اهمیت بازرسی مستمر در کاهش حوادث کار
فعالیت معدنی در ایران صنعت مهمی است که هم به اقتصاد محلی و هم به درآمد ملی کمک می‌کند. ایران از نظر منابع معدنی به‌ویژه زغال‌سنگ، سنگ‌آهن، مس و سایر فلزات غنی است. با وجود این، در حالی که بخش مذکور نقش مهمی در توسعه اقتصادی ایفا می‌کند، به دلیل سابقه ایمنی ضعیف همواره با چالش‌های عمده‌ای مواجه بوده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که شرایط معدن اغلب با استانداردهای ایمنی بین‌المللی مطابقت ندارد و منجر به حوادث مکرر می‌شود. مسائل کلیدی که ناایمنی شرایط معدن را تشدید می‌کند شامل زیرساخت‌های قدیمی، سرمایه‌گذاری ناکافی در تجهیزات ایمنی مدرن، آموزش ضعیف برای کارگران و ضعیف بودن اقدامات مربوط به واکنش اضطراری است.
در طول دهه گذشته، حوادث معدنی متعددی رخ داده که منجر به تلفات جانی و صدمات جدی شده است. مهم‌ترین حوادث شامل انفجار در معدن زغال‌سنگ زمستان یورت گلستان با حداقل 43 کشته و حادثه انفجار معدن زغال‌سنگ طبس در شامگاه نخستین روز از پاییز 1403 است که منجر به کشته شدن 53 کارگر شد. وقوع چنین حوادثی نیاز فوری به تغییرات سیستمی را برای تضمین ایمنی کارگران برجسته می‌کند.
عوامل مؤثر در ناایمنی معادن
کارشناسان ایمنی و بهداشت کار، عوامل متعددی را در ناایمن بودن معادن ایران مؤثر می‌دانند. این عوامل را می‌توان این‌گونه برشمرد:
• تجهیزات قدیمی: بسیاری از معادن ایران با فناوری منسوخ شده و فاقد ویژگی‌های ایمنی مدرن کار می‌کنند. این نه‌تنها بهره‌وری معادن را به خطر می‌اندازد، بلکه خطر بروز حوادث را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. تجهیزاتی مانند سیستم‌های تهویه، هشداردهنده‌های انتشار گاز و سازه‌های پشتیبان معدن اغلب ناکافی هستند یا اساساً وجود ندارند.
• عدم آموزش جامع: آموزش کافی برای ایمنی معدن ضروری است، با این حال در بسیاری موارد، کارگران در برخورد با موقعیت‌های خطرناک آموزش ضعیفی دیده‌اند یا اصلاً آموزش ندیده‌اند. این منجر به نرخ بالاتری از صدمات و تلفات می‌شود؛ زیرا معدنچیان ممکن است ندانند چگونه به شرایط اضطراری واکنش مناسب نشان دهند یا خطرات بالقوه را شناسایی کنند.
•چارچوب‌های نظارتی ضعیف: در حالی که قوانین و مقررات ایمنی وجود دارد، اجرای آن‌ها به دلیل منابع محدود و بازرسی‌های ناکافی با ضعف‌های عمده مواجه است.
• شرایط کاری نامناسب: علاوه بر خطرات ایمنی فوری، معدنچیان اغلب در شرایط سخت کار می‌کنند که به مرور زمان سلامت آن‌ها را تهدید می‌کند. تهویه ناکافی، سطوح بالای گرد‌و‌غبار و قرار گرفتن در معرض گازهای سمی به مشکلات مزمن تنفسی و سایر مشکلات سلامتی منجر می‌شود.
• فشارهای اقتصادی: چالش‌های اقتصادی در کشور بسیاری از بهره‌برداران معادن را بر آن داشته تا کاهش هزینه را بر سرمایه‌گذاری در بخش ایمنی در اولویت قرار دهند. این بدان معنی است که ارتقا یا تعمیر و نگهداری حیاتی ممکن است به تعویق بیفتد یا به‌طور کلی نادیده گرفته شود و کارگران را بیشتر به خطر بیندازد.
