اما و اگرهای صادرات گران‌بهاترین ادویه جهان
می‌گویند 80 تا 90 درصد زعفران دنیا در داخل مرزهای ایران کشت می‌شود. اگرچه زمانی ایران به صادرات کالاهایی مانند زعفران و پسته در دنیا شناخته می‌شد اما در سال‌های گذشته و به‌واسطه مشکلات متعدد، سال به سال قدرت ایران در این بازارها از دست رفته و حال کار به جایی کشیده که معضل قاچاق بلای جان صادرات گران‌بهاترین ادویه ما شده و تجار افغانستانی زعفران ایرانی را به نام خود به فروش می‌رسانند.
سال‌هاست فعالان این عرصه از خوب نبودن حال صادرات زعفران می‌گویند و حتی اخیراً نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور منتشر کرده و در آن نسبت به مخاطراتی که وضعیت خشکبار و گیاهان دارویی را تهدید می‌کند هشدار داده‌اند.
در بخشی از این نامه ضمن نقد به تصمیمات کارشناسی نشده، آمده است: «در هر نقطه از دنیا که از نام ایران عزیز یاد می‌شود، در زمینه فرهنگ تاریخ کهن ایران و در وادی تجارت چند محصول شاخص از جمله پسته، زعفران، فرش و خرما خودنمایی می‌کند. حال صنعت خشکبار ایران خوب نیست و بازارهای صادراتی و تولیدی کشور به سرعت رو به افول و نابودی است. در حالی که پیدا کردن و نگهداشتن یک خریدار خارجی چندین سال تلاش و چندین هزار دلار هزینه دارد، از دست دادن آن با یک بخشنامه غیر‌کارشناسی در یک روز اتفاق می‌افتد. صنعت خشکبار ما در سال‌های اخیر شاهد ورشکستگی بسیاری از واحدهای تولیدی صادراتی بوده که جلوگیری از آن هم خارج از توان صاحبان دردمند این صنایع و محتاج توجه جدی دولت‌مردان دل‌سوز است.» اما اگر بخواهیم واکاوی کنیم که چگونه ایران جایگاه ممتاز خود را در صادرات این محصول از دست داده، شاید یکی از اصلی‌ترین موانع بحث تحریم‌ها باشد. هرچند که این تمام ماجرا نیست.
قاچاق بیش از 120 تن زعفران در سال
امسال به مناسبت پنجم آبان‌ماه روز ملی زعفران، فعالان این عرصه همایشی را برگزار کردند و در قالب آن به بررسی چالش‌های پیش روی تولید و صادرات زعفران پرداختند.
با وجود سهم غیرقابل کتمان ایران از تولید زعفران دنیا در سال‌های گذشته، به واسطه آنکه در کنار تولید به فراوری، بسته‌بندی، بازاریابی و فروش توجه نداشته‌ایم قاچاق زعفران به مرور زمان قوت گرفته است. بر این اساس بخش قابل‌توجهی از محصول تولیدی با توجه به نزدیکی استان خراسان - که به نوعی می‌توان از آن به قطب تولید زعفران کشور یاد کرد- به افغانستان قاچاق شده و در مرحله بعدی به نام محصول افغان وارد بازارهایی از جمله هند می‌شود. بر این اساس اعلام شده، سالانه بیش از ۱۲۰ تن زعفران ناشی از مشکلات و موانع سد راه صادرات از مرزهای کشور قاچاق می‌شود.
سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در این‌باره می‌گوید: «هم‌جواری افغانستان با کشور هند که مصرف‌کننده ۵۰ تا ۶۰ تن زعفران در سال است، موجب شده این دو کشور در بحث تعرفه گمرکی همکاری‌‌هایی داشته باشند که به سبب آن زعفران ایرانی اگر از کانال افغانستان به هند صادر شود برای این کشور با تعرفه صفر درصدی همراه است در حالی که این عدد برای تجار با مبدأ ایران به کشور هند ۳۸ درصد است.»
کاهش 50 درصدی صادرات
معضل دیگری که صادرات زعفران را مانند بسیاری دیگر از بازارهای صادراتی تهدید می‌کند بحث تعهدات ارزی است. در واقع تعهدات ارزی صادرکنندگان موجب شده مزیت‌های صادرات برای فعالان این حوزه کمرنگ شده و آن‌ها ترجیح دهند فعالیت خود را از طریق شبکه غیررسمی انجام دهند؛ چراکه در غیر این صورت ملزم به فروش ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما هستند که از نظر قیمتی با بازار متفاوت است. این موضوع موجب شده در موارد متعدد صادرکنندگان اقدام به ارزان‌فروشی یا کم‌اظهاری کنند. طی یک‌سال گذشته آمارها گویای آن است که چه از نظر وزنی و چه از نظر ارزش صادرات، این محصول با کاهشی چشمگیر مواجه شده است. طبق آمارها متوسط قیمت اظهارشده زعفران در شش‌ماهه امسال ۸۶۶ دلار و ۳۹ سنت بوده، در صورتی که در شش‌ماهه سال گذشته به هزار و ۶۳ دلار و ۷۸ سنت رسید. این میزان نشان‌دهنده ارزان‌فروشی یا کم‌اظهاری منفی ۱۸.۶ درصدی نسبت به سال قبل است.
نگاهی به بازارهای صادراتی
در شش ماه اول سال جاری به استناد آمارهای شفاهی، محصول زعفران ایران به حدود ۵۰ کشور صادر شده و شاهد صادرات ۵۷.۱ تن زعفران به ارزش ۴۹ میلیون و ۴۶۵ هزار و ۹۶۰ دلار بوده‌ایم. عمده مقاصد آن امارات (۲۸ درصد)، اسپانیا، چین، افغانستان، قطر، ایتالیا، عمان، عراق، انگلستان، ترکیه، یونان، نپال، موریس، نیوزیلند، اتریش، روسیه، فیلیپین، بلژیک، ژاپن، پاکستان، تایلند، تایوان، آلمان، هلند، مالزی، کویت، کانادا، سوئیس، سوئد و صربستان است. در بسیاری موارد بخش قابل‌توجهی از محصول صادراتی به این کشورها به شکل فله‌ای صادر می‌شود. بر همین اساس چندین دهه است که در دنیا زعفران ایرانی را به نام برندهای اسپانیایی می‌شناسند. در نهایت نیز سهم کشور از صادرات ۱۱ میلیارد دلاری ناشی از خام‌فروشی تنها ۴۰۰ میلیون دلار است.
جالب است بدانید حدود چهار دهه قبل اسپانیا نخستین تولیدکننده بزرگ زعفران در جهان بود و ایران رتبه دوم را داشت؛ هند و یونان نیز به ترتیب در جایگاه سوم و چهارم قرار داشتند اما به‌تدریج با توجه به کیفیت زعفران ایران و قیمت رقابتی، بازار این محصول در اختیار ایران قرار گرفت. حال اسپانیا دوباره در تلاش است تا تأمین عمده بازار را در دست بگیرد. در این میان به جز کشورهای دارای پیشینه تولید زعفران، کشورهایی مانند بلغارستان، مجارستان، تاجیکستان، قرقیزستان، آذربایجان، هلند و آفریقا هم به تولید این محصول لوکس ورود کرده‌اند. در چنین شرایطی برای اینکه ایران بتواند همچنان جایگاه خود را حفظ کند لازم است دغدغه کشاورز رفع شود و در عین حال در حوزه صنایع تبدیلی نیز رشد داشته باشیم.
پیشنهاداتی نیز در زمینه عرضه زعفران در بازار سرمایه مطرح شده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خرید گواهی‌های سپرده زعفرانی که به‌طور مستقیم توسط کشاورز در اختیار بورس کالا قرار گرفته، تشویق می‌شوند. موضوعی که در نهایت به قیمت‌گذاری دقیق و واقعی این محصول کمک خواهد کرد. این در حالی است که دو صندوق از سال ۱۳۹۹ عرضه زعفران در بازار سرمایه را دنبال کردند که عملکرد آن‌ها بیانگر بازدهی بالایی است و حتی در مقایسه با بازار طلا و ارز توانسته عملکرد بهتری را ثبت کند.
جای خالی برندسازی
یکی دیگر از معضلات پیش‌روی صادرات زعفران موضوع برندسازی است که می‌توان گفت مشکلی مشترک میان تمام بخش‌های صادرات محسوب می‌شود. با توجه به شرایط تحریم، برخی کشورها زعفران تولیدی را پس از خرید از ایران مجدد با نام و برند خود به دیگر کشورها به‌صورت خام فروشی یا فرآورده‌های حاصل از آن صادر می‌کنند. همین امر سهم ما را از تجارت بازارهای جهانی کاهش داده است، در حالی که با رفع معضلات و جایگاه‌یابی در دنیا هیچ‌کس نمی‌تواند جای ما را در بازارهای هدف بگیرد.
بحث بر سر برندسازی برای صادرات این محصول در سالیان گذشته به‌طور مستمر تکرار شده است. حتی در پیامی که به‌تازگی از سوی مسعود پزشکیان در گرامیداشت این روز منتشر شده بر اهمیت این موضوع تأکید شده و آمده است: «تأکید داریم که تقویت برند زعفران ایران در بازارهای بین‌المللی نه‌تنها ضامن صیانت از این محصول راهبردی خواهد بود، بلکه موجبات افزایش رقابت‌پذیری کشور در بازار جهانی زعفران را فراهم خواهد کرد. زعفران ایران باید به جایگاه واقعی خود بازگردد و سهم شایسته‌ای را در بازارهای جهانی از آنِ خود کند. در این راستا از تمامی فعالان زنجیره ارزش زعفران انتظار می‌رود تا با همکاری، هم‌فکری و هم‌گرایی در جهت تولید، ارتقای ظرفیت فراوری و اقدامات منتج به صادرات این محصول و از آن مهم‌تر، معرفی زعفران ایران به بازارهای بین‌المللی پیشگام باشند. دولت نیز خود را موظف می‌داند تا با حمایت از تولیدکنندگان، فعالان حوزه فراوری و صادرکنندگان این محصول، زمینه رشد و تعالی بیشتر این صنعت را فراهم آورد.»
سال‌هاست فعالان این عرصه از خوب نبودن حال صادرات زعفران می‌گویند و حتی اخیراً نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور منتشر کرده و در آن نسبت به مخاطراتی که وضعیت خشکبار و گیاهان دارویی را تهدید می‌کند هشدار داده‌اند.
در بخشی از این نامه ضمن نقد به تصمیمات کارشناسی نشده، آمده است: «در هر نقطه از دنیا که از نام ایران عزیز یاد می‌شود، در زمینه فرهنگ تاریخ کهن ایران و در وادی تجارت چند محصول شاخص از جمله پسته، زعفران، فرش و خرما خودنمایی می‌کند. حال صنعت خشکبار ایران خوب نیست و بازارهای صادراتی و تولیدی کشور به سرعت رو به افول و نابودی است. در حالی که پیدا کردن و نگهداشتن یک خریدار خارجی چندین سال تلاش و چندین هزار دلار هزینه دارد، از دست دادن آن با یک بخشنامه غیر‌کارشناسی در یک روز اتفاق می‌افتد. صنعت خشکبار ما در سال‌های اخیر شاهد ورشکستگی بسیاری از واحدهای تولیدی صادراتی بوده که جلوگیری از آن هم خارج از توان صاحبان دردمند این صنایع و محتاج توجه جدی دولت‌مردان دل‌سوز است.» اما اگر بخواهیم واکاوی کنیم که چگونه ایران جایگاه ممتاز خود را در صادرات این محصول از دست داده، شاید یکی از اصلی‌ترین موانع بحث تحریم‌ها باشد. هرچند که این تمام ماجرا نیست.
قاچاق بیش از 120 تن زعفران در سال
امسال به مناسبت پنجم آبان‌ماه روز ملی زعفران، فعالان این عرصه همایشی را برگزار کردند و در قالب آن به بررسی چالش‌های پیش روی تولید و صادرات زعفران پرداختند.
با وجود سهم غیرقابل کتمان ایران از تولید زعفران دنیا در سال‌های گذشته، به واسطه آنکه در کنار تولید به فراوری، بسته‌بندی، بازاریابی و فروش توجه نداشته‌ایم قاچاق زعفران به مرور زمان قوت گرفته است. بر این اساس بخش قابل‌توجهی از محصول تولیدی با توجه به نزدیکی استان خراسان - که به نوعی می‌توان از آن به قطب تولید زعفران کشور یاد کرد- به افغانستان قاچاق شده و در مرحله بعدی به نام محصول افغان وارد بازارهایی از جمله هند می‌شود. بر این اساس اعلام شده، سالانه بیش از ۱۲۰ تن زعفران ناشی از مشکلات و موانع سد راه صادرات از مرزهای کشور قاچاق می‌شود.
سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در این‌باره می‌گوید: «هم‌جواری افغانستان با کشور هند که مصرف‌کننده ۵۰ تا ۶۰ تن زعفران در سال است، موجب شده این دو کشور در بحث تعرفه گمرکی همکاری‌‌هایی داشته باشند که به سبب آن زعفران ایرانی اگر از کانال افغانستان به هند صادر شود برای این کشور با تعرفه صفر درصدی همراه است در حالی که این عدد برای تجار با مبدأ ایران به کشور هند ۳۸ درصد است.»
کاهش 50 درصدی صادرات
معضل دیگری که صادرات زعفران را مانند بسیاری دیگر از بازارهای صادراتی تهدید می‌کند بحث تعهدات ارزی است. در واقع تعهدات ارزی صادرکنندگان موجب شده مزیت‌های صادرات برای فعالان این حوزه کمرنگ شده و آن‌ها ترجیح دهند فعالیت خود را از طریق شبکه غیررسمی انجام دهند؛ چراکه در غیر این صورت ملزم به فروش ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما هستند که از نظر قیمتی با بازار متفاوت است. این موضوع موجب شده در موارد متعدد صادرکنندگان اقدام به ارزان‌فروشی یا کم‌اظهاری کنند. طی یک‌سال گذشته آمارها گویای آن است که چه از نظر وزنی و چه از نظر ارزش صادرات، این محصول با کاهشی چشمگیر مواجه شده است. طبق آمارها متوسط قیمت اظهارشده زعفران در شش‌ماهه امسال ۸۶۶ دلار و ۳۹ سنت بوده، در صورتی که در شش‌ماهه سال گذشته به هزار و ۶۳ دلار و ۷۸ سنت رسید. این میزان نشان‌دهنده ارزان‌فروشی یا کم‌اظهاری منفی ۱۸.۶ درصدی نسبت به سال قبل است.
نگاهی به بازارهای صادراتی
در شش ماه اول سال جاری به استناد آمارهای شفاهی، محصول زعفران ایران به حدود ۵۰ کشور صادر شده و شاهد صادرات ۵۷.۱ تن زعفران به ارزش ۴۹ میلیون و ۴۶۵ هزار و ۹۶۰ دلار بوده‌ایم. عمده مقاصد آن امارات (۲۸ درصد)، اسپانیا، چین، افغانستان، قطر، ایتالیا، عمان، عراق، انگلستان، ترکیه، یونان، نپال، موریس، نیوزیلند، اتریش، روسیه، فیلیپین، بلژیک، ژاپن، پاکستان، تایلند، تایوان، آلمان، هلند، مالزی، کویت، کانادا، سوئیس، سوئد و صربستان است. در بسیاری موارد بخش قابل‌توجهی از محصول صادراتی به این کشورها به شکل فله‌ای صادر می‌شود. بر همین اساس چندین دهه است که در دنیا زعفران ایرانی را به نام برندهای اسپانیایی می‌شناسند. در نهایت نیز سهم کشور از صادرات ۱۱ میلیارد دلاری ناشی از خام‌فروشی تنها ۴۰۰ میلیون دلار است.
جالب است بدانید حدود چهار دهه قبل اسپانیا نخستین تولیدکننده بزرگ زعفران در جهان بود و ایران رتبه دوم را داشت؛ هند و یونان نیز به ترتیب در جایگاه سوم و چهارم قرار داشتند اما به‌تدریج با توجه به کیفیت زعفران ایران و قیمت رقابتی، بازار این محصول در اختیار ایران قرار گرفت. حال اسپانیا دوباره در تلاش است تا تأمین عمده بازار را در دست بگیرد. در این میان به جز کشورهای دارای پیشینه تولید زعفران، کشورهایی مانند بلغارستان، مجارستان، تاجیکستان، قرقیزستان، آذربایجان، هلند و آفریقا هم به تولید این محصول لوکس ورود کرده‌اند. در چنین شرایطی برای اینکه ایران بتواند همچنان جایگاه خود را حفظ کند لازم است دغدغه کشاورز رفع شود و در عین حال در حوزه صنایع تبدیلی نیز رشد داشته باشیم.
پیشنهاداتی نیز در زمینه عرضه زعفران در بازار سرمایه مطرح شده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خرید گواهی‌های سپرده زعفرانی که به‌طور مستقیم توسط کشاورز در اختیار بورس کالا قرار گرفته، تشویق می‌شوند. موضوعی که در نهایت به قیمت‌گذاری دقیق و واقعی این محصول کمک خواهد کرد. این در حالی است که دو صندوق از سال ۱۳۹۹ عرضه زعفران در بازار سرمایه را دنبال کردند که عملکرد آن‌ها بیانگر بازدهی بالایی است و حتی در مقایسه با بازار طلا و ارز توانسته عملکرد بهتری را ثبت کند.
جای خالی برندسازی
یکی دیگر از معضلات پیش‌روی صادرات زعفران موضوع برندسازی است که می‌توان گفت مشکلی مشترک میان تمام بخش‌های صادرات محسوب می‌شود. با توجه به شرایط تحریم، برخی کشورها زعفران تولیدی را پس از خرید از ایران مجدد با نام و برند خود به دیگر کشورها به‌صورت خام فروشی یا فرآورده‌های حاصل از آن صادر می‌کنند. همین امر سهم ما را از تجارت بازارهای جهانی کاهش داده است، در حالی که با رفع معضلات و جایگاه‌یابی در دنیا هیچ‌کس نمی‌تواند جای ما را در بازارهای هدف بگیرد.
بحث بر سر برندسازی برای صادرات این محصول در سالیان گذشته به‌طور مستمر تکرار شده است. حتی در پیامی که به‌تازگی از سوی مسعود پزشکیان در گرامیداشت این روز منتشر شده بر اهمیت این موضوع تأکید شده و آمده است: «تأکید داریم که تقویت برند زعفران ایران در بازارهای بین‌المللی نه‌تنها ضامن صیانت از این محصول راهبردی خواهد بود، بلکه موجبات افزایش رقابت‌پذیری کشور در بازار جهانی زعفران را فراهم خواهد کرد. زعفران ایران باید به جایگاه واقعی خود بازگردد و سهم شایسته‌ای را در بازارهای جهانی از آنِ خود کند. در این راستا از تمامی فعالان زنجیره ارزش زعفران انتظار می‌رود تا با همکاری، هم‌فکری و هم‌گرایی در جهت تولید، ارتقای ظرفیت فراوری و اقدامات منتج به صادرات این محصول و از آن مهم‌تر، معرفی زعفران ایران به بازارهای بین‌المللی پیشگام باشند. دولت نیز خود را موظف می‌داند تا با حمایت از تولیدکنندگان، فعالان حوزه فراوری و صادرکنندگان این محصول، زمینه رشد و تعالی بیشتر این صنعت را فراهم آورد.»
ارسال دیدگاه
