
نگاهی به ابزار جدید سنجش رفاه در کشورهای جهان
شاخص پیشرفت اجتماعی چیست؟
وضع بشریت چقدر خوب است؟ شهروندان کدام کشورها در حال شکوفایی و کدامیک در حال زوال هستند؟ مردم کجا پیشرفت میکنند و کجا به عقب میروند؟ اغلب پاسخ به چنین سؤالاتی از بررسی وضعیت اقتصادی کشورها به دست میآید. با این حال شاخص تولید ناخالص داخلی بهازای هر نفر، تنها میتواند تا حدی این وضعیت را روشن کند. مهمتر اینکه چگونه شکوفایی اقتصادی به رفاه مرتبط میشود. مجموعه دادهای که در ۲۴ ماه می توسط (Social Progress Imperative)، که یک سازمان غیرانتفاعی است منتشر شد، در پی روشنکردن ارتباط شکوفایی اقتصادی با رفاه است. دادههای این مؤسسه ۱۷۰ کشور را با استفاده از معیارهایی غیر از ثروت رتبهبندی میکند تا میزان بهرهمندی شهروندان از رفاه و توسعه را نشان دهد. شاخص (SPI) یا «پیشرفت اجتماعی» روشی را که دولتها از دادهها برای پاسخگویی به نیازهای مردم استفاده میکنند، تغییر میدهد. از اتحادیه اروپا گرفته تا هندوستان و فراتر از آن، این شاخص به ابزاری حیاتی برای تصمیمگیری تبدیل شده است. اتخاذ یک رویکرد دادهمحور امکان درک مشترک از واقعیتهای زندگی مردم را فراهم میکند تا امکان اقدام و تغییر ایجاد شود و تأثیر بگذارد. در واقع (SPI) یک شاخص بینالمللی و جهانی است که در پی مقایسه رفاه مردم در سراسر کره زمین است و رفاه را در سه دسته مورد ارزیابی قرار میدهد. در ادامه به توضیح شاخص و بررسی نتایج آن در سطح جهان میپردازیم.
البته نتایج هنوز هم پیوند بین ثروت و رفاه را نشان میدهد. ثروتمندترین کشورها اغلب کشورهایی هستند که شهروندانشان در آن شکوفا میشوند. شرایط در فقیرترین کشورها بدترین است، اما دادهها نشان میدهد کشورهایی که در برخی زمینهها مانند تأمین نیازهای اولیه پیشرفت زیادی داشتهاند، شهروندان خود را در برخی زمینههای دیگر بهویژه در حفاظت و گسترش عملکرد اجتماعی ناامید میکنند.
از نروژ تا سودان جنوبی
مطابق یافتههای (SPI) برای سال ۲۰۲۲، کشور نروژ با امتیاز ۹۰.۷ در صدر و سودان جنوبی در آخرین رتبه قرار گرفتهاند. بهطور کلی کشورهای ثروتمند اروپایی جزو بالاترین رتبهها هستند در حالی که کشورهای جنوب صحرای آفریقا پایینترین رتبه را دارند.
در یک تحلیل جداگانه، شاخص «پیشرفت اجتماعی» نشان میدهد که چگونه امتیاز کشورها بین سالهای ۱۹۹۰ و ۲۰۲۰ تغییر کرده است. این بازه زمانی بزرگترین بازه برای برآورد میزان پیشرفت در وضعیت رفاهی کشورها در سطح جهان است. طبق برآوردهای (SPI) پس از پیشرفت سریع در دهههای ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بهنظر میرسد پیشرفت در رفاه انسان کند شده است. حتی پیشرفت در برخی مناطق مانند آمریکای لاتین متوقف شده، اما در این میان ایالات متحده در حال عقبنشینی از پیشرفتهای قبلی است که تا دهه ۱۹۹۰ بهدست آورده بود. مسائلی مانند همهگیری کرونا و جنگها احتمالاً به پیشرفت جهانی رفاه شهروندان آسیب بیشتری وارد کرده است.
در عوض منطقهای که از سال۱۹۹۰ بیشترین افزایش رفاه را تجربه کرده، شرق آسیا و منطقه اقیانوس آرام است. در مجموع، کشورهای این مناطق بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ امتیاز شاخص «پیشرفت اجتماعی» خود را بهطور متوسط به میزان ۱۸ امتیاز بهبود بخشیدهاند. برآوردها نشان میدهد که بیشتر پیشرفت شاخص (SPI) در شرق آسیا ناشی از افزایش طبقه متوسط در کشور چین بوده که در شاخصهای آموزش بهداشت و تأمین نیازهای اساسی نمرات بالاتری را کسب کرده است.
در منطقه شرق آسیا کشور سنگاپور بهعنوان یک کشور توسعهیافته رتبه ۳۵ را در این شاخص به خود اختصاص داده که بهطور قابلتوجهی پایینتر از رتبهبندی ایالات متحده در رتبه ۳۱ و انگلیس در رتبه ۱۹ است. سایر کشورهای توسعهیافته در شرق آسیا از جمله ژاپن رتبه ۱۶ و کرهجنوبی رتبه ۲۰ را به خود اختصاص دادهاند. این دو کشور بهترتیب امتیاز ۹۲ و ۸۹ را برای جنبه «توسعه بلندمدت» کسب کردهاند، در حالی که سنگاپور در این دسته امتیاز ۸۶ را کسب
کرده است.
شادی ناخالص ملی
جنوب آسیا در شاخص «پیشرفت اجتماعی» بهبود چشمگیری داشته است. بهعنوان مثال، امتیاز (SPI) هند در طول سه دهه ۱۶ امتیاز افزایش یافته، اما این کشور کوچک بوتان در میان هند و چین است که بیشترین پیشرفت را در بین ۱۷۰ کشور مورد بررسی بهدست آورده است. شاخص این کشور به میزان 30 امتیاز افزایش یافته است، زیرا بوتان در بازه ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ به میزان زیادی تدارکات خود را برای رفع نیازهای اساسی انسانی افزایش داد. البته کشور بوتان «شادی ناخالص ملی» را ابداع کرده که با توجه به شاخص (SPI) ابداع مناسبی برای بوتان بهنظر میرسد. در واقع دولت این کشور کوچک آسیایی شاخص ابداعی «شادی ناخالص ملی» را بهعنوان هدفی در برابر شاخص «تولید ناخالص داخلی» قرار داده و برآورد «شادی ناخالص ملی» را ترجیح میدهد.
اهمیت رشد اقتصادی
رتبهبندی شاخص (SPI) همراه با دادههای تولید ناخالص داخلی نشان میدهد که رشد اقتصادی مهم است، اما تنها عامل تعیینکننده برای پیشرفت اجتماعی نیست. برای مثال تولید ناخالص داخلی چین بهازای هر نفر بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ تقریباً ۱۱برابر شده، اما در مدت مشابه امتیاز (SPI) آن ۴۵ درصد افزایش یافته است. از طرف دیگر هند با یکسوم رشد اقتصادی چین جهش مشابهی در امتیاز (SPI) خود بهدست آورده است. بیشترین میزان سقوط در شاخص (SPI) میان سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ مربوط به ونزوئلاست که اقتصاد آن از سال ۲۰۱۳ و بهدنبال تحریمهای آمریکا تا ۷۵ درصد کوچک شده است. اما آمریکا کشور دیگری است که موفقیت اقتصادی در آن با وخامت در سایر زمینهها همراه است. بهرغم داشتن ثروتمندترین شهروندان در گروه (G7)، یک سیستم سیاسی حاکم و ثروتمند، امتیاز شاخص «پیشرفت اجتماعی» آن با ۸۷.۶ کمترین رتبه در گروه کشورهای صنعتی است. از سال ۲۰۱۶، امتیاز شاخص (SPI) آمریکا بهطور پیوسته کاهش یافته است. با اینکه اقتصاد این کشور سریعتر از سایر کشورهای ثروتمند رشد کرده، اما در سه دستهبندی شاخص «پیشرفت اجتماعی» عملکرد این کشور منفی بوده است. عمده عملکرد منفی آمریکا در سه شاخص «نیازهای اساسی»، «توسعه بلندمدت» و «فرصت» بهدلیل امتیازهای ضعیف ایالات متحده در دسته «فرصت» رخ داده که شامل معیارهای تبعیض و دسترسی به آموزش پیشرفته است. بهطور نگرانکنندهای، عملکرد آمریکا منعکسکننده یک روند است؛ روندی که مطابق آن پیشرفت در زمینه حقوق شخصی در سراسر جهان متوقف شده و در عوض ثروت اهمیت بیشتری یافته است. اما اگر دستهبندی شاخص «پیشرفت اجتماعی» را قبول کنیم درمییابیم که پول ریشه همه
خوبیها نیست.