آمار، دلایل و راهکار کاهش حوادث کار
به بهانه حادثه معدن طزره استان سمنان بررسی شد
حادثه خبر نمی‌دهد. همه این جمله را شنیده و می‌دانیم. کارگاه‌های دایر کشور می‌توانند هر لحظه آبستن حوادث گوناگون باشند؛ اما وقتی صحبت از کار در معادن باشد شرایط کار و ایمنی برای نیروی کار شاغل در این فضا سخت‌تر است. کار کردن و نفس کشیدن در صدها متر زیر زمین یا در دل کوه و معدن که هر لحظه ممکن است یک جرقه کوچک یا تجمع گازهای خطرناک، سیل آوار را بر سر آدم‌ها فرو ریزد، ضریب خطر بالایی دارد. بر اساس داده‌های حوادث کار، نرخ آمار این حوزه در بخش معدن دو درصد مجموع حوادث شغلی در کشور است. حوادث گاه و بیگاه در معادن، به‌شدت دردناک است. مشابه آنچه در ساعات آغازین شب دوازدهم شهریورماه امسال در معدن البرز شرقی (طزره) در استان سمنان رخ داد و در اثر آن، شش کارگر شاغل در این کارگاه معدنی جان خود را از دست دادند.
در این حادثه، شش کارگر در تونل زرمجاه معدن زغال‌سنگ البرز شرقی (طزره) به دلیل اجتماع ناگهانی گاز، زیر آوار مدفون شدند. امداد و نجات از همان دقایق اولیه آغاز شد اما تراکم گاز در تونل‌های معدن به اندازه‌ای بود که به گفته سیدمحمدعلی حسینی (مدیر بخش HSE معدن) ابتدا باید تخلیه گاز و تهویه انجام می‌شد و بعد امدادگران به ادامه جست‌وجو می‌پرداختند.
حسینی در گفت‌وگو با آتیه‌نو در ارتباط با جزییات انفجار آن روز معدن و علت آن گفت: «در روزهای بعد از حادثه، کارشناسان ایمنی با دقت علت حادثه را بررسی کردند. تا 15 دقیقه قبل از حادثه، بازرس ایمنی در معدن کنار کارگران حضور داشت و تا آن موقع سطح گاز صفر بود و همه چیز مرتب و صحیح گزارش شد. بعد از خروج بازرس از تونل و هنگامی که کارگران قصد خاتمه شیفت کاری و خروج از کارگاه داشتند، ناگهان یک کیسه گاز به دلیل جرقه‌ای نامشخص ترکید و موجب انفجار شد.»
او در ادامه افزود: «این انفجار به دلیل موج باعث ریزش آوار شد و به علت تراکم بالای گاز موجبات خفگی کارگران را فراهم آورد. یکی از امدادگران با ورود به تونل تنها چند دقیقه بعد از حادثه، متوجه جان باختن کارگران شد.»
حسینی در ارتباط با دلیل اصلی حادثه از ترکیدن کیسه گاز به علت نامشخص و ایجاد جرقه در اثر اصطکاک یا کار کارگران گفت و اضافه کرد: «ایجاد شدن کیسه‌های گاز در محیط هیدروکربنی معادن با هیچ دستگاهی در جهان قابل پیشبینی نیست.»
برخی حوادث نظیر اتفاق معدن طزره، با ویژگی غیرقابل پیشبینی و به مصداق حادثه هرگز خبر نمی‌کند، نیروهای امدادی و مدیران معدن را در مقابل یک عمل انجام شده قرار می‌دهند. آمار حوادث منجر به فوت در بخش معادن کشور بالا نیست، اما خرابی‌ها و آوار حوادث معدن به‌شدت سنگین است و معمولاً کارگران از تونل‌های آسیب‌دیده و ریخته، جان سالم به در‌نمی‌برند.
آمار حوادث معدن
در تیرماه سال جاری، علی‌‌حسین رعیتی‌فرد (معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) در ارتباط با برنامه‌ریزی جهت کاهش حوادث کار گفت: «حوادث ناشی از کار در حوزه معدن در سال‌های گذشته به طور متوسط دو درصد بود که در تلاش برای کاهش آن به یک درصد هستیم.»
