
تأثیرات منفی فضای مجازی بر روابط زناشویی
شبکههای اجتماعی و پلتفرمهای رسانهای، امکانات فراوانی برای ارتباط و نمایش دستاوردهای شخصی فراهم میآورند. با این حال، استفاده نادرست و بیرویه از این فضا، همچون وقتگذرانی طولانی، انتشار پستهای حسادتبرانگیز و نقض حریم خصوصی، میتواند به روابط انسانی آسیب بزند. این رفتارها اغلب موجب کاهش اعتماد و رضایت در روابط عاطفی، افزایش تعارضات و در نهایت فروپاشی آنها میشود. در این شماره، از منظر حقوقی به تأثیر اعتیاد زوجین به فضای مجازی پرداخته و تجربیات واقعی افرادی که این موضوع به زندگی مشترکشان آسیب زده، بررسی میشود.
اکرم خاکپور روزنامه نگار
سمیرا و فرهاد
پنج سال پیش سمیرا و فرهاد زندگی مشترکشان را آغاز کردند. اوایل زندگی مشترک، رابطهشان گرم و صمیمی بود اما از وقتی که فرهاد درگیر فضای مجازی شد، به زندگیاش بیتوجه شد.
فرهاد، زمانهای زیادی از وقتش را صرف بالا و پایین کردن صفحات فضای مجازی، بازیهای آنلاین و گپوگفتهای بیپایان با دوستان مجازیاش میکرد. مدام در فضای مجازی چرخ میزد، در توییتر بحث میکرد، در اینستاگرام ویدئو میدید و در تیکتاک تولید محتوا میکرد. کمتر با همسرش حرف میزد و سمیرا احساس میکرد که دیگر اولویت زندگی فرهاد نیست. او سعی داشت همسرش را از این وضعیت بیرون بکشد، اما فرهاد با پرخاشگری و عصبانیت میگفت: «این دنیای منه، تو نمیفهمی!» وقتگذرانی بیش از حد در فضای مجازی، سبب شده بود دیوار بلندی بین آنها ساخته شود، بهطوری که کمکم عشق بینشان به یک سکوت سنگین تبدیل شد؛ سکوتی پر از دلتنگی. سمیرا میگوید: «فضای مجازی زندگیام را نابود کرده. همسرم چنان سرگرم برنامههای فضای مجازی است که دیگر به من و فرزندم توجهی نمیکند و از انجام تعهداتش در زندگی سرباز میزند. او صفحات بلاگرهای زیادی را دنبال و مرتب من را با بلاگرهای خانم مورد علاقهاش قیاس میکند و توقعاتی نابجا از من دارد. در آغاز زندگی عشق و علاقه بینمان موج میزد. همانند خیلی از زوجهای جوان گاهی اختلاف سلیقه داشتیم و مشاجرههای لفظی رخ میداد اما با صحبت کردن مسائل را حلوفصل میکردیم. از وقتی فرهاد به شبکههای مجازی راه یافت، دیگر با هم صحبت نمیکنیم. این مسائل روح و روان مرا به هم ریخته. نصیحتها و گفتوگوهایم نیز فایدهای ندارد.»
به گفته سمیرا، ذهن و روح همسرش درگیر فضای مجازی شده است. با این حال او به زندگیاش علاقه دارد و بهخاطر وجود دخترش نمیخواهد از فرهاد جدا شود، چون میداند که این جدایی به فرزندش آسیب میزند اما تحمل وضع و شرایط موجود را هم ندارد. از طرفی همسرش حاضر نیست از مشاور یا روانشناس کمک بگیرد. او خود را یک زن مستأصل و درمانده میداند که تمامی مسئولیتهای زندگی را به تنهایی به دوش میکشد.
