خود اظهاری کنید و بیمه شوید
مهناز بیرانوند روزنامه نگار
بیمه اجتماعی نه فقط پوششی حمایتی برای امروز، بلکه پشتوانه‌ای محکم برای فردای نیروی کار است. با وجود این، هزاران نفر از شاغلان در کسب‌وکارهای کوچک، کارگران فصلی، نیروهای بدون قرارداد یا زنان خانه‌دار و دانشجویان، هنوز از این حق محرومند. حالا «خوداظهاری بیمه‌ای» آمده تا این حلقه مفقوده را پر کند: راهکاری رسمی، ساده و آنلاین که می‌تواند فرصت بیمه شدن را به دست آن‌هایی برساند که تاکنون در حاشیه بوده‌اند.
راه حاشیه‌نشینان برای بیمه شدن
سازمان تأمین‌اجتماعی در سال‌های اخیر با معضل شاغلان بدون بیمه دست به گریبان است. میلیون‌ها نفر که هر روز کار می‌کنند، اما نامی از آن‌ها در لیست‌های بیمه نیست؛ نه سابقه‌ای دارند، نه دفترچه درمانی، نه امیدی برای مستمری در پیری. بازرسی‌های دوره‌ای کارگاهی یکی از ابزارهای رسمی برای کشف این موارد است، اما پرهزینه، زمان‌بر و ناکارآمد؛ به‌ویژه در مورد شاغلان غیررسمی. اینجاست که «خوداظهاری» وارد میدان می‌شود؛ راهی مستقیم، سریع و قانونی برای اعلام وضعیت بیمه‌ای از سوی خود فرد.
تعریف خوداظهاری
در ساده‌ترین تعریف، خوداظهاری بیمه‌ای یعنی فردی که شاغل است اما از سوی کارفرما بیمه نشده، خودش وارد سامانه سازمان تأمین‌اجتماعی شود و اعلام کند که در فلان کارگاه یا شغل مشغول به‌کار است، اما بیمه ندارد. با این اقدام، پرونده‌ای باز می‌شود و سازمان موظف است از کارگاه مربوطه بازرسی به عمل آورد. اگر بازرسی، صحت ادعا را تأیید کند، پوشش بیمه‌ای برقرار می‌شود؛ نه فقط از روز ثبت، که گاه با لحاظ سوابق قبلی.
چه کسانی مشمولند؟
برخلاف تصور، خوداظهاری تنها برای کارگران صنعتی یا کارگران ساختمانی نیست. هر فردی که اشتغال دارد و از بیمه محروم است، می‌تواند از این ابزار استفاده کند؛ از کارکنان فروشگاه‌های کوچک گرفته تا منشی‌های مطب پزشکان، از نیروهای خدماتی گرفته تا رانندگان شخصی. حتی دانشجویان، زنان خانه‌دار، شاغلان دورکار، کارگران روزمزد و شاغلان در مشاغل خانگی نیز می‌توانند برای بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، از مسیر خوداظهاری وارد شوند.
بازرسی هدفمند، نه کور
پیش از این، بازرسان تأمین‌اجتماعی برای شناسایی نیروی کار بدون بیمه، مجبور بودند کارگاه به کارگاه مراجعه کنند؛ روشی وقت‌گیر، پرخطا و پرهزینه. حالا اما با درخواست خود فرد، بازرسی نه براساس حدس و گمان بلکه بر مبنای اطلاعات ثبت‌شده انجام می‌شود. این یعنی بازرسی هدفمند، یعنی حرکت مستقیم به‌سمت کارگاه‌هایی که احتمال تخلف دارند و افزایش دقت در شناسایی نیروی کار بدون بیمه.
سازوکار الکترونیکی و بدون مراجعه
یکی از مزایای مهم خوداظهاری، حذف مراجعه حضوری است. فرد تنها کافی است به سامانه خدمات غیرحضوری تأمین‌اجتماعی به نشانی es.tamin.ir یا اپلیکیشن «تأمین من» مراجعه و در بخش بیمه‌شدگان، گزینه خوداظهاری را انتخاب و اطلاعات محل کار و نوع فعالیت خود را ثبت کند. پس از آن، سیستم به‌طور خودکار موضوع را به واحد بازرسی ارجاع می‌دهد و نتیجه بازرسی از طریق پیامک به فرد اطلاع داده می‌شود؛ همه‌چیز بدون اتلاف وقت و مراجعه حضوری.
محرمانگی داده‌ها برای امنیت شغلی
یکی از نگرانی‌های شاغلان بدون بیمه، از دست رفتن شغل در صورت افشای گزارش به کارفرماست. این نگرانی کاملاً بجاست و به همین دلیل، سازمان تأمین‌اجتماعی موظف است اطلاعات فرد گزارش‌دهنده را محرمانه نگه دارد. حسین حبیبی، عضو هیأت مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار، تأکید می‌کند که بازرسان باید به‌گونه‌ای عمل کنند که امنیت شغلی کارگر حفظ شود و خوداظهاری به ابزار تنبیه برای نیروی کار تبدیل نشود.
مقابله با فرار بیمه‌ای
خوداظهاری فقط به سود کارگران نیست. این روند یکی از ابزارهای مؤثر برای مقابله با پدیده شایع «فرار بیمه‌ای» نیز به شمار می‌رود. بسیاری از کارفرمایان به دلایل مختلف، از جمله کاهش هزینه‌ها، از بیمه کردن کارکنان طفره می‌روند. با گزارش مستقیم شاغلان، این کارفرمایان به دام می‌افتند و در صورت تأیید بازرسی، مجبور به پرداخت حق بیمه خواهند شد. این موضوع باعث افزایش ورودی‌های بیمه‌ای و پایداری بیشتر سازمان تأمین‌اجتماعی می‌شود.
پوشش بیمه‌ای برای غیرشاغلان
برخی از افراد ممکن است اساساً شاغل نباشند، اما به‌دنبال بیمه اجتماعی هستند؛ مانند زنان خانه‌دار یا دانشجویان. این دو گروه از جامعه نیز می‌توانند از امکان خوداظهاری برای ورود به پوشش بیمه‌ای خود استفاده کنند؛ البته نه از مسیر بیمه اجباری، بلکه از مسیر بیمه‌های مشاغل آزاد یا توافقی. در هر دو حالت، خوداظهاری نقطه آغاز است؛ آن‌هم بدون نیاز به واسطه یا مراجعه به شعب.
کاهش دعاوی و زمان رسیدگی
دعوای کارگر و کارفرما بر سر بیمه، از رایج‌ترین پرونده‌های ادارات کار و هیأت‌های تشخیص است. اما با خوداظهاری، این دعاوی می‌تواند به‌شدت کاهش یابد؛ به این دلیل که با ثبت رسمی درخواست، دستگاه‌های نظارتی بدون نیاز به شکایت رسمی یا طرح دعوی، اقدام به بررسی می‌کنند. نتیجه بازرسی نیز سریع‌تر از مسیرهای معمول انجام می‌شود و در صورت اعتراض کارفرما، رسیدگی به آن نیز کاملاً الکترونیکی صورت می‌گیرد.
نفع کارفرما از خوداظهاری
شاید در نگاه اول، خوداظهاری ابزاری برای الزام کارفرما به اجرای قانون به‌نظر برسد؛ اما در واقع، خود کارفرمایان هم از این مسیر سود می‌برند. با ثبت درخواست خوداظهاری از سوی کارکنان و پذیرش آن، کارفرما نیز به چرخه رسمی بازمی‌گردد و از خدمات سازمان تأمین‌اجتماعی مانند بیمه بازنشستگی، درمانی، معافیت‌ها و تسهیلات قانونی برخوردار می‌شود. برای صاحبان مشاغل کوچک، این ورود به نظم و قانون، فرصتی برای رشد پایدار است.
آینده‌ای ایمن برای همه
هدف از خوداظهاری بیمه‌ای، گسترش چتر امنیت اجتماعی است. سازمان تأمین‌اجتماعی با این اقدام، هم به منابع خود می‌افزاید، هم از بار مراجعات و هزینه‌های بازرسی می‌کاهد، هم جامعه را به‌سمت نظم بیمه‌ای سوق می‌دهد. این ابزار به شرط اطلاع‌رسانی درست، می‌تواند بخش بزرگی از جامعه کارگری، شاغلان بدون قرارداد، صاحبان مشاغل غیررسمی و حتی کارفرمایان را در مسیر قانون، حمایت و آینده‌ای ایمن قرار دهد.
راه حاشیه‌نشینان برای بیمه شدن
سازمان تأمین‌اجتماعی در سال‌های اخیر با معضل شاغلان بدون بیمه دست به گریبان است. میلیون‌ها نفر که هر روز کار می‌کنند، اما نامی از آن‌ها در لیست‌های بیمه نیست؛ نه سابقه‌ای دارند، نه دفترچه درمانی، نه امیدی برای مستمری در پیری. بازرسی‌های دوره‌ای کارگاهی یکی از ابزارهای رسمی برای کشف این موارد است، اما پرهزینه، زمان‌بر و ناکارآمد؛ به‌ویژه در مورد شاغلان غیررسمی. اینجاست که «خوداظهاری» وارد میدان می‌شود؛ راهی مستقیم، سریع و قانونی برای اعلام وضعیت بیمه‌ای از سوی خود فرد.
تعریف خوداظهاری
در ساده‌ترین تعریف، خوداظهاری بیمه‌ای یعنی فردی که شاغل است اما از سوی کارفرما بیمه نشده، خودش وارد سامانه سازمان تأمین‌اجتماعی شود و اعلام کند که در فلان کارگاه یا شغل مشغول به‌کار است، اما بیمه ندارد. با این اقدام، پرونده‌ای باز می‌شود و سازمان موظف است از کارگاه مربوطه بازرسی به عمل آورد. اگر بازرسی، صحت ادعا را تأیید کند، پوشش بیمه‌ای برقرار می‌شود؛ نه فقط از روز ثبت، که گاه با لحاظ سوابق قبلی.
چه کسانی مشمولند؟
برخلاف تصور، خوداظهاری تنها برای کارگران صنعتی یا کارگران ساختمانی نیست. هر فردی که اشتغال دارد و از بیمه محروم است، می‌تواند از این ابزار استفاده کند؛ از کارکنان فروشگاه‌های کوچک گرفته تا منشی‌های مطب پزشکان، از نیروهای خدماتی گرفته تا رانندگان شخصی. حتی دانشجویان، زنان خانه‌دار، شاغلان دورکار، کارگران روزمزد و شاغلان در مشاغل خانگی نیز می‌توانند برای بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، از مسیر خوداظهاری وارد شوند.
بازرسی هدفمند، نه کور
پیش از این، بازرسان تأمین‌اجتماعی برای شناسایی نیروی کار بدون بیمه، مجبور بودند کارگاه به کارگاه مراجعه کنند؛ روشی وقت‌گیر، پرخطا و پرهزینه. حالا اما با درخواست خود فرد، بازرسی نه براساس حدس و گمان بلکه بر مبنای اطلاعات ثبت‌شده انجام می‌شود. این یعنی بازرسی هدفمند، یعنی حرکت مستقیم به‌سمت کارگاه‌هایی که احتمال تخلف دارند و افزایش دقت در شناسایی نیروی کار بدون بیمه.
سازوکار الکترونیکی و بدون مراجعه
یکی از مزایای مهم خوداظهاری، حذف مراجعه حضوری است. فرد تنها کافی است به سامانه خدمات غیرحضوری تأمین‌اجتماعی به نشانی es.tamin.ir یا اپلیکیشن «تأمین من» مراجعه و در بخش بیمه‌شدگان، گزینه خوداظهاری را انتخاب و اطلاعات محل کار و نوع فعالیت خود را ثبت کند. پس از آن، سیستم به‌طور خودکار موضوع را به واحد بازرسی ارجاع می‌دهد و نتیجه بازرسی از طریق پیامک به فرد اطلاع داده می‌شود؛ همه‌چیز بدون اتلاف وقت و مراجعه حضوری.
محرمانگی داده‌ها برای امنیت شغلی
یکی از نگرانی‌های شاغلان بدون بیمه، از دست رفتن شغل در صورت افشای گزارش به کارفرماست. این نگرانی کاملاً بجاست و به همین دلیل، سازمان تأمین‌اجتماعی موظف است اطلاعات فرد گزارش‌دهنده را محرمانه نگه دارد. حسین حبیبی، عضو هیأت مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار، تأکید می‌کند که بازرسان باید به‌گونه‌ای عمل کنند که امنیت شغلی کارگر حفظ شود و خوداظهاری به ابزار تنبیه برای نیروی کار تبدیل نشود.
مقابله با فرار بیمه‌ای
خوداظهاری فقط به سود کارگران نیست. این روند یکی از ابزارهای مؤثر برای مقابله با پدیده شایع «فرار بیمه‌ای» نیز به شمار می‌رود. بسیاری از کارفرمایان به دلایل مختلف، از جمله کاهش هزینه‌ها، از بیمه کردن کارکنان طفره می‌روند. با گزارش مستقیم شاغلان، این کارفرمایان به دام می‌افتند و در صورت تأیید بازرسی، مجبور به پرداخت حق بیمه خواهند شد. این موضوع باعث افزایش ورودی‌های بیمه‌ای و پایداری بیشتر سازمان تأمین‌اجتماعی می‌شود.
پوشش بیمه‌ای برای غیرشاغلان
برخی از افراد ممکن است اساساً شاغل نباشند، اما به‌دنبال بیمه اجتماعی هستند؛ مانند زنان خانه‌دار یا دانشجویان. این دو گروه از جامعه نیز می‌توانند از امکان خوداظهاری برای ورود به پوشش بیمه‌ای خود استفاده کنند؛ البته نه از مسیر بیمه اجباری، بلکه از مسیر بیمه‌های مشاغل آزاد یا توافقی. در هر دو حالت، خوداظهاری نقطه آغاز است؛ آن‌هم بدون نیاز به واسطه یا مراجعه به شعب.
کاهش دعاوی و زمان رسیدگی
دعوای کارگر و کارفرما بر سر بیمه، از رایج‌ترین پرونده‌های ادارات کار و هیأت‌های تشخیص است. اما با خوداظهاری، این دعاوی می‌تواند به‌شدت کاهش یابد؛ به این دلیل که با ثبت رسمی درخواست، دستگاه‌های نظارتی بدون نیاز به شکایت رسمی یا طرح دعوی، اقدام به بررسی می‌کنند. نتیجه بازرسی نیز سریع‌تر از مسیرهای معمول انجام می‌شود و در صورت اعتراض کارفرما، رسیدگی به آن نیز کاملاً الکترونیکی صورت می‌گیرد.
نفع کارفرما از خوداظهاری
شاید در نگاه اول، خوداظهاری ابزاری برای الزام کارفرما به اجرای قانون به‌نظر برسد؛ اما در واقع، خود کارفرمایان هم از این مسیر سود می‌برند. با ثبت درخواست خوداظهاری از سوی کارکنان و پذیرش آن، کارفرما نیز به چرخه رسمی بازمی‌گردد و از خدمات سازمان تأمین‌اجتماعی مانند بیمه بازنشستگی، درمانی، معافیت‌ها و تسهیلات قانونی برخوردار می‌شود. برای صاحبان مشاغل کوچک، این ورود به نظم و قانون، فرصتی برای رشد پایدار است.
آینده‌ای ایمن برای همه
هدف از خوداظهاری بیمه‌ای، گسترش چتر امنیت اجتماعی است. سازمان تأمین‌اجتماعی با این اقدام، هم به منابع خود می‌افزاید، هم از بار مراجعات و هزینه‌های بازرسی می‌کاهد، هم جامعه را به‌سمت نظم بیمه‌ای سوق می‌دهد. این ابزار به شرط اطلاع‌رسانی درست، می‌تواند بخش بزرگی از جامعه کارگری، شاغلان بدون قرارداد، صاحبان مشاغل غیررسمی و حتی کارفرمایان را در مسیر قانون، حمایت و آینده‌ای ایمن قرار دهد.
ارسال دیدگاه