به گفته او، در سال ۱۴۰۰ تعداد 8 هزار و ۹۰۰ حادثه ناشی از کار در کشور به ثبت رسید که ۷۸۰ فوتی به دنبال داشت. این آمار در سال گذشته به ترتیب به 7 هزار و ۹۰۰ حادثه و ۷۱۱ فوتی کاهش یافت. داده‌های رسمی این حوزه نشان می‌دهد که از سال ۱۴۰۰ تا به امروز، نمودار حوادث کار بخش معدن و میزان فوتی‌های این حوزه سیر کاهشی داشته است.
رعیتی‌فرد همچنین با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته به طور متوسط دو درصد حوادث شغلی در حوزه معدن اتفاق افتاده، بیان کرد: «در مقایسه با سهم ۳۸ درصدی حوادث منجر به فوت در بخش ساختمان و سهم ۳۷ درصدی همین آمار در بخش صنعت، اندک است. در سال ۱۴۰۰ تعداد ۳۵ مورد فوتی و در سال قبل ۳۲ نفر فوتی در حوادث معدنی به ثبت رسید.» بر اساس آمار موجود، در سال گذشته تعداد فوتی‌های بخش معدن به نسبت سال قبل از آن، حدود 10 درصد کاهش یافته است. روند کاهشی حوادث ناشی از کار در بخش معدن از یکسو همانگونه که معاون روابط کار وزیر کار مطرح کرده، به دلیل افزایش بازرسی‌های کار و از سوی دیگر، معلول تجهیزات به‌روز و پیشرفته‌ای موجود در معادن است. البته در این میان نقش جدی و غیر‌قابل‌انکار آموزش ایمنی محیط کار را نمی‌توان نادیده گرفت.
دلیل کاهش آمار فوتی‌ها
معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش از این با اشاره به انجام ۱۴ هزار و ۵۰۰ مورد بازرسی از معادن در سال گذشته که امسال ۵۰ درصد دیگر به این آمار اضافه خواهد شد، تأکید کرد: «ارتقای مباحث آموزشی در راستای ادامه روند کاهشی آمار حوادث شغلی؛ به‌ویژه در بخش معدن بسیار تأثیرگذار خواهد بود.» حسینی سرپرست ایمنی واحد معدنی طزره نیز در گفت‌وگو با آتیه‌نو در ارتباط با دلیل کاهش تلفات انسانی حوادث بخش معدن به تجهیزات به‌روز و آگاهی کارشناسان و مسئولان ایمنی معادن اشاره کرد و گفت: «ما در معدن طزره از بهروزترین و مدرن‌ترین گازسنج‌های موجود در جهان استفاده می‌کنیم که با دقت بالا حجم گاز انباشته در محیط را نشان می‌دهند و به موقع اعلام خطر می‌کنند.»
او افزود: «در روز حادثه، استادکار کارگران و بازرس ایمنی در زمان شنیدن صدای انفجار حدود صد متر دورتر از ورودی تونل ایستاده بودند که ناگهان به دهانه تونل بازگشتند. آنان قبل از ورود با بهروزترین گازسنج‌های موجود که نزدیک به ۷۰ دستگاه آن در معدن طزره موجود است، میزان مونوکسیدکربن را در دهانه تونل تقریباً هزار درصد در میلیمتر تخمین زدند، در حالی که میزان مجاز ۳۵ درصد است و به همین دلیل قبل از انجام تهویه به تونل ورود نکردند. در صورت عدم هوشیاری کارکنان و گازسنجی، حتماً نرخ تلفات حادثه فقط 6 نفر نبود.»
این کارشناس ایمنی به حادثه «معدن زمستان یورت» اشاره کرد که در سال ۹۶، بعد از انفجار اولیه تعداد زیادی از نیروها و بازرسان بی‌محابا به تونل وارد شدند و در نتیجه آن متأسفانه ۴۳ نفر از نیروهای آن واحد معدنی جان خود را از دست دادند.
