هوشمندان، مایه حیات را دریابید
حل بحران آب نیازمند همیاری جهانی
مسعود علیپوراقدم روزنامه نگار
بحران جهانی آب، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های قرن حاضر، تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی میلیاردها انسان و پایداری محیط‌زیست دارد. اهمیت این مسئله از آنجا ناشی می‌شود که آب نه‌تنها برای تأمین نیازهای اساسی انسان حیاتی است، بلکه به‌طور مستقیم بر بهداشت، امنیت غذایی، اقتصاد و ثبات سیاسی جوامع نیز اثر می‌گذارد. بحران جهانی آب یکی از چالش‌های پیچیده و چندوجهی محسوب می‌شود که بسیاری از جنبه‌های زندگی انسان و محیط‌زیست را تحت‌تأثیر قرار داده است. افزایش تقاضا برای منابع محدود آب ناشی از رشد سریع جمعیت و گسترش فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی، به همراه تغییرات اقلیمی و آلودگی، فشار زیادی بر منابع آب شیرین وارد کرده است.
علاوه بر این، کمبود دسترسی به آب سالم و مدیریت ناکارآمد زیرساخت‌های آبی، میلیون‌ها نفر را با خطر بیماری‌های ناشی از آلودگی و فقر بهداشتی مواجه کرده است. با توجه به گسترش ابعاد بحران، یافتن راه‌حل‌های پایدار برای تأمین منابع آبی، اکنون از اولویت‌های جهانی به‌شمار می‌آید. در اینجا تلاش بر این است تا از زوایای مختلف به این بحران بپردازیم و دلایل کمبود آب در نقاط مختلف جهان را بررسی کنیم؛ از کمبود زیرساخت‌ها و مدیریت ناکارآمدی منابع آبی در آفریقا گرفته تا چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و درگیری‌های فرامرزی بر سر منابع مشترک آب.
بحران جهانی آب به کمبود منابع آبی قابل استفاده و در دسترس در سراسر جهان اشاره دارد. در حال حاضر، نزدیک به 703 میلیون نفر به آب دسترسی ندارند (تقریباً یک نفر از هر 10 نفر روی کره زمین) و بیش از دو میلیارد نفر از خدمات آب آشامیدنی ایمن برخوردار نیستند. سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند که تا نیمه سال 2025، حدود 1.8 میلیارد نفر در کشورها یا مناطقی زندگی خواهند کرد که دچار کمبود مطلق آب هستند.
با توجه به سناریوی فعلی تغییرات اقلیمی، تقریباً نیمی از جمعیت جهان تا سال 2030 در مناطقی با تنش آبی بالا زندگی خواهند کرد. علاوه بر این، کمبود آب در برخی مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌تواند بین 24 میلیون تا 700 میلیون نفر را آواره کند. همچنین بر اساس گزارش سازمان ملل متحد ممکن است تا سال 2030، کمبود آب بیش از 700 میلیون نفر را مجبور به مهاجرت و جابه‌جایی‌های عظیم کند.
فقط در آفریقا، انتظار می‌رود که 25 کشور آفریقایی تا سال 2025 ترکیبی از کمبود آب و تنش آبی (جنگ آب) فزاینده را تجربه کنند. مناطق جنوب صحرای آفریقا شدیدترین بحران را تحمل می‌کنند، به‌طوری که تنها 22 تا 34 درصد از جمعیت این منطقه در حداقل هشت کشور جنوب صحرای آفریقا به منابع آب ایمن دسترسی دارند.
امنیت آبی، به معنای دسترسی قابل‌اطمینان به مقادیر کافی آب باکیفیت و مناسب برای مصارف سلامت، معیشت، اکوسیستم‌ها و تولید است که اکنون به یک مسئله فوری در سراسر جهان تبدیل شده است.