ناصر و رعنا
ناصر چهار سال پیش زندگی مشترک خود را با رعنا آغاز کرد. او با درآمد حداقلی زندگیاش را میگذراند و تمام تلاشش بر این است که بتواند انتظارات همسرش را برآورده سازد، اما توقعات او تمامی ندارد. ناصر در توضیح این مسئله بیان میکند: «همسرم زمان زیادی از وقتش را در فضای مجازی میگذراند. عکسهای شخصی خود را به اشتراک میگذارد و به نگرانیهای من توجهی ندارد! طوری رفتار میکند انگار که متأهل نیست. کلاً مرا نادیده میگیرد. به تذکرهایم راجع به پوشش و عکسهایی که از خود به اشتراک میگذارد اعتنایی نمیکند و هروقت به او معترض میشوم پرخاشگرانه رفتار میکند. با مشاهده تصاویر منازل گرانقیمت افراد مشهور و ثروتمند، زندگی در منزل اجارهای خودمان را با آنها مقایسه میکند. مدام به من سرکوفت میزند. میخواهد زندگی لوکس و لاکچری داشته باشد، به دنبال خرید لباسهای مارک و برند است و از مد و فشن پیروی میکند. یک روز از من گوشی آیفون آخرین ورژن میخواهد و روز دیگر برای اینکه خود را شبیه بلاگر مورد علاقهاش کند برای انجام عملهای زیبایی، بوتاکس، تزریق ژل و... مرتب به کلینیکهای زیبایی مراجعه میکند و من دیگر توان تأمین هزینههایی که همسرم بر دوشم نهاده را ندارم. غرق شدن در فضای مجازی او را از مسیر درست زندگی جدا کرده و از رعنا آدم دیگری ساخته؛ آدمی که دیگر نمیشناسمش. تمامی این مسائل سبب ایجاد تنش در زندگیام شده است.»
ناصر برای حفظ زندگی مشترک تلاش و صبوری بسیاری کرده است. آنها به مشاور هم مراجعه کردند، اما همسرش پس از دو جلسه مشاوره، دیگر حاضر به ادامه دادن جلسات نشد. بنا به نظر مشاور، مشکل رعنا ریشه روحی و روانی دارد و رفتارهایش ناشی از عقده و کمبودهایی است که در برهههایی از زندگی داشته و حالا در زندگی مشترک سر باز کرده است. به گفته ناصر، تنشها و ناهنجاریهای رفتاری همسرش که ناشی از استفاده نامناسب از فضای مجازی است، نوعی دلسردی برایش ایجاد کرده، به طوری که دیگر قادر به ادامه زندگی مشترک نیست.
اعتیاد مجازی
فاطمه رسولی، وکیل پایه یک دادگستری و مجتمع قضایی خانواده با تأکید بر اینکه از دیدگاه حقوقی، اختلافات خانوادگی با منشأ اعتیاد به فضای مجازی، میتواند چالشهای پیچیدهای ایجاد کند، توضیح میدهد: «اگرچه قانون بهطور مشخص به اعتیاد به فضای مجازی اشاره نمیکند، اما این مسئله میتواند در قالب ابعاد مختلف حقوق خانواده و دعاوی مربوط به آن مطرح شود. در این خصوص حقوقدانان معمولاً به جنبههای حقوق زوجین، حضانت فرزندان، حریم خصوصی و امنیت، آسیب به بنیان خانواده، خیانت اینترنتی، مسئولیت کیفری و حقوقی و... توجه میکنند. طبق قوانین مدنی ایران، زوجین موظف به رعایت حقوق یکدیگر از جمله تمکین، حسن معاشرت و تأمین نیازهای عاطفی و روانی هم هستند. در مواردی که یکی از طرفین به دلیل استفاده افراطی از فضای مجازی، وظایف خانوادگی خود را نادیده میگیرد، ممکن است این رفتار به عنوان نقض تعهدات زناشویی تلقی شود.»
او ادامه میدهد: «ماده 1103 قانون مدنی بر لزوم حُسن معاشرت بین زوجین تأکید دارد و ماده 1107 نفقه را شامل نیازهای متعارف زندگی، از جمله نیازهای عاطفی و روانی میداند. در صورتی که اعتیاد به فضای مجازی موجب قصور در انجام این وظایف شود، میتواند بهعنوان سوءرفتار یا ترک زندگی مشترک تعبیر شود و مبنای درخواست طلاق و مطالبه حقوق مالی مانند مهریه و نفقه شود.»
این حقوقدان با بیان اینکه آسیبهای فضای مجازی، پایههای زندگی مشترک را به لبه پرتگاه جدایی نزدیک میکند، میگوید: «با گسترش شبکههای اجتماعی و استفاده بیرویه از فضای مجازی، بسیاری از روابط زناشویی دچار مشکلاتی شدهاند. در سالهای اخیر با پروندههای بسیاری مواجه میشویم که در آن اعتیاد به فضای مجازی یا خیانت عامل اصلی طلاق است. در برخی پروندهها، یکی از زوجین به حدی درگیر فضای مجازی میشود که از زندگی مشترک و مسئولیتهایش غافل میماند. در موارد دیگر، خیانتهای اینترنتی و ارتباطهای خارج از چارچوب زناشویی سببساز ایجاد اختلاف و مشکل بین زوجین میشود و چنانچه این رفتار به حدی باشد که عرفاً نوعی خیانت محسوب شود و موجبات عسروحرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) طرف مقابل را فراهم آورد، بر اساس ماده 1108 قانون مدنی که به وظایف زناشویی اشاره دارد و با استناد به اصل وفاداری در روابط زوجین، دادگاه این رفتار را مصداق تخلف از تعهدات زناشویی تلقی کرده و امکان درخواست طلاق برای طرف مقابل فراهم خواهد شد.»