ضعف در نظارت و بازرسی
نظارت و بازرسی برای اجرای مقررات ایمنی و جلوگیری از حوادث بسیار مهم است اما این فرآیندها اغلب در ایران به دلایل متعددی ناکافی هستند. یکی از ضعف‌های اصلی در سیستم کنونی که بارها از سوی کارشناسان ایمنی مورد انتقاد قرار گرفته، بازرسی ناکافی از کارگاه‌های معدنی است. بازرسی‌ها باید به‌طور منظم و بدون اطلاع قبلی انجام شود تا از انطباق اطمینان حاصل شود. با وجود این، منابع محدود و نیروی انسانی، تعداد بازرسی‌ها را محدود می‌کند و به معادن اجازه می‌دهد بدون رعایت پروتکل‌های ایمنی کار کنند. در نتیجه خطر بروز حوادث افزایش می‌یابد.
نظارت مؤثر مستلزم بازرسانی است که در شناسایی خطرات احتمالی آگاه و آموزش‌دیده باشند. در ایران، تعداد بازرسان ماهر و باتجربه کم است و ارزیابی صحیح ایمنی معدن را دشوار می‌کند. از طرفی، حتی زمانی که نقض ایمنی کشف می‌شود، مجازات‌ها اغلب برای بازدارندگی کافی نیستند. جریمه‌ها یا تعطیلی‌های موقت به اندازه کافی شدید نیستند که اپراتورهای معدن را تشویق کنند تا در اقدامات ایمنی فعالانه سرمایه‌گذاری کنند.
مکانیسم‌هایی برای بهبود ایمنی معدن
برای رسیدگی به این چالش‌ها، وزارت کار و سایر نهادهای مربوطه باید رویکردی چندجانبه اتخاذ کنند که شامل مقررات سخت‌تر، آموزش پیشرفته‌تر، ارتقای فناوری و مکانیسم‌های اجرایی قوی‌تر است. در همین راستا، چند استراتژی که در طول سال‌های گذشته از سوی کارشناسان ایمنی و بهداشت کار توصیه شده، شامل محورها و موارد زیر است:
- تقویت چارچوب‌های نظارتی: مقررات ایمنی موجود باید بازنگری شده و با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ شود تا چارچوبی جامع برای ایمنی معدن فراهم شود. این باید شامل دستورات خاصی برای تجهیزات ایمنی، آموزش و آمادگی اضطراری باشد.
- افزایش تعداد بازرسی‌ها: دفعات بازرسی معادن باید افزایش یابد تا از انطباق مداوم اطمینان حاصل شود. بازرسی‌های تصادفی و اعلام‌نشده باید به یک روش استاندارد برای تشخیص زودهنگام موارد عدم انطباق، تبدیل شود.
-آموزش بازرسان: وزارت کار باید در برنامه‌های آموزشی برای بازرسان سرمایه‌گذاری کند تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها به مهارت‌های لازم برای شناسایی مؤثر خطرات مجهز هستند. در این زمینه همکاری با نهادهای صنفی ایمنی و بهداشت کار و استفاده از ظرفیت کارشناسان مستقل این انجمن‌ها نیز باید در دستور کار وزارت‌خانه قرار گیرد.
- استفاده از فناوری: استقرار فناوری مدرن مانند پهپادها و حسگرهای خودکار می‌تواند به بازرسی و نظارت از راه دور معدن‌ها کمک کند و داده‌های بلادرنگ را در مورد شرایط بدون تکیه بر بازدیدهای فیزیکی ارائه کند.
- مجازات‌های شدید برای عدم رعایت موارد ایمنی: برای جلوگیری از اقدامات ناایمن، مجازات برای نقض مقررات ایمنی باید شدیدتر باشد. این می‌تواند شامل جریمه‌های بالاتر، تعطیلی طولانی‌تر معادن یا حتی اتهامات جنایی برای سهل‌انگاری فاحش باشد.
- سرمایه‌گذاری در تجهیزات مدرن: دولت با همکاری شرکای بخش خصوصی، باید سرمایه‌گذاری در تجهیزات مدرن معدن که موجب افزایش ایمنی است را تشویق کند. یارانه‌ها یا مشوق‌های مالیاتی می‌تواند به اپراتورهایی که ماشین‌آلات و سیستم‌های ایمنی خود را ارتقا می‌دهند، ارائه شود.
- آموزش اجباری موارد ایمنی: تهیه برنامه‌های آموزشی جامع که برای همه معدنچیان اجباری است. این برنامه‌ها باید شناسایی خطر، استفاده مناسب از تجهیزات و روش‌های واکنش اضطراری را پوشش دهند. این آموز‌ش‌ها باید به‌صورت دوره‌ای به‌روزرسانی شوند.
- تضمین امنیت شغلی: ایجاد مکانیسم‌هایی که از کارگرانی که تخلفات ایمنی را گزارش می‌کنند در برابر واکنش‌های تلافی‌جویانه محافظت کند ضروری است. این امر کارگران را تشویق می‌کند تا بدون ترس از دست دادن شغل خود، نگرانی‌های ایمنی را مطرح کنند.
- کمیته‌های ایمنی: تشکیل کمیته‌های ایمنی به رهبری کارگران در معادن نیز آن‌ها را تشویق می‌کند تا با مدیریت دولت برای بهبود شرایط محیط کار همکاری کنند.
ارزیابی نقش نظارت و بازرسی
نقش نظارت و بازرسی را نمی‌توان در مورد ایمنی معدن نادیده گرفت. نظارت مؤثر تضمین می‌کند که استانداردهای ایمنی رعایت شده و حفظ شوند، در حالی که عدم نظارت دقیق می‌تواند منجر به عواقب وخیم شود. در ایران، ثابت شده که سیستم ایمنی فعلی ناکافی است. عدم انجام بازرسی‌های منظم و کامل باعث می‌شود تا روندهای ناایمن ادامه داشته باشد و احتمال وقوع حوادث افزایش یابد.
نظارت و بازرسی پیشرفته نه‌تنها انطباق را تضمین می‌کند، بلکه فرهنگ ایمنی را ایجاد می‌کند که در آن معدنچیان و اپراتورها درک کنند که سهل‌انگاری قابل‌تحمل نخواهد بود. اجرای بازرسی‌های سختگیرانه‌تر، همراه با عواقب شدید برای عدم انطباق، می‌تواند رویکردی فعالانه از سوی اپراتورهای معدن را تحریک کند. به جای انتظار برای فشار نظارتی، اپراتورها تمایل بیشتری به اولویت‌بندی ایمنی دارند؛ زیرا می‌دانند که هرگونه نظارت می‌تواند به عواقب پر هزنیه‌ای منجر شود.
گزارش‌ها حاکی از آن است که شرایط معدن اغلب با استانداردهای ایمنی بین‌المللی مطابقت ندارد و منجر به حوادث مکرر می‌شود. مسائل کلیدی که ناایمنی شرایط معدن را تشدید می‌کند شامل زیرساخت‌های قدیمی، سرمایه‌گذاری ناکافی در تجهیزات ایمنی مدرن، آموزش ضعیف برای کارگران و ضعیف بودن اقدامات مربوط به واکنش اضطراری است.
در طول دهه گذشته، حوادث معدنی متعددی رخ داده که منجر به تلفات جانی و صدمات جدی شده است. مهم‌ترین حوادث شامل انفجار در معدن زغال‌سنگ زمستان یورت گلستان با حداقل 43 کشته و حادثه انفجار معدن زغال‌سنگ طبس در شامگاه نخستین روز از پاییز 1403 است که منجر به کشته شدن 53 کارگر شد. وقوع چنین حوادثی نیاز فوری به تغییرات سیستمی را برای تضمین ایمنی کارگران برجسته می‌کند.
عوامل مؤثر در ناایمنی معادن
کارشناسان ایمنی و بهداشت کار، عوامل متعددی را در ناایمن بودن معادن ایران مؤثر می‌دانند. این عوامل را می‌توان این‌گونه برشمرد:
• تجهیزات قدیمی: بسیاری از معادن ایران با فناوری منسوخ شده و فاقد ویژگی‌های ایمنی مدرن کار می‌کنند. این نه‌تنها بهره‌وری معادن را به خطر می‌اندازد، بلکه خطر بروز حوادث را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. تجهیزاتی مانند سیستم‌های تهویه، هشداردهنده‌های انتشار گاز و سازه‌های پشتیبان معدن اغلب ناکافی هستند یا اساساً وجود ندارند.
• عدم آموزش جامع: آموزش کافی برای ایمنی معدن ضروری است، با این حال در بسیاری موارد، کارگران در برخورد با موقعیت‌های خطرناک آموزش ضعیفی دیده‌اند یا اصلاً آموزش ندیده‌اند. این منجر به نرخ بالاتری از صدمات و تلفات می‌شود؛ زیرا معدنچیان ممکن است ندانند چگونه به شرایط اضطراری واکنش مناسب نشان دهند یا خطرات بالقوه را شناسایی کنند.
•چارچوب‌های نظارتی ضعیف: در حالی که قوانین و مقررات ایمنی وجود دارد، اجرای آن‌ها به دلیل منابع محدود و بازرسی‌های ناکافی با ضعف‌های عمده مواجه است.
• شرایط کاری نامناسب: علاوه بر خطرات ایمنی فوری، معدنچیان اغلب در شرایط سخت کار می‌کنند که به مرور زمان سلامت آن‌ها را تهدید می‌کند. تهویه ناکافی، سطوح بالای گرد‌و‌غبار و قرار گرفتن در معرض گازهای سمی به مشکلات مزمن تنفسی و سایر مشکلات سلامتی منجر می‌شود.
• فشارهای اقتصادی: چالش‌های اقتصادی در کشور بسیاری از بهره‌برداران معادن را بر آن داشته تا کاهش هزینه را بر سرمایه‌گذاری در بخش ایمنی در اولویت قرار دهند. این بدان معنی است که ارتقا یا تعمیر و نگهداری حیاتی ممکن است به تعویق بیفتد یا به‌طور کلی نادیده گرفته شود و کارگران را بیشتر به خطر بیندازد.
ضعف در نظارت و بازرسی
نظارت و بازرسی برای اجرای مقررات ایمنی و جلوگیری از حوادث بسیار مهم است اما این فرآیندها اغلب در ایران به دلایل متعددی ناکافی هستند. یکی از ضعف‌های اصلی در سیستم کنونی که بارها از سوی کارشناسان ایمنی مورد انتقاد قرار گرفته، بازرسی ناکافی از کارگاه‌های معدنی است. بازرسی‌ها باید به‌طور منظم و بدون اطلاع قبلی انجام شود تا از انطباق اطمینان حاصل شود. با وجود این، منابع محدود و نیروی انسانی، تعداد بازرسی‌ها را محدود می‌کند و به معادن اجازه می‌دهد بدون رعایت پروتکل‌های ایمنی کار کنند. در نتیجه خطر بروز حوادث افزایش می‌یابد.
نظارت مؤثر مستلزم بازرسانی است که در شناسایی خطرات احتمالی آگاه و آموزش‌دیده باشند. در ایران، تعداد بازرسان ماهر و باتجربه کم است و ارزیابی صحیح ایمنی معدن را دشوار می‌کند. از طرفی، حتی زمانی که نقض ایمنی کشف می‌شود، مجازات‌ها اغلب برای بازدارندگی کافی نیستند. جریمه‌ها یا تعطیلی‌های موقت به اندازه کافی شدید نیستند که اپراتورهای معدن را تشویق کنند تا در اقدامات ایمنی فعالانه سرمایه‌گذاری کنند.
مکانیسم‌هایی برای بهبود ایمنی معدن
برای رسیدگی به این چالش‌ها، وزارت کار و سایر نهادهای مربوطه باید رویکردی چندجانبه اتخاذ کنند که شامل مقررات سخت‌تر، آموزش پیشرفته‌تر، ارتقای فناوری و مکانیسم‌های اجرایی قوی‌تر است. در همین راستا، چند استراتژی که در طول سال‌های گذشته از سوی کارشناسان ایمنی و بهداشت کار توصیه شده، شامل محورها و موارد زیر است:
- تقویت چارچوب‌های نظارتی: مقررات ایمنی موجود باید بازنگری شده و با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ شود تا چارچوبی جامع برای ایمنی معدن فراهم شود. این باید شامل دستورات خاصی برای تجهیزات ایمنی، آموزش و آمادگی اضطراری باشد.
- افزایش تعداد بازرسی‌ها: دفعات بازرسی معادن باید افزایش یابد تا از انطباق مداوم اطمینان حاصل شود. بازرسی‌های تصادفی و اعلام‌نشده باید به یک روش استاندارد برای تشخیص زودهنگام موارد عدم انطباق، تبدیل شود.
-آموزش بازرسان: وزارت کار باید در برنامه‌های آموزشی برای بازرسان سرمایه‌گذاری کند تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها به مهارت‌های لازم برای شناسایی مؤثر خطرات مجهز هستند. در این زمینه همکاری با نهادهای صنفی ایمنی و بهداشت کار و استفاده از ظرفیت کارشناسان مستقل این انجمن‌ها نیز باید در دستور کار وزارت‌خانه قرار گیرد.
- استفاده از فناوری: استقرار فناوری مدرن مانند پهپادها و حسگرهای خودکار می‌تواند به بازرسی و نظارت از راه دور معدن‌ها کمک کند و داده‌های بلادرنگ را در مورد شرایط بدون تکیه بر بازدیدهای فیزیکی ارائه کند.
- مجازات‌های شدید برای عدم رعایت موارد ایمنی: برای جلوگیری از اقدامات ناایمن، مجازات برای نقض مقررات ایمنی باید شدیدتر باشد. این می‌تواند شامل جریمه‌های بالاتر، تعطیلی طولانی‌تر معادن یا حتی اتهامات جنایی برای سهل‌انگاری فاحش باشد.
- سرمایه‌گذاری در تجهیزات مدرن: دولت با همکاری شرکای بخش خصوصی، باید سرمایه‌گذاری در تجهیزات مدرن معدن که موجب افزایش ایمنی است را تشویق کند. یارانه‌ها یا مشوق‌های مالیاتی می‌تواند به اپراتورهایی که ماشین‌آلات و سیستم‌های ایمنی خود را ارتقا می‌دهند، ارائه شود.
- آموزش اجباری موارد ایمنی: تهیه برنامه‌های آموزشی جامع که برای همه معدنچیان اجباری است. این برنامه‌ها باید شناسایی خطر، استفاده مناسب از تجهیزات و روش‌های واکنش اضطراری را پوشش دهند. این آموز‌ش‌ها باید به‌صورت دوره‌ای به‌روزرسانی شوند.
- تضمین امنیت شغلی: ایجاد مکانیسم‌هایی که از کارگرانی که تخلفات ایمنی را گزارش می‌کنند در برابر واکنش‌های تلافی‌جویانه محافظت کند ضروری است. این امر کارگران را تشویق می‌کند تا بدون ترس از دست دادن شغل خود، نگرانی‌های ایمنی را مطرح کنند.
- کمیته‌های ایمنی: تشکیل کمیته‌های ایمنی به رهبری کارگران در معادن نیز آن‌ها را تشویق می‌کند تا با مدیریت دولت برای بهبود شرایط محیط کار همکاری کنند.
ارزیابی نقش نظارت و بازرسی
نقش نظارت و بازرسی را نمی‌توان در مورد ایمنی معدن نادیده گرفت. نظارت مؤثر تضمین می‌کند که استانداردهای ایمنی رعایت شده و حفظ شوند، در حالی که عدم نظارت دقیق می‌تواند منجر به عواقب وخیم شود. در ایران، ثابت شده که سیستم ایمنی فعلی ناکافی است. عدم انجام بازرسی‌های منظم و کامل باعث می‌شود تا روندهای ناایمن ادامه داشته باشد و احتمال وقوع حوادث افزایش یابد.
نظارت و بازرسی پیشرفته نه‌تنها انطباق را تضمین می‌کند، بلکه فرهنگ ایمنی را ایجاد می‌کند که در آن معدنچیان و اپراتورها درک کنند که سهل‌انگاری قابل‌تحمل نخواهد بود. اجرای بازرسی‌های سختگیرانه‌تر، همراه با عواقب شدید برای عدم انطباق، می‌تواند رویکردی فعالانه از سوی اپراتورهای معدن را تحریک کند. به جای انتظار برای فشار نظارتی، اپراتورها تمایل بیشتری به اولویت‌بندی ایمنی دارند؛ زیرا می‌دانند که هرگونه نظارت می‌تواند به عواقب پر هزنیه‌ای منجر شود.
ارسال دیدگاه