معدن زغال‌سنگ زمستان یورت آزادشهر با انفجار ۱۳ اردیبهشت‌ماه سال ۹۶، جان باختن ۴۳ کارگر و مصدومیت ۷۰ نفر دیگر شهرت جهانی یافت. آن حادثه یکی از دردناک‌ترین و پرتلفات‌ترین حوادث کشور در سال‌ها و دهه‌های اخیر بود. حالا مدیر بخش ایمنی معدن طزره معتقد است تجهیزات به‌روز، آموزش و آگاهی توانسته نرخ فوتی‌های حوادث معدن را کاهش دهد؛ هرچند مرگ هر یک نفر در اثر حادثه کار آنچنان دردناک است که باید ریشه‌یابی شود.
تردیدی نیست که می‌بایست به دنبال کاهش هرچه بیشتر آمار فوتی‌های حوادث کار باشیم و آنگونه که معاون روابط کار وزیر کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیشبینی و برنامه‌ریزی کرده، نرخ فوتی‌های حوادث کار معادن را به کمتر از ۱۵ یا حتی ۱۰ نفر در هر سال برسانیم.
راهکارهای کاهش فوتی‌های حوادث معدن
شانزدهم شهریورماه، چند روز بعد از حادثه تلخ طزره، «امیر ولدخانی» مدیر ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) با اعلام اینکه حادثه تلخ ریزش معدن زغال‌سنگ طزره پیگیری می‌شود، گفت: «هدف‌گذاری سالانه کاهش ۳ تا ۵ درصد حوادث در معادن را اجرایی کرده‌ایم که این موضوع تاکنون محقق شده و استمرار دارد.»
ولدخانی در ارتباط با حادثه طزره بیان کرد: «طبق گزارش اولیه هنگام ورود، کارگران مساله گاز را چک کرده‌اند و تجمع گازی وجود نداشته است. این در حالی است که در معادن زیرزمینی همیشه احتمال ورود گاز وجود دارد که باید قبل از شروع به کار از روش‌های مختلف تجمع گاز را بررسی کرد و هنگامی که کارگران متوجه احتمال گاز می‌شوند، باید اقدام به خروج کنند.» او اظهار امیدواری کرد با حمایت مدیران ارشد معادن و صنایع معدنی بتوانیم در راه ارتقای معادن قدم برداریم و دیگر شاهد بروز چنین حوادث ناگواری در معادن نباشیم.
ریشه حوادث کار
اما ریشه بروز حوادث کجاست، چرا نمی‌توان حادثه کار را پیشبینی کرد. شهرام غریب (کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار) در ارتباط با حوادث کار معادن به آتیه‌نو گفت: «در تونل‌های استخراج معادن معمولاً گاز متان، احتمال نشت گاز و انفجار نیز وجود دارد. در چنین کارگاه‌هایی نقش «ارزیابی ریسک» بسیار برجسته و جدی است. ارزیابی‌ها باید با اقدامات پیشگیرانه همراه باشد که بتواند تأثیر بگذارد.»
او ادامه داد: «بعد از هر ارزیابی، باید اقدامات لازم انجام شود و دستورالعمل‌های مورد نیاز صادر شود. در این شرایط، احتمال ایجاد حفره‌های گاز در دیواره‌های تونل وجود دارد. وقتی حفره ایجاد می‌شود، با هر جرقه ناشی از کار کارگر، گاز متان پخش شده از حفره‌ها منفجر می‌شود. گاز متان بو ندارد اما با انتشار پنج درصدی آن احتمال انفجار و مرگ وجود دارد. سرعت انفجار گاز متان بسیار بالا است و بعد از اینکه جرقه منجر به انفجار شد، امکان فرار وجود ندارد.»
این کارشناس ارشد ایمنی در پاسخ به این سؤال که «چه باید کرد؟» گفت: «راه‌حل این است که گازسنجی به صورت مدام و مستمر صورت گیرد. غیر از این باشد، بعد از بروز حادثه، کارگر امکان فرار و نجات دادن جان خود را نخواهد داشت.»
حادثه معدن طزره که منجر به مرگ 6 کارگر شد، پرتلفات‌ترین حادثه معدنی از ابتدای امسال بود، اما با توجه به تفاهمنامه‌های در دستور کار و اعلام افزایش ۵۰ درصدی بازرسی‌های کار، آیا می‌توانیم امیدوار باشیم که این حادثه، آخرین اتفاق مرگبار بخش معادن در سال جاری خواهد بود؟
مطابق آمار منتشر شده، در سال ۱۳۹۷ تعداد ۲۷۷ حادثه شغلی در معادن رخ داده و هزار و ۵۴۶ نفر آسیب دیدند و ۳۶ نفر فوت کردند. این آمار در سال قبل به ۳۲ نفر کاهش یافت. حال انتظار داریم امسال و سال‌های پیش‌رو، شاهد نزول هرچه بیشتر این آمار دردآور باشیم؛ تا جایی که در هر سال، حتی 10 نفر از معدنکاران کشور جان خود را در تونل‌های زیرزمینی از دست ندهند و ایمنی جان کارگران تونل‌های استخراج زیر زمین صددرصد تضمین شود.
حسینی در گفت‌وگو با آتیه‌نو در ارتباط با جزییات انفجار آن روز معدن و علت آن گفت: «در روزهای بعد از حادثه، کارشناسان ایمنی با دقت علت حادثه را بررسی کردند. تا 15 دقیقه قبل از حادثه، بازرس ایمنی در معدن کنار کارگران حضور داشت و تا آن موقع سطح گاز صفر بود و همه چیز مرتب و صحیح گزارش شد. بعد از خروج بازرس از تونل و هنگامی که کارگران قصد خاتمه شیفت کاری و خروج از کارگاه داشتند، ناگهان یک کیسه گاز به دلیل جرقه‌ای نامشخص ترکید و موجب انفجار شد.»
او در ادامه افزود: «این انفجار به دلیل موج باعث ریزش آوار شد و به علت تراکم بالای گاز موجبات خفگی کارگران را فراهم آورد. یکی از امدادگران با ورود به تونل تنها چند دقیقه بعد از حادثه، متوجه جان باختن کارگران شد.»
حسینی در ارتباط با دلیل اصلی حادثه از ترکیدن کیسه گاز به علت نامشخص و ایجاد جرقه در اثر اصطکاک یا کار کارگران گفت و اضافه کرد: «ایجاد شدن کیسه‌های گاز در محیط هیدروکربنی معادن با هیچ دستگاهی در جهان قابل پیشبینی نیست.»
برخی حوادث نظیر اتفاق معدن طزره، با ویژگی غیرقابل پیشبینی و به مصداق حادثه هرگز خبر نمی‌کند، نیروهای امدادی و مدیران معدن را در مقابل یک عمل انجام شده قرار می‌دهند. آمار حوادث منجر به فوت در بخش معادن کشور بالا نیست، اما خرابی‌ها و آوار حوادث معدن به‌شدت سنگین است و معمولاً کارگران از تونل‌های آسیب‌دیده و ریخته، جان سالم به در‌نمی‌برند.
آمار حوادث معدن
در تیرماه سال جاری، علی‌‌حسین رعیتی‌فرد (معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) در ارتباط با برنامه‌ریزی جهت کاهش حوادث کار گفت: «حوادث ناشی از کار در حوزه معدن در سال‌های گذشته به طور متوسط دو درصد بود که در تلاش برای کاهش آن به یک درصد هستیم.»
به گفته او، در سال ۱۴۰۰ تعداد 8 هزار و ۹۰۰ حادثه ناشی از کار در کشور به ثبت رسید که ۷۸۰ فوتی به دنبال داشت. این آمار در سال گذشته به ترتیب به 7 هزار و ۹۰۰ حادثه و ۷۱۱ فوتی کاهش یافت. داده‌های رسمی این حوزه نشان می‌دهد که از سال ۱۴۰۰ تا به امروز، نمودار حوادث کار بخش معدن و میزان فوتی‌های این حوزه سیر کاهشی داشته است.
رعیتی‌فرد همچنین با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته به طور متوسط دو درصد حوادث شغلی در حوزه معدن اتفاق افتاده، بیان کرد: «در مقایسه با سهم ۳۸ درصدی حوادث منجر به فوت در بخش ساختمان و سهم ۳۷ درصدی همین آمار در بخش صنعت، اندک است. در سال ۱۴۰۰ تعداد ۳۵ مورد فوتی و در سال قبل ۳۲ نفر فوتی در حوادث معدنی به ثبت رسید.» بر اساس آمار موجود، در سال گذشته تعداد فوتی‌های بخش معدن به نسبت سال قبل از آن، حدود 10 درصد کاهش یافته است. روند کاهشی حوادث ناشی از کار در بخش معدن از یکسو همانگونه که معاون روابط کار وزیر کار مطرح کرده، به دلیل افزایش بازرسی‌های کار و از سوی دیگر، معلول تجهیزات به‌روز و پیشرفته‌ای موجود در معادن است. البته در این میان نقش جدی و غیر‌قابل‌انکار آموزش ایمنی محیط کار را نمی‌توان نادیده گرفت.
دلیل کاهش آمار فوتی‌ها
معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش از این با اشاره به انجام ۱۴ هزار و ۵۰۰ مورد بازرسی از معادن در سال گذشته که امسال ۵۰ درصد دیگر به این آمار اضافه خواهد شد، تأکید کرد: «ارتقای مباحث آموزشی در راستای ادامه روند کاهشی آمار حوادث شغلی؛ به‌ویژه در بخش معدن بسیار تأثیرگذار خواهد بود.» حسینی سرپرست ایمنی واحد معدنی طزره نیز در گفت‌وگو با آتیه‌نو در ارتباط با دلیل کاهش تلفات انسانی حوادث بخش معدن به تجهیزات به‌روز و آگاهی کارشناسان و مسئولان ایمنی معادن اشاره کرد و گفت: «ما در معدن طزره از بهروزترین و مدرن‌ترین گازسنج‌های موجود در جهان استفاده می‌کنیم که با دقت بالا حجم گاز انباشته در محیط را نشان می‌دهند و به موقع اعلام خطر می‌کنند.»
او افزود: «در روز حادثه، استادکار کارگران و بازرس ایمنی در زمان شنیدن صدای انفجار حدود صد متر دورتر از ورودی تونل ایستاده بودند که ناگهان به دهانه تونل بازگشتند. آنان قبل از ورود با بهروزترین گازسنج‌های موجود که نزدیک به ۷۰ دستگاه آن در معدن طزره موجود است، میزان مونوکسیدکربن را در دهانه تونل تقریباً هزار درصد در میلیمتر تخمین زدند، در حالی که میزان مجاز ۳۵ درصد است و به همین دلیل قبل از انجام تهویه به تونل ورود نکردند. در صورت عدم هوشیاری کارکنان و گازسنجی، حتماً نرخ تلفات حادثه فقط 6 نفر نبود.»
این کارشناس ایمنی به حادثه «معدن زمستان یورت» اشاره کرد که در سال ۹۶، بعد از انفجار اولیه تعداد زیادی از نیروها و بازرسان بی‌محابا به تونل وارد شدند و در نتیجه آن متأسفانه ۴۳ نفر از نیروهای آن واحد معدنی جان خود را از دست دادند.
معدن زغال‌سنگ زمستان یورت آزادشهر با انفجار ۱۳ اردیبهشت‌ماه سال ۹۶، جان باختن ۴۳ کارگر و مصدومیت ۷۰ نفر دیگر شهرت جهانی یافت. آن حادثه یکی از دردناک‌ترین و پرتلفات‌ترین حوادث کشور در سال‌ها و دهه‌های اخیر بود. حالا مدیر بخش ایمنی معدن طزره معتقد است تجهیزات به‌روز، آموزش و آگاهی توانسته نرخ فوتی‌های حوادث معدن را کاهش دهد؛ هرچند مرگ هر یک نفر در اثر حادثه کار آنچنان دردناک است که باید ریشه‌یابی شود.
تردیدی نیست که می‌بایست به دنبال کاهش هرچه بیشتر آمار فوتی‌های حوادث کار باشیم و آنگونه که معاون روابط کار وزیر کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیشبینی و برنامه‌ریزی کرده، نرخ فوتی‌های حوادث کار معادن را به کمتر از ۱۵ یا حتی ۱۰ نفر در هر سال برسانیم.
راهکارهای کاهش فوتی‌های حوادث معدن
شانزدهم شهریورماه، چند روز بعد از حادثه تلخ طزره، «امیر ولدخانی» مدیر ایمنی، بهداشت، محیط زیست و انرژی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) با اعلام اینکه حادثه تلخ ریزش معدن زغال‌سنگ طزره پیگیری می‌شود، گفت: «هدف‌گذاری سالانه کاهش ۳ تا ۵ درصد حوادث در معادن را اجرایی کرده‌ایم که این موضوع تاکنون محقق شده و استمرار دارد.»
ولدخانی در ارتباط با حادثه طزره بیان کرد: «طبق گزارش اولیه هنگام ورود، کارگران مساله گاز را چک کرده‌اند و تجمع گازی وجود نداشته است. این در حالی است که در معادن زیرزمینی همیشه احتمال ورود گاز وجود دارد که باید قبل از شروع به کار از روش‌های مختلف تجمع گاز را بررسی کرد و هنگامی که کارگران متوجه احتمال گاز می‌شوند، باید اقدام به خروج کنند.» او اظهار امیدواری کرد با حمایت مدیران ارشد معادن و صنایع معدنی بتوانیم در راه ارتقای معادن قدم برداریم و دیگر شاهد بروز چنین حوادث ناگواری در معادن نباشیم.
ریشه حوادث کار
اما ریشه بروز حوادث کجاست، چرا نمی‌توان حادثه کار را پیشبینی کرد. شهرام غریب (کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار) در ارتباط با حوادث کار معادن به آتیه‌نو گفت: «در تونل‌های استخراج معادن معمولاً گاز متان، احتمال نشت گاز و انفجار نیز وجود دارد. در چنین کارگاه‌هایی نقش «ارزیابی ریسک» بسیار برجسته و جدی است. ارزیابی‌ها باید با اقدامات پیشگیرانه همراه باشد که بتواند تأثیر بگذارد.»
او ادامه داد: «بعد از هر ارزیابی، باید اقدامات لازم انجام شود و دستورالعمل‌های مورد نیاز صادر شود. در این شرایط، احتمال ایجاد حفره‌های گاز در دیواره‌های تونل وجود دارد. وقتی حفره ایجاد می‌شود، با هر جرقه ناشی از کار کارگر، گاز متان پخش شده از حفره‌ها منفجر می‌شود. گاز متان بو ندارد اما با انتشار پنج درصدی آن احتمال انفجار و مرگ وجود دارد. سرعت انفجار گاز متان بسیار بالا است و بعد از اینکه جرقه منجر به انفجار شد، امکان فرار وجود ندارد.»
این کارشناس ارشد ایمنی در پاسخ به این سؤال که «چه باید کرد؟» گفت: «راه‌حل این است که گازسنجی به صورت مدام و مستمر صورت گیرد. غیر از این باشد، بعد از بروز حادثه، کارگر امکان فرار و نجات دادن جان خود را نخواهد داشت.»
حادثه معدن طزره که منجر به مرگ 6 کارگر شد، پرتلفات‌ترین حادثه معدنی از ابتدای امسال بود، اما با توجه به تفاهمنامه‌های در دستور کار و اعلام افزایش ۵۰ درصدی بازرسی‌های کار، آیا می‌توانیم امیدوار باشیم که این حادثه، آخرین اتفاق مرگبار بخش معادن در سال جاری خواهد بود؟
مطابق آمار منتشر شده، در سال ۱۳۹۷ تعداد ۲۷۷ حادثه شغلی در معادن رخ داده و هزار و ۵۴۶ نفر آسیب دیدند و ۳۶ نفر فوت کردند. این آمار در سال قبل به ۳۲ نفر کاهش یافت. حال انتظار داریم امسال و سال‌های پیش‌رو، شاهد نزول هرچه بیشتر این آمار دردآور باشیم؛ تا جایی که در هر سال، حتی 10 نفر از معدنکاران کشور جان خود را در تونل‌های زیرزمینی از دست ندهند و ایمنی جان کارگران تونل‌های استخراج زیر زمین صددرصد تضمین شود.
ارسال دیدگاه