پنج سال پیش سمیرا و فرهاد زندگی مشترکشان را آغاز کردند. اوایل زندگی مشترک، رابطهشان گرم و صمیمی بود اما از وقتی که فرهاد درگیر فضای مجازی شد، به زندگیاش بیتوجه شد.
فرهاد، زمانهای زیادی از وقتش را صرف بالا و پایین کردن صفحات فضای مجازی، بازیهای آنلاین و گپوگفتهای بیپایان با دوستان مجازیاش میکرد. مدام در فضای مجازی چرخ میزد، در توییتر بحث میکرد، در اینستاگرام ویدئو میدید و در تیکتاک تولید محتوا میکرد. کمتر با همسرش حرف میزد و سمیرا احساس میکرد که دیگر اولویت زندگی فرهاد نیست. او سعی داشت همسرش را از این وضعیت بیرون بکشد، اما فرهاد با پرخاشگری و عصبانیت میگفت: «این دنیای منه، تو نمیفهمی!» وقتگذرانی بیش از حد در فضای مجازی، سبب شده بود دیوار بلندی بین آنها ساخته شود، بهطوری که کمکم عشق بینشان به یک سکوت سنگین تبدیل شد؛ سکوتی پر از دلتنگی. سمیرا میگوید: «فضای مجازی زندگیام را نابود کرده. همسرم چنان سرگرم برنامههای فضای مجازی است که دیگر به من و فرزندم توجهی نمیکند و از انجام تعهداتش در زندگی سرباز میزند. او صفحات بلاگرهای زیادی را دنبال و مرتب من را با بلاگرهای خانم مورد علاقهاش قیاس میکند و توقعاتی نابجا از من دارد. در آغاز زندگی عشق و علاقه بینمان موج میزد. همانند خیلی از زوجهای جوان گاهی اختلاف سلیقه داشتیم و مشاجرههای لفظی رخ میداد اما با صحبت کردن مسائل را حلوفصل میکردیم. از وقتی فرهاد به شبکههای مجازی راه یافت، دیگر با هم صحبت نمیکنیم. این مسائل روح و روان مرا به هم ریخته. نصیحتها و گفتوگوهایم نیز فایدهای ندارد.»
به گفته سمیرا، ذهن و روح همسرش درگیر فضای مجازی شده است. با این حال او به زندگیاش علاقه دارد و بهخاطر وجود دخترش نمیخواهد از فرهاد جدا شود، چون میداند که این جدایی به فرزندش آسیب میزند اما تحمل وضع و شرایط موجود را هم ندارد. از طرفی همسرش حاضر نیست از مشاور یا روانشناس کمک بگیرد. او خود را یک زن مستأصل و درمانده میداند که تمامی مسئولیتهای زندگی را به تنهایی به دوش میکشد.
ناصر و رعنا
ناصر چهار سال پیش زندگی مشترک خود را با رعنا آغاز کرد. او با درآمد حداقلی زندگیاش را میگذراند و تمام تلاشش بر این است که بتواند انتظارات همسرش را برآورده سازد، اما توقعات او تمامی ندارد. ناصر در توضیح این مسئله بیان میکند: «همسرم زمان زیادی از وقتش را در فضای مجازی میگذراند. عکسهای شخصی خود را به اشتراک میگذارد و به نگرانیهای من توجهی ندارد! طوری رفتار میکند انگار که متأهل نیست. کلاً مرا نادیده میگیرد. به تذکرهایم راجع به پوشش و عکسهایی که از خود به اشتراک میگذارد اعتنایی نمیکند و هروقت به او معترض میشوم پرخاشگرانه رفتار میکند. با مشاهده تصاویر منازل گرانقیمت افراد مشهور و ثروتمند، زندگی در منزل اجارهای خودمان را با آنها مقایسه میکند. مدام به من سرکوفت میزند. میخواهد زندگی لوکس و لاکچری داشته باشد، به دنبال خرید لباسهای مارک و برند است و از مد و فشن پیروی میکند. یک روز از من گوشی آیفون آخرین ورژن میخواهد و روز دیگر برای اینکه خود را شبیه بلاگر مورد علاقهاش کند برای انجام عملهای زیبایی، بوتاکس، تزریق ژل و... مرتب به کلینیکهای زیبایی مراجعه میکند و من دیگر توان تأمین هزینههایی که همسرم بر دوشم نهاده را ندارم. غرق شدن در فضای مجازی او را از مسیر درست زندگی جدا کرده و از رعنا آدم دیگری ساخته؛ آدمی که دیگر نمیشناسمش. تمامی این مسائل سبب ایجاد تنش در زندگیام شده است.»
ناصر برای حفظ زندگی مشترک تلاش و صبوری بسیاری کرده است. آنها به مشاور هم مراجعه کردند، اما همسرش پس از دو جلسه مشاوره، دیگر حاضر به ادامه دادن جلسات نشد. بنا به نظر مشاور، مشکل رعنا ریشه روحی و روانی دارد و رفتارهایش ناشی از عقده و کمبودهایی است که در برهههایی از زندگی داشته و حالا در زندگی مشترک سر باز کرده است. به گفته ناصر، تنشها و ناهنجاریهای رفتاری همسرش که ناشی از استفاده نامناسب از فضای مجازی است، نوعی دلسردی برایش ایجاد کرده، به طوری که دیگر قادر به ادامه زندگی مشترک نیست.
اعتیاد مجازی
فاطمه رسولی، وکیل پایه یک دادگستری و مجتمع قضایی خانواده با تأکید بر اینکه از دیدگاه حقوقی، اختلافات خانوادگی با منشأ اعتیاد به فضای مجازی، میتواند چالشهای پیچیدهای ایجاد کند، توضیح میدهد: «اگرچه قانون بهطور مشخص به اعتیاد به فضای مجازی اشاره نمیکند، اما این مسئله میتواند در قالب ابعاد مختلف حقوق خانواده و دعاوی مربوط به آن مطرح شود. در این خصوص حقوقدانان معمولاً به جنبههای حقوق زوجین، حضانت فرزندان، حریم خصوصی و امنیت، آسیب به بنیان خانواده، خیانت اینترنتی، مسئولیت کیفری و حقوقی و... توجه میکنند. طبق قوانین مدنی ایران، زوجین موظف به رعایت حقوق یکدیگر از جمله تمکین، حسن معاشرت و تأمین نیازهای عاطفی و روانی هم هستند. در مواردی که یکی از طرفین به دلیل استفاده افراطی از فضای مجازی، وظایف خانوادگی خود را نادیده میگیرد، ممکن است این رفتار به عنوان نقض تعهدات زناشویی تلقی شود.»
او ادامه میدهد: «ماده 1103 قانون مدنی بر لزوم حُسن معاشرت بین زوجین تأکید دارد و ماده 1107 نفقه را شامل نیازهای متعارف زندگی، از جمله نیازهای عاطفی و روانی میداند. در صورتی که اعتیاد به فضای مجازی موجب قصور در انجام این وظایف شود، میتواند بهعنوان سوءرفتار یا ترک زندگی مشترک تعبیر شود و مبنای درخواست طلاق و مطالبه حقوق مالی مانند مهریه و نفقه شود.»
این حقوقدان با بیان اینکه آسیبهای فضای مجازی، پایههای زندگی مشترک را به لبه پرتگاه جدایی نزدیک میکند، میگوید: «با گسترش شبکههای اجتماعی و استفاده بیرویه از فضای مجازی، بسیاری از روابط زناشویی دچار مشکلاتی شدهاند. در سالهای اخیر با پروندههای بسیاری مواجه میشویم که در آن اعتیاد به فضای مجازی یا خیانت عامل اصلی طلاق است. در برخی پروندهها، یکی از زوجین به حدی درگیر فضای مجازی میشود که از زندگی مشترک و مسئولیتهایش غافل میماند. در موارد دیگر، خیانتهای اینترنتی و ارتباطهای خارج از چارچوب زناشویی سببساز ایجاد اختلاف و مشکل بین زوجین میشود و چنانچه این رفتار به حدی باشد که عرفاً نوعی خیانت محسوب شود و موجبات عسروحرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) طرف مقابل را فراهم آورد، بر اساس ماده 1108 قانون مدنی که به وظایف زناشویی اشاره دارد و با استناد به اصل وفاداری در روابط زوجین، دادگاه این رفتار را مصداق تخلف از تعهدات زناشویی تلقی کرده و امکان درخواست طلاق برای طرف مقابل فراهم خواهد شد.»
ارسال دیدگاه