه می‌یابد و نیروی کار ماهر برای مدیریت و بهره‌برداری از فناوری‌های جدید ساختمانی مورد نیاز است که این موضوع کارگران ساختمانی را در پیوند با این تحول قرار می‌دهد. متخصصان مراقبت‌های بهداشتی نیز با افزایش سن جمعیت در اقتصادهای پیشرفته، تقاضای بیشتری خواهند داشت. نیاز به پرستاران، مراقبان و مددکاران اجتماعی در این سیستم‌ها بیشتر می‌شود. از طرف دیگر تشخیص‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و جراحی‌های رباتیک، تخصص انسانی را تکمیل خواهد کرد، نه‌اینکه جایگزین آن شود. در نهایت با افزایش جمعیت جهانی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، تقاضا برای آموزش پیشرفته و توسعه نیروی کار افزایش خواهد یافت و این مسئله بازار مناسبی را برای متخصصان آموزش عالی فراهم می‌کند.

مشاغل در معرض خطر
در مقابل، بسیاری از فعالیت‌های دیگر در حال کاهش یا در معرض خطر جدی ناپدید شدن قرار دارند، به‌ویژه آن‌هایی که به مهارت‌های تکراری و روتین متکی هستند؛ مشاغلی همچون کارمندان دفتری، کارمندان خدمات مشتری و اپراتورهای ماشین‌آلات.
برای کارمندان دفتری، مدیریت داده‌ها و برنامه‌های خودکارسازی مبتنی بر هوش مصنوعی، تقاضا برای نقش‌های اداری سنتی را به‌شدت کاهش داده است. چت‌بات‌ها و دستیارهای مجازی روزبه‌روز توانایی بیشتری در رسیدگی به درخواست‌های مشتریان پیدا می‌کنند و نیاز به نمایندگان انسانی را کاهش می‌دهند. همچنین خودکارسازی صنعتی نیاز به مداخله انسانی در خطوط تولید را کاهش داده؛ زیرا ربات‌های مجهز به هوش مصنوعی فراگیرتر شده‌اند. این دو مسئله‌ که نیاز به کارمندان خدمات مشتری و اپراتورهای ماشین‌آلات را کاهش می‌دهد.

عوامل تأثیرگذار بر تغییرات بازار کار
گزارش یادشده توضیح می‌دهد که تمامی این تغییرات تحت‌تأثیر پنج روند اصلی قرار دارند که عبارتند از تغییرات فناوری که پیشرفت متاثر از آن در هوش مصنوعی، رباتیک و محاسبات کوانتومی به تغییر شیوه انجام کارها ادامه خواهد داد و تأکید بیشتری بر خودکارسازی و افزایش کار انسانی خواهد داشت. دوم تجزیه ژئواکونومیک به معنای تأثیر تغییرات در زنجیره‌های تأمین جهانی و تنش‌های ژئوپلیتیکی بر عملیات تجاری که بر تقاضای نیروی کار در صنایع مختلف اثرگذار است. سوم روند گذار به سمت انرژی‌های سبز که بر اساس آن مشاغل مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه پایدار و مقاومت در برابر تغییرات آب‌وهوایی در حال افزایش است. همچنین نااطمینانی اقتصادی روند دیگری است که بر بازار کار تأثیرگذار است. تورم، نوسانات نرخ بهره و بحران‌های مالی تاریخی موجب تغییر در الگوهای اشتغال شده‌اند و اغلب خودکارسازی را به‌عنوان راهکاری برای کاهش هزینه‌ها تسریع کرده‌اند. در نهایت نیز تغییرات جمعیتی روند مؤثر دیگری است که در آن افزایش سن جمعیت، به‌ویژه در اقتصادهای توسعه‌یافته، نیاز به نیروی کار در بخش‌های بهداشتی و مراقبت از سالمندان را افزایش داده و در عین حال، نیروی کار در صنایع سنتی را کاهش داده است.

مسیر پیش‌رو
این گزارش نتیجه می‌گیرد که تحول فناوری و تکامل اشتغال، فرصتی بی‌نظیر برای بازسازی بازار کار به‌سوی محیطی کارآمدتر، بهره‌ورتر و پایدارتر فراهم می‌آورد. با این حال برای تحقق این هدف، همکاری فعال بین دولت‌ها، شرکت‌ها و نهادهای آموزشی ضروری است تا از فراگیر بودن و عادلانه بودن منافع این تغییرات اطمینان حاصل شود.
بهبود آموزش مهارت‌های جدید و آگاهی از فرصت‌های شغلی نوظهور برای کاهش نابرابری‌ها و افزایش فرصت‌های شغلی ضروری خواهد بود. سیاست‌گذاران باید مقرراتی را تدوین کنند که هم از کارگران محافظت کند و هم نوآوری را تقویت نماید. بدون وجود یک چارچوب حمایتی مناسب، بسیاری از کارگران ممکن است نتوانند خود را با شرایط جدید بازار کار وفق دهند.
در نهایت، هوش مصنوعی نه یک تهدید ذاتی است و نه یک راه‌حل جهانی، بلکه ابزاری است که باید به‌طور مسئولانه از آن استفاده شود. با اطمینان از این که پیشرفت‌های فناوری در راستای رفاه انسانی حرکت می‌کند، جامعه می‌تواند از پتانسیل هوش مصنوعی برای ایجاد بازاری کارآمدتر، انعطاف‌پذیرتر و عادلانه‌تر بهره ببرد. سیاست‌گذاران، مدیران کسب‌وکار و افراد باید از هم‌اکنون برای سازگاری با آینده‌ای که هوش مصنوعی در آن نقش اساسی دارد، آماده شوند.
منبع: ال‌پائیس