این بحران پیامدهای گسترده‌ای برای سلامت جهانی، امنیت غذایی، آموزش، اقتصاد و سیاست دارد. با کاهش منابع آبی، احتمال افزایش درگیری‌ها و مسائل انسانی بر سر دسترسی به آب پاک نیز بیشتر خواهد شد. از سویی تغییرات اقلیمی کمبود آب را در بسیاری از نقاط جهان تشدید می‌کند. رسیدگی به این بحران پیچیده و چندوجهی نیازمند درک دلایل، تأثیرات و راه‌حل‌های بالقوه آن در میان کشورها و جوامع مختلف است.
یک بحران جهانی
بحران جهانی آب ناشی از عوامل ترکیبی از جمله رشد جمعیت، افزایش مصرف آب، مدیریت نادرست منابع، تغییرات اقلیمی، آلودگی و عدم دسترسی به منابع است که خود ناشی از فقر و نابرابری در جوامع محسوب می‌شود.
جمعیت جهان که در 70 سال گذشته سه برابر شده، افزایش تقاضا برای منابع محدود آب شیرین را در پی داشته است. افزایش جمعیت مصرف آب در کشاورزی، باعث شده صنایع و مصارف خانگی در بسیاری از مناطق، ذخایر آب زیرزمینی را سریع‌تر از نرخ تجدید این منابع تخلیه کنند. کشاورزی به تنهایی تقریباً 70 درصد برداشت آب در سطح جهانی را به خود اختصاص می‌دهد و اغلب جوامع کشاورزی از سیستم‌های آبیاری قدیمی و محصولات آب‌بر استفاده می‌کنند.
تغییرات اقلیمی به‌طور قابلتوجهی منابع آب تجدیدپذیر را در بسیاری از نقاط جهان کاهش داده است. یخچال‌های طبیعی در حال ذوب شدن هستند، الگوهای بارش تغییر کرده‌اند، خشکسالی‌ها و سیل‌ها شدت یافته‌اند و دما در حال افزایش است؛ مجموعه این عوامل وضعیت این بحران جهانی را تشدید کرده است.
در بسیاری از کشورهای کمتر توسعه‌یافته نبود زیرساخت‌ها و فساد و نابرابری، بخش‌های بزرگی از جمعیت را بدون دسترسی قابل اعتماد به آب پاک رها کرده است. زنان و کودکان اغلب بار سفرهای طولانی جهت آوردن آب برای خانوارها را به دوش می‌کشند. آلودگی ناشی از فاضلاب انسانی، فعالیت‌های صنعتی و روان‌آب‌های کشاورزی نیز کیفیت و ایمنی آب را تهدید می‌کند.
چرخه کمبود آب موجب خطراتی برای سلامت، بهداشت، تولید غذا، تولید انرژی، رشد اقتصادی و ثبات سیاسی در سراسر جهان شده است که هر یک دیگری را تحریک می‌کند. این خطرات بدون اقدامات جهانی هماهنگ، احتمالاً تشدید خواهد شد.
کمبود آب در آفریقا
آفریقا با برخی از جدی‌ترین چالش‌های امنیت آبی در جهان مواجه است. با وجود منابع اما زیرساخت‌های ضعیف، مدیریت نادرست، فساد، نبود همکاری در منابع آبی فرامرزی، خشکسالی‌ها و فشارهای جمعیتی همگی به بحران آب در این قاره دامن زده‌اند.
طبق گزارشی از برنامه مشترک نظارت سازمان جهانی بهداشت و یونیسف با نام اختصاری JMPدر سال 2022، مشخص شد که در سال 2020 تعداد 344 میلیون نفر در جنوب صحرای آفریقا به آب آشامیدنی ایمن دسترسی نداشتند و 762 میلیون نفر نیز از خدمات اولیه بهداشت شخصی محروم بودند.
سازمان غیردولتی واتر اید (WaterAid) در این‌باره توضیح می‌دهد که منابع آب اغلب به دلیل وسعت قاره از جوامع دور هستند. عواملی مانند تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، حکمرانی ضعیف و نبود زیرساخت نیز نقش مهمی در این عدم دسترسی دارند. منابع آب سطحی مانند دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در مناطق خشک و نیمه‌خشک آفریقا که حدود 45 درصد از مساحت قاره را پوشش می‌دهند، به سرعت تبخیر می‌شوند. بسیاری از جوامع برای رفع نیازهای آبی خود به منابع محدود زیرزمینی و نقاط آبیاری عمومی متکی هستند اما آب زیرزمینی همیشه منبعی مطمئن و پایدار نیست، زیرا ممکن است تخلیه، آلوده یا به دلایل فنی یا مالی غیرقابل دسترسی شود.
همچنین، مطالعه‌ای از یونیسف در سال 2021 تخمین زده که زنان و دختران در جنوب صحرای آفریقا به‌طور جمعی حدود 37 میلیارد ساعت در سال را صرف جمع‌آوری آب می‌کنند که معادل بیش از 100 میلیون ساعت در روز است.
امنیت آبی در آفریقا پایین و نابرابر است و کشورهای مختلف با کمبود آب، بهداشت ضعیف و بلایای مرتبط با آب مواجه هستند. درگیری‌های فرامرزی بر سر رودخانه‌های مشترک مانند نیل، چالش‌های بیشتری برای مدیریت آب در آفریقا ایجاد می‌کند.
با وجود این، تلاش‌هایی برای بهبود امنیت آبی از طریق مداخلات مختلف صورت گرفته است. ابتکارات جامعه‌محور، توسعه روش‌های آبیاری، احیای حوزه‌های آب‌خیز، استفاده مجدد از آب، نمک‌زدایی و اصلاحات سیاستی در برخی مناطق از جمله این تلاش‌ها محسوب می‌شود. در نهایت این مداخلات به دنبال بهبود دسترسی، کیفیت، بهره‌وری، حکمرانی و تاب‌آوری منابع آبی در برابر تغییرات اقلیمی هستند اما امنیت آبی برای دستیابی به توسعه پایدار در آفریقا چندان در دسترس نیست.
کمبود آب در سایر کشورها
مشکلات کمبود آب در بسیاری از نقاط جهان، فراتر از آفریقا نیز وجود دارد. چندین مثال برجسته در این زمینه عبارتند از:
عراق: این کشور با تنش‌های شدید آبی مواجه است که بر کشاورزی و سلامت عمومی آن تأثیر می‌گذارد. میزان آب رودهای دجله و فرات به دلیل سدسازی در مناطق بالادست و تغییرات اقلیمی منطقه کاهش یافته است. همچنین در عراق توزیع آب، ناکارآمد و همراه با هدررفت بسیار است.
ایالات متحده: در آمریکا بخش‌هایی مانند کالیفرنیا با خشکسالی‌های طولانی‌مدت دست‌وپنجه نرم می‌کنند، برداشت بیش از حد آب زیرزمینی باعث نشست زمین شده و عرضه‌ها معمولاً در شهرهایی مانند فینیکس پاسخگوی تقاضای آبی نیستند.
هند: این کشور با تخلیه گسترده آب زیرزمینی، کاهش مخازن و یخچال‌های طبیعی، آلودگی ناشی از کشاورزی و صنعت و تنش با پاکستان و چین بر سر رودخانه‌های مشترک مواجه است. همچنین بارش‌های موسمی که منبع آبی مهمی برای این منطقه محسوب می‌شود به دلیل تغییرات اقلیمی به‌طور فزاینده‌ای نامنظم شده‌اند.
کشورهای دیگر مواجه با بحران آب شامل استرالیا، اسپانیا، ترکیه، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی هستند. اگرچه جزئیات در هر کشور متفاوت است اما مشکلات مشترک مانند استفاده ناپایدار، تغییرات اقلیمی، آلودگی، نبود زیرساخت، مدیریت نادرست، فقر، درگیری‌های فرامرزی و فشارهای ناشی از رشد جمعیت در تمامی کشورهای درگیر با بحران آب وجود دارد. در این مناطق معمولاً منابع وجود دارند اما چالش در توزیع عادلانه، همکاری، کارایی و استفاده پایدار است. به همین دلیل شاید بهترین راه این باشد که رویکردهای متنوع با شرایط محلی و اختلافات فرامرزی سازگار شوند.
امنیت جهانی و مسئله آب
کمبود آب تهدیدی جدی برای امنیت جهانی در جنبه‌های مختلف به‌شمار می‌رود. نخست، این موضوع می‌تواند باعث درگیری‌های درون کشورها و بین کشورها بر سر حقوق دسترسی به آب شود. تاریخ نمونه‌های متعددی از جنگ‌های آبی را به خود دیده و اختلافات فرامرزی امروزه در مناطق خشک مانند خاورمیانه و شمال آفریقا در خطر افزایش هستند.
دوم اینکه کمبود آب امنیت غذایی را تضعیف می‌کند. با مصرف بیشترین سهم منابع آبی توسط کشاورزی، نبود آبیاری برای کشت غلات به‌عنوان محصولی حیاتی و کشت غذای دام، تغذیه و معیشت تهدید می‌شود. افزایش قیمت مواد غذایی هم دلیلی برای بی‌ثباتی و مهاجرت است.
سومین مورد این است که کمبود آب، بحران‌های بهداشت عمومی را تشدید کرده و منجر به اختلالات اجتماعی می‌شود. آب آلوده بیماری‌هایی مانند وبا و تیفوئید را گسترش می‌دهد. در این مورد همه‌گیری کرونا تأکید بر اهمیت دسترسی به آب برای مهار ویروس را روشن کرده است.
در نهایت، کمبود آب رشد اقتصادی را مختل و فقر را تشدید می‌کند. با کمبود آب صنایع آب‌محور مانند برق آبی، تولید و استخراج معادن آسیب می‌بیند. بانک جهانی تخمین می‌زند که تا سال 2050، کمبود آب می‌تواند به برخی مناطق معادل شش درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) آن‌ها هزینه تحمیل کند و موجب تثبیت نابرابری شود. همچنین مهاجرت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، کشورها را تحت فشار قرار می‌دهد. به‌طور کلی بحران‌های آبی در صورت عدم رسیدگی، جوامع را در سطوح مختلف بی‌ثبات می‌کنند.
راه‌حل‌ها و توصیه‌ها
مقابله با بحران جهانی آب به اقدامات محلی و بین‌المللی در زمینه زیرساخت‌ها، فناوری، حکمرانی، همکاری، آموزش و تأمین مالی نیاز دارد. ارتقای سیستم‌های توزیع، تصفیه فاضلاب، سدها، شیرین‌سازی آب، احیای حوزه‌های آبریز و روش‌های آبیاری قابلیت اطمینان و کیفیت عرضه آب را بهبود بخشیده و اتلاف منابع را کاهش می‌دهد. در این میان پروژه‌های مبتنی بر توانمندسازی ذی‌نفعان محلی راه‌حل‌های موفقیت‌آمیزی به شمار می‌روند. همچنین فناوری‌های نوظهور مانند حسگرهای ارزان‌قیمت برای کیفیت آب، شیرین‌سازی مقرون‌به‌صرفه، کشاورزی دقیق و مواد قابل بازیافت برای تصفیه آب به کشورهای فقیرتر در پر کردن شکاف‌های زیرساختی کمک می‌کند. با این حال، تأمین مالی تحقیقات و در دسترس قرار دادن نوآوری‌ها همچنان یک مانع اساسی است. از طرف دیگر حکمرانی بهتر از طریق کاهش فساد، نظارت دولتی، اندازه‌گیری مصرف، مشوق‌های قیمت‌گذاری و چارچوب‌های سیاست‌گذاری یکپارچه می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد. هدف از حکمرانی بهتر حفظ حقوق انسانی است که باید از طریق کسب حداقل دسترسی مقرون‌به‌صرفه به آب محافظت شود.معاهدات اشتراک منابع آبی فرامرزی مانند معاهدات رود نیل و مکونگ نشان می‌دهند که دیپلماسی می‌تواند اختلافات بالقوه را حل کند اما اراده سیاسی و همچنین استراتژی‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی ضروری هستند. علاوه بر این آموزش و آگاهی می‌تواند حفظ منابع را در سطح فردی تقویت کند. تغییر رفتار زمان‌بر است اما به‌طور قابلتوجهی مصرف خانگی و کشاورزی را کاهش می‌دهد.
در نهایت افزایش کمک‌های مالی، مشارکت‌های عمومی- خصوصی، بهبود شرایط وام‌دهی و جوایز نوآوری به کشورها در تأمین مالی پروژه‌ها کمک می‌کنند؛ تحلیل‌های هزینه - فایده همواره بازدهی بالایی برای سرمایه‌گذاری‌های امنیت آبی نشان داده‌اند.
به‌طور خلاصه، راه‌حل‌های پایدار نیازمند ترکیب فناوری‌های جدید، اصلاحات حکمرانی، آموزش، همکاری و تأمین مالی خلاقانه در سطوح محلی و جهانی هستند.
علاوه بر این، کمبود دسترسی به آب سالم و مدیریت ناکارآمد زیرساخت‌های آبی، میلیون‌ها نفر را با خطر بیماری‌های ناشی از آلودگی و فقر بهداشتی مواجه کرده است. با توجه به گسترش ابعاد بحران، یافتن راه‌حل‌های پایدار برای تأمین منابع آبی، اکنون از اولویت‌های جهانی به‌شمار می‌آید. در اینجا تلاش بر این است تا از زوایای مختلف به این بحران بپردازیم و دلایل کمبود آب در نقاط مختلف جهان را بررسی کنیم؛ از کمبود زیرساخت‌ها و مدیریت ناکارآمدی منابع آبی در آفریقا گرفته تا چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و درگیری‌های فرامرزی بر سر منابع مشترک آب.
بحران جهانی آب به کمبود منابع آبی قابل استفاده و در دسترس در سراسر جهان اشاره دارد. در حال حاضر، نزدیک به 703 میلیون نفر به آب دسترسی ندارند (تقریباً یک نفر از هر 10 نفر روی کره زمین) و بیش از دو میلیارد نفر از خدمات آب آشامیدنی ایمن برخوردار نیستند. سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند که تا نیمه سال 2025، حدود 1.8 میلیارد نفر در کشورها یا مناطقی زندگی خواهند کرد که دچار کمبود مطلق آب هستند.
با توجه به سناریوی فعلی تغییرات اقلیمی، تقریباً نیمی از جمعیت جهان تا سال 2030 در مناطقی با تنش آبی بالا زندگی خواهند کرد. علاوه بر این، کمبود آب در برخی مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌تواند بین 24 میلیون تا 700 میلیون نفر را آواره کند. همچنین بر اساس گزارش سازمان ملل متحد ممکن است تا سال 2030، کمبود آب بیش از 700 میلیون نفر را مجبور به مهاجرت و جابه‌جایی‌های عظیم کند.
فقط در آفریقا، انتظار می‌رود که 25 کشور آفریقایی تا سال 2025 ترکیبی از کمبود آب و تنش آبی (جنگ آب) فزاینده را تجربه کنند. مناطق جنوب صحرای آفریقا شدیدترین بحران را تحمل می‌کنند، به‌طوری که تنها 22 تا 34 درصد از جمعیت این منطقه در حداقل هشت کشور جنوب صحرای آفریقا به منابع آب ایمن دسترسی دارند.
امنیت آبی، به معنای دسترسی قابل‌اطمینان به مقادیر کافی آب باکیفیت و مناسب برای مصارف سلامت، معیشت، اکوسیستم‌ها و تولید است که اکنون به یک مسئله فوری در سراسر جهان تبدیل شده است.
این بحران پیامدهای گسترده‌ای برای سلامت جهانی، امنیت غذایی، آموزش، اقتصاد و سیاست دارد. با کاهش منابع آبی، احتمال افزایش درگیری‌ها و مسائل انسانی بر سر دسترسی به آب پاک نیز بیشتر خواهد شد. از سویی تغییرات اقلیمی کمبود آب را در بسیاری از نقاط جهان تشدید می‌کند. رسیدگی به این بحران پیچیده و چندوجهی نیازمند درک دلایل، تأثیرات و راه‌حل‌های بالقوه آن در میان کشورها و جوامع مختلف است.
یک بحران جهانی
بحران جهانی آب ناشی از عوامل ترکیبی از جمله رشد جمعیت، افزایش مصرف آب، مدیریت نادرست منابع، تغییرات اقلیمی، آلودگی و عدم دسترسی به منابع است که خود ناشی از فقر و نابرابری در جوامع محسوب می‌شود.
جمعیت جهان که در 70 سال گذشته سه برابر شده، افزایش تقاضا برای منابع محدود آب شیرین را در پی داشته است. افزایش جمعیت مصرف آب در کشاورزی، باعث شده صنایع و مصارف خانگی در بسیاری از مناطق، ذخایر آب زیرزمینی را سریع‌تر از نرخ تجدید این منابع تخلیه کنند. کشاورزی به تنهایی تقریباً 70 درصد برداشت آب در سطح جهانی را به خود اختصاص می‌دهد و اغلب جوامع کشاورزی از سیستم‌های آبیاری قدیمی و محصولات آب‌بر استفاده می‌کنند.
تغییرات اقلیمی به‌طور قابلتوجهی منابع آب تجدیدپذیر را در بسیاری از نقاط جهان کاهش داده است. یخچال‌های طبیعی در حال ذوب شدن هستند، الگوهای بارش تغییر کرده‌اند، خشکسالی‌ها و سیل‌ها شدت یافته‌اند و دما در حال افزایش است؛ مجموعه این عوامل وضعیت این بحران جهانی را تشدید کرده است.
در بسیاری از کشورهای کمتر توسعه‌یافته نبود زیرساخت‌ها و فساد و نابرابری، بخش‌های بزرگی از جمعیت را بدون دسترسی قابل اعتماد به آب پاک رها کرده است. زنان و کودکان اغلب بار سفرهای طولانی جهت آوردن آب برای خانوارها را به دوش می‌کشند. آلودگی ناشی از فاضلاب انسانی، فعالیت‌های صنعتی و روان‌آب‌های کشاورزی نیز کیفیت و ایمنی آب را تهدید می‌کند.
چرخه کمبود آب موجب خطراتی برای سلامت، بهداشت، تولید غذا، تولید انرژی، رشد اقتصادی و ثبات سیاسی در سراسر جهان شده است که هر یک دیگری را تحریک می‌کند. این خطرات بدون اقدامات جهانی هماهنگ، احتمالاً تشدید خواهد شد.
کمبود آب در آفریقا
آفریقا با برخی از جدی‌ترین چالش‌های امنیت آبی در جهان مواجه است. با وجود منابع اما زیرساخت‌های ضعیف، مدیریت نادرست، فساد، نبود همکاری در منابع آبی فرامرزی، خشکسالی‌ها و فشارهای جمعیتی همگی به بحران آب در این قاره دامن زده‌اند.
طبق گزارشی از برنامه مشترک نظارت سازمان جهانی بهداشت و یونیسف با نام اختصاری JMPدر سال 2022، مشخص شد که در سال 2020 تعداد 344 میلیون نفر در جنوب صحرای آفریقا به آب آشامیدنی ایمن دسترسی نداشتند و 762 میلیون نفر نیز از خدمات اولیه بهداشت شخصی محروم بودند.
سازمان غیردولتی واتر اید (WaterAid) در این‌باره توضیح می‌دهد که منابع آب اغلب به دلیل وسعت قاره از جوامع دور هستند. عواملی مانند تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، حکمرانی ضعیف و نبود زیرساخت نیز نقش مهمی در این عدم دسترسی دارند. منابع آب سطحی مانند دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در مناطق خشک و نیمه‌خشک آفریقا که حدود 45 درصد از مساحت قاره را پوشش می‌دهند، به سرعت تبخیر می‌شوند. بسیاری از جوامع برای رفع نیازهای آبی خود به منابع محدود زیرزمینی و نقاط آبیاری عمومی متکی هستند اما آب زیرزمینی همیشه منبعی مطمئن و پایدار نیست، زیرا ممکن است تخلیه، آلوده یا به دلایل فنی یا مالی غیرقابل دسترسی شود.
همچنین، مطالعه‌ای از یونیسف در سال 2021 تخمین زده که زنان و دختران در جنوب صحرای آفریقا به‌طور جمعی حدود 37 میلیارد ساعت در سال را صرف جمع‌آوری آب می‌کنند که معادل بیش از 100 میلیون ساعت در روز است.
امنیت آبی در آفریقا پایین و نابرابر است و کشورهای مختلف با کمبود آب، بهداشت ضعیف و بلایای مرتبط با آب مواجه هستند. درگیری‌های فرامرزی بر سر رودخانه‌های مشترک مانند نیل، چالش‌های بیشتری برای مدیریت آب در آفریقا ایجاد می‌کند.
با وجود این، تلاش‌هایی برای بهبود امنیت آبی از طریق مداخلات مختلف صورت گرفته است. ابتکارات جامعه‌محور، توسعه روش‌های آبیاری، احیای حوزه‌های آب‌خیز، استفاده مجدد از آب، نمک‌زدایی و اصلاحات سیاستی در برخی مناطق از جمله این تلاش‌ها محسوب می‌شود. در نهایت این مداخلات به دنبال بهبود دسترسی، کیفیت، بهره‌وری، حکمرانی و تاب‌آوری منابع آبی در برابر تغییرات اقلیمی هستند اما امنیت آبی برای دستیابی به توسعه پایدار در آفریقا چندان در دسترس نیست.
کمبود آب در سایر کشورها
مشکلات کمبود آب در بسیاری از نقاط جهان، فراتر از آفریقا نیز وجود دارد. چندین مثال برجسته در این زمینه عبارتند از:
عراق: این کشور با تنش‌های شدید آبی مواجه است که بر کشاورزی و سلامت عمومی آن تأثیر می‌گذارد. میزان آب رودهای دجله و فرات به دلیل سدسازی در مناطق بالادست و تغییرات اقلیمی منطقه کاهش یافته است. همچنین در عراق توزیع آب، ناکارآمد و همراه با هدررفت بسیار است.
ایالات متحده: در آمریکا بخش‌هایی مانند کالیفرنیا با خشکسالی‌های طولانی‌مدت دست‌وپنجه نرم می‌کنند، برداشت بیش از حد آب زیرزمینی باعث نشست زمین شده و عرضه‌ها معمولاً در شهرهایی مانند فینیکس پاسخگوی تقاضای آبی نیستند.
هند: این کشور با تخلیه گسترده آب زیرزمینی، کاهش مخازن و یخچال‌های طبیعی، آلودگی ناشی از کشاورزی و صنعت و تنش با پاکستان و چین بر سر رودخانه‌های مشترک مواجه است. همچنین بارش‌های موسمی که منبع آبی مهمی برای این منطقه محسوب می‌شود به دلیل تغییرات اقلیمی به‌طور فزاینده‌ای نامنظم شده‌اند.
کشورهای دیگر مواجه با بحران آب شامل استرالیا، اسپانیا، ترکیه، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی هستند. اگرچه جزئیات در هر کشور متفاوت است اما مشکلات مشترک مانند استفاده ناپایدار، تغییرات اقلیمی، آلودگی، نبود زیرساخت، مدیریت نادرست، فقر، درگیری‌های فرامرزی و فشارهای ناشی از رشد جمعیت در تمامی کشورهای درگیر با بحران آب وجود دارد. در این مناطق معمولاً منابع وجود دارند اما چالش در توزیع عادلانه، همکاری، کارایی و استفاده پایدار است. به همین دلیل شاید بهترین راه این باشد که رویکردهای متنوع با شرایط محلی و اختلافات فرامرزی سازگار شوند.
امنیت جهانی و مسئله آب
کمبود آب تهدیدی جدی برای امنیت جهانی در جنبه‌های مختلف به‌شمار می‌رود. نخست، این موضوع می‌تواند باعث درگیری‌های درون کشورها و بین کشورها بر سر حقوق دسترسی به آب شود. تاریخ نمونه‌های متعددی از جنگ‌های آبی را به خود دیده و اختلافات فرامرزی امروزه در مناطق خشک مانند خاورمیانه و شمال آفریقا در خطر افزایش هستند.
دوم اینکه کمبود آب امنیت غذایی را تضعیف می‌کند. با مصرف بیشترین سهم منابع آبی توسط کشاورزی، نبود آبیاری برای کشت غلات به‌عنوان محصولی حیاتی و کشت غذای دام، تغذیه و معیشت تهدید می‌شود. افزایش قیمت مواد غذایی هم دلیلی برای بی‌ثباتی و مهاجرت است.
سومین مورد این است که کمبود آب، بحران‌های بهداشت عمومی را تشدید کرده و منجر به اختلالات اجتماعی می‌شود. آب آلوده بیماری‌هایی مانند وبا و تیفوئید را گسترش می‌دهد. در این مورد همه‌گیری کرونا تأکید بر اهمیت دسترسی به آب برای مهار ویروس را روشن کرده است.
در نهایت، کمبود آب رشد اقتصادی را مختل و فقر را تشدید می‌کند. با کمبود آب صنایع آب‌محور مانند برق آبی، تولید و استخراج معادن آسیب می‌بیند. بانک جهانی تخمین می‌زند که تا سال 2050، کمبود آب می‌تواند به برخی مناطق معادل شش درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) آن‌ها هزینه تحمیل کند و موجب تثبیت نابرابری شود. همچنین مهاجرت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، کشورها را تحت فشار قرار می‌دهد. به‌طور کلی بحران‌های آبی در صورت عدم رسیدگی، جوامع را در سطوح مختلف بی‌ثبات می‌کنند.
راه‌حل‌ها و توصیه‌ها
مقابله با بحران جهانی آب به اقدامات محلی و بین‌المللی در زمینه زیرساخت‌ها، فناوری، حکمرانی، همکاری، آموزش و تأمین مالی نیاز دارد. ارتقای سیستم‌های توزیع، تصفیه فاضلاب، سدها، شیرین‌سازی آب، احیای حوزه‌های آبریز و روش‌های آبیاری قابلیت اطمینان و کیفیت عرضه آب را بهبود بخشیده و اتلاف منابع را کاهش می‌دهد. در این میان پروژه‌های مبتنی بر توانمندسازی ذی‌نفعان محلی راه‌حل‌های موفقیت‌آمیزی به شمار می‌روند. همچنین فناوری‌های نوظهور مانند حسگرهای ارزان‌قیمت