لزوم حمایت از سیاست جوانی جمعیت
نیکلاس ابرشتات، جمعیت‌شناس آمریکایی درباره بحران جمعیت در ایران می‌گوید: «کاهش نرخ باروری در ایران طی سه دهه گذشته حیرت‌انگیز و چیزی حدود ۷۰ درصد بوده است. این میزان یکی از پرشتاب‌ترین آمارهای کاهش میزان نرخ باروری در جهان و در میان کشورهای اسلامی است.» افزون بر این، شاخص سالخوردگی از حدود شش درصد در سال 65 به حدود 25 درصد در سال 95 رسیده و این درصد همین‌طور در حال افزایش است.
با کنار هم گذاشتن این دو مورد کنار هم می‌توانیم متوجه شویم که ما همین الان در میانه یک بحران جمعیتی هستیم. بنابراین، فرصت زیادی برای جبران مشکلاتی که در سال‌های آینده قطعاً درگیر آن می‌شویم نداریم. در این سال‌ها، توجه مسئولان و مدیران کشور و در رأس آن‌ها مقام معظم رهبری، به این مسئله مهم جلب شده است. رهبری بارها و بارها درباره موضوع جوانی و افزایش جمعیت هشدار داده‌اند و راهکارهای خودشان را هم در مقاطع مختلف ارائه کرده‌اند.
مثلاً در سال ۱۳۹۲ رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند: «یکی از خطراتی که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او می‌لرزد، این مسئله جمعیت است. مسئله جمعیت را جدی بگیرید، جمعیت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند، به جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست، یعنی مسائل جمعیت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا نه، سال دیگر فکری کنیم، وقتی نسل‌ها پیر شدند دیگر قابل علاج نیست.»
بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت در مجلس شورای اسلامی درباره علت کاهش موالید در یک دهه گذشته توضیحاتی به این شرح داده است: «از سال 1394 به بعد، نرخ باروری در کشور رو به کاهش رفته است. دلیل اصلی اتفاق مذکور این است که کسانی که در دوران تنظیم خانواده و کاهش تولد (فرزند کمتر، زندگی بهتر) به دنیا آمده بودند به دوره مادر شدن رسیده بودند. طی 10 سال گذشته نزدیک به 2.5 میلیون نفر از مادران 25 تا 40 سال کاهش یافته‌اند و بیشترین آمار باروری نیز در این گروه سنی رخ می‌دهد.»
حمایت از جوانی جمعیت
کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، همان جایی است که در سال 1400، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در نهایت با 73 ماده و ده‌ها تبصره تصویب کرد. در این قانون وظایف همه اشخاص و نهادها از ریاست‌جمهوری تا سازمان صدا و سیما در نظر گرفته شده است.
جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت به نقش پررنگ مسائل و تبلیغات فرهنگی در سالمند شدن جمعیت ایران اشاره کرد و گفت: «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مسائل معیشتی و اقتصادی، آدرس غلط دادن به مردم است. البته این به معنای آن نیست که به وضعیت معیشتی افراد بی‌توجه باشیم و آن را بی‌تأثیر بدانیم اما مسائل فرهنگی بسیار بیشتر از مشکلات اقتصادی در افزایش تمایل به فرزندآوری دخیل است. یعنی انگاره‌های ذهنی زوجین در این‌باره دچار اشکال است که دچار کاهش جمعیت شده‌ایم.»
از سال 1392 که رهبری درباره عوارض پیری جمعیت هشدار دادند تا مهر ماه امسال که برای چندمین بار فرمودند: «وزیر بهداشت به‌طور جدی مسئله جمعیت را پیگیری کند و با اقدامات لازم از جمله نظارت بر شبکه بهداشت جلوی موانع افزایش جمعیت را بگیرد؛ چراکه کشور به جمعیت جوان احتیاج دارد و در صورت دچارشدن به عاقبت تلخ پیری جمعیت، دیگر علاجی وجود ندارد.» راه درازی طی شده است؛ قانون‌های زیادی تصویب شده‌اند و رسانه‌های تصویری و صوتی، فضای مجازی و بیلبوردهای شهرداری نیز دست به کار شده‌اند تا مسئله را از بعد فرهنگی جلو ببرند. برای همین است که از سال 1400، شیب کاهش موالید در ایران از حالت سقوط خارج شد و تبدیل به یک شیب ملایم‌تر شد تا امیدها برای تغییر جهت آن بیشتر از قبل شود.»
اما، توجه رهبری به مسئله جمعیت به سال‌ها قبل از این برمی‌گردد. مروری به بیانات ایشان در دوره رهبریشان شاید بتواند اهمیت موضوع را شفاف‌تر کند. تیر- 1368: «كشور ما یكی از نادرترین كشورها در زمینه‌های عمران و آبادانی است. ما اگر دو برابر امروز هم جمعیت داشته باشیم، باز هم می‌توانیم بدون كمترین نیازی به كشورهای دیگر، خود را به بهترین وجه اداره كنیم.» اردیبهشت- 1382: «ایران كشوری است با جمعیت زیاد، موقعیت جغرافیایی حساس، مرز طولانی در خلیج فارس و دریای عمان؛ این‌ها همه امتیازات یك كشور است.»
مرداد- 1390: «جمعیت كشور، هفتاد و پنج میلیون. البته بنده همین‌جا عرض بكنم؛ من معتقدم كه كشور ما با امكاناتی كه داریم، میتواند 150 میلیون نفر جمعیت داشته باشد. من معتقد به كثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری كه می‌خواهد برای متوقف كردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از 150 میلیون انجام بگیرد!»
مهر- 1391: «این مسئله تحدید نسل از اواسط دهه ۷۰ به این طرف باید متوقف می‌شد. البته اولی که سیاست تحدید نسل اتخاذ شد، خوب بود، لازم بود، لیکن از اواسط دهه ۷۰ باید متوقف می‌شد. این را متوقف نکردیم، این اشتباه بود. عرض کردم؛ مسئولان کشور در این اشتباه سهیم‌اند، خود بنده حقیر هم در این اشتباه سهیمم. این را خدای متعال و تاریخ باید بر ما ببخشد.»
آبان- 1392: «فرهنگ‌سازی در مسئله جمعیت مثل خیلی از مسائل دیگر اجتماعی، حرف اوّل را می‌زند. باید فرهنگ‌سازی بشود كه متأسفانه امروز این فرهنگ‌سازی نیست، تعطیل است. با اینكه حالا گفته‌شده، ما هم گفته‌ایم، دیگران هم گفته‌اند، در مجلس هم مطرح شده، بعضی‌ها هم كم و بیش اینجا و آنجا بحث می‌كنند، لكن كار فرهنگی به معنای صحیح انجام نگرفته.»
تیر- 1394: «گزارش‌هایی به من می‌رسد که آن خواسته شما که همان خواسته ما است، [یعنی] مسئله جلوگیری از منع باروری -که منع باروری یک سیاستی بود، بنابراین گذاشته شد که از این سیاست جلوگیری بشود- درست انجام نمی‌گیرد؛ بعضی جاها همچنان در بر پاشنه قبل می‌گردد.»
اسفند- 1396: «مسئله تکثیر نسل، تکثیر اولاد در جامعه مطرح شد، خب مسئولین هم همراهی کردند، موافقت کردند؛ من می‌شنوم در گوشه و کنار، بر خلاف آن عمل می‌کنند. این چیزی است که غربی‌ها می‌خواهند. غربی‌ها با افزایش عدد مسلمان‌ها مخالفند، با افزایش عدد ملتی که جوان‌هایش می‌توانند در عرصه ظاهر بشوند و کشور را به اوج برسانند، معلوم است که مخالفند.»
خرداد- 1397: «اخیراً دستگاه تبلیغاتی دولت انگلیس خبیث تجویز نسخه هم کرده که ایران برای سی میلیون جمعیت، خیلی کشور خوبی خواهد بود! چشمتان چهارتا! ان‌شاءالله این جمعیت به ۱۵۰ میلیون هم خواهد رسید.»
فروردین- 1398: «امروز در دنیا آن کشورهایی که جمعیت‌های زیادی دارند، به برکت آن به خیلی امکانات دست یافته‌اند؛ چین یک نمونه است، هند یک نمونه است. با اینکه مشکلاتی هم دارند اما در عین حال خود این جمعیت زیاد به‌عنوان یک ارزش اجتماعی، ارزش سیاسی، یک ارزش بین‌المللی برای آن‌ها توانسته موفقیت‌هایی را به‌وجود بیاورد. بنابراین نسل باید افزایش پیدا کند؛ اینکه من تکرار می‌کنم، تأکید می‌کنم، به‌خاطر این است.»
بهمن- 1400: «امروز اگر ما به فکر تکثیر نسل نباشیم، مسئله فرزندآوری را امروز اگر چنانچه برایش فکر نکنیم، پانزده سال دیگر، بیست سال دیگر، دیر خواهد بود؛ کشوری خواهیم شد که عنصر لازم برای حرکت پیشرفت را، یعنی جوان را، به قدر کافی در اختیار نخواهد داشت. امروز باید به فکر فردا بود.»
بهمن- 1401: «اگر آن روزی که ما جوان کم داریم، کشور ثروتمند نباشد، نمی‌تواند دیگر ثروتمند بشود.»
دریچه‌های افزایش جمعیت و جلوگیری از سالخوردگی ایران، امروز باز هستند اما با مروری بر تأکیدات رهبری می‌توان فهمید که این دریچه برای همیشه باز‌نمی‌ماند.
با کنار هم گذاشتن این دو مورد کنار هم می‌توانیم متوجه شویم که ما همین الان در میانه یک بحران جمعیتی هستیم. بنابراین، فرصت زیادی برای جبران مشکلاتی که در سال‌های آینده قطعاً درگیر آن می‌شویم نداریم. در این سال‌ها، توجه مسئولان و مدیران کشور و در رأس آن‌ها مقام معظم رهبری، به این مسئله مهم جلب شده است. رهبری بارها و بارها درباره موضوع جوانی و افزایش جمعیت هشدار داده‌اند و راهکارهای خودشان را هم در مقاطع مختلف ارائه کرده‌اند.
مثلاً در سال ۱۳۹۲ رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند: «یکی از خطراتی که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او می‌لرزد، این مسئله جمعیت است. مسئله جمعیت را جدی بگیرید، جمعیت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند، به جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست، یعنی مسائل جمعیت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا نه، سال دیگر فکری کنیم، وقتی نسل‌ها پیر شدند دیگر قابل علاج نیست.»
بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت در مجلس شورای اسلامی درباره علت کاهش موالید در یک دهه گذشته توضیحاتی به این شرح داده است: «از سال 1394 به بعد، نرخ باروری در کشور رو به کاهش رفته است. دلیل اصلی اتفاق مذکور این است که کسانی که در دوران تنظیم خانواده و کاهش تولد (فرزند کمتر، زندگی بهتر) به دنیا آمده بودند به دوره مادر شدن رسیده بودند. طی 10 سال گذشته نزدیک به 2.5 میلیون نفر از مادران 25 تا 40 سال کاهش یافته‌اند و بیشترین آمار باروری نیز در این گروه سنی رخ می‌دهد.»
حمایت از جوانی جمعیت
کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، همان جایی است که در سال 1400، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را در نهایت با 73 ماده و ده‌ها تبصره تصویب کرد. در این قانون وظایف همه اشخاص و نهادها از ریاست‌جمهوری تا سازمان صدا و سیما در نظر گرفته شده است.
جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت به نقش پررنگ مسائل و تبلیغات فرهنگی در سالمند شدن جمعیت ایران اشاره کرد و گفت: «ارتباط دادن کاهش فرزندآوری به مسائل معیشتی و اقتصادی، آدرس غلط دادن به مردم است. البته این به معنای آن نیست که به وضعیت معیشتی افراد بی‌توجه باشیم و آن را بی‌تأثیر بدانیم اما مسائل فرهنگی بسیار بیشتر از مشکلات اقتصادی در افزایش تمایل به فرزندآوری دخیل است. یعنی انگاره‌های ذهنی زوجین در این‌باره دچار اشکال است که دچار کاهش جمعیت شده‌ایم.»
از سال 1392 که رهبری درباره عوارض پیری جمعیت هشدار دادند تا مهر ماه امسال که برای چندمین بار فرمودند: «وزیر بهداشت به‌طور جدی مسئله جمعیت را پیگیری کند و با اقدامات لازم از جمله نظارت بر شبکه بهداشت جلوی موانع افزایش جمعیت را بگیرد؛ چراکه کشور به جمعیت جوان احتیاج دارد و در صورت دچارشدن به عاقبت تلخ پیری جمعیت، دیگر علاجی وجود ندارد.» راه درازی طی شده است؛ قانون‌های زیادی تصویب شده‌اند و رسانه‌های تصویری و صوتی، فضای مجازی و بیلبوردهای شهرداری نیز دست به کار شده‌اند تا مسئله را از بعد فرهنگی جلو ببرند. برای همین است که از سال 1400، شیب کاهش موالید در ایران از حالت سقوط خارج شد و تبدیل به یک شیب ملایم‌تر شد تا امیدها برای تغییر جهت آن بیشتر از قبل شود.»
اما، توجه رهبری به مسئله جمعیت به سال‌ها قبل از این برمی‌گردد. مروری به بیانات ایشان در دوره رهبریشان شاید بتواند اهمیت موضوع را شفاف‌تر کند. تیر- 1368: «كشور ما یكی از نادرترین كشورها در زمینه‌های عمران و آبادانی است. ما اگر دو برابر امروز هم جمعیت داشته باشیم، باز هم می‌توانیم بدون كمترین نیازی به كشورهای دیگر، خود را به بهترین وجه اداره كنیم.» اردیبهشت- 1382: «ایران كشوری است با جمعیت زیاد، موقعیت جغرافیایی حساس، مرز طولانی در خلیج فارس و دریای عمان؛ این‌ها همه امتیازات یك كشور است.»
مرداد- 1390: «جمعیت كشور، هفتاد و پنج میلیون. البته بنده همین‌جا عرض بكنم؛ من معتقدم كه كشور ما با امكاناتی كه داریم، میتواند 150 میلیون نفر جمعیت داشته باشد. من معتقد به كثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری كه می‌خواهد برای متوقف كردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از 150 میلیون انجام بگیرد!»
مهر- 1391: «این مسئله تحدید نسل از اواسط دهه ۷۰ به این طرف باید متوقف می‌شد. البته اولی که سیاست تحدید نسل اتخاذ شد، خوب بود، لازم بود، لیکن از اواسط دهه ۷۰ باید متوقف می‌شد. این را متوقف نکردیم، این اشتباه بود. عرض کردم؛ مسئولان کشور در این اشتباه سهیم‌اند، خود بنده حقیر هم در این اشتباه سهیمم. این را خدای متعال و تاریخ باید بر ما ببخشد.»
آبان- 1392: «فرهنگ‌سازی در مسئله جمعیت مثل خیلی از مسائل دیگر اجتماعی، حرف اوّل را می‌زند. باید فرهنگ‌سازی بشود كه متأسفانه امروز این فرهنگ‌سازی نیست، تعطیل است. با اینكه حالا گفته‌شده، ما هم گفته‌ایم، دیگران هم گفته‌اند، در مجلس هم مطرح شده، بعضی‌ها هم كم و بیش اینجا و آنجا بحث می‌كنند، لكن كار فرهنگی به معنای صحیح انجام نگرفته.»
تیر- 1394: «گزارش‌هایی به من می‌رسد که آن خواسته شما که همان خواسته ما است، [یعنی] مسئله جلوگیری از منع باروری -که منع باروری یک سیاستی بود، بنابراین گذاشته شد که از این سیاست جلوگیری بشود- درست انجام نمی‌گیرد؛ بعضی جاها همچنان در بر پاشنه قبل می‌گردد.»
اسفند- 1396: «مسئله تکثیر نسل، تکثیر اولاد در جامعه مطرح شد، خب مسئولین هم همراهی کردند، موافقت کردند؛ من می‌شنوم در گوشه و کنار، بر خلاف آن عمل می‌کنند. این چیزی است که غربی‌ها می‌خواهند. غربی‌ها با افزایش عدد مسلمان‌ها مخالفند، با افزایش عدد ملتی که جوان‌هایش می‌توانند در عرصه ظاهر بشوند و کشور را به اوج برسانند، معلوم است که مخالفند.»
خرداد- 1397: «اخیراً دستگاه تبلیغاتی دولت انگلیس خبیث تجویز نسخه هم کرده که ایران برای سی میلیون جمعیت، خیلی کشور خوبی خواهد بود! چشمتان چهارتا! ان‌شاءالله این جمعیت به ۱۵۰ میلیون هم خواهد رسید.»
فروردین- 1398: «امروز در دنیا آن کشورهایی که جمعیت‌های زیادی دارند، به برکت آن به خیلی امکانات دست یافته‌اند؛ چین یک نمونه است، هند یک نمونه است. با اینکه مشکلاتی هم دارند اما در عین حال خود این جمعیت زیاد به‌عنوان یک ارزش اجتماعی، ارزش سیاسی، یک ارزش بین‌المللی برای آن‌ها توانسته موفقیت‌هایی را به‌وجود بیاورد. بنابراین نسل باید افزایش پیدا کند؛ اینکه من تکرار می‌کنم، تأکید می‌کنم، به‌خاطر این است.»
بهمن- 1400: «امروز اگر ما به فکر تکثیر نسل نباشیم، مسئله فرزندآوری را امروز اگر چنانچه برایش فکر نکنیم، پانزده سال دیگر، بیست سال دیگر، دیر خواهد بود؛ کشوری خواهیم شد که عنصر لازم برای حرکت پیشرفت را، یعنی جوان را، به قدر کافی در اختیار نخواهد داشت. امروز باید به فکر فردا بود.»
بهمن- 1401: «اگر آن روزی که ما جوان کم داریم، کشور ثروتمند نباشد، نمی‌تواند دیگر ثروتمند بشود.»
دریچه‌های افزایش جمعیت و جلوگیری از سالخوردگی ایران، امروز باز هستند اما با مروری بر تأکیدات رهبری می‌توان فهمید که این دریچه برای همیشه باز‌نمی‌ماند.
ارسال دیدگاه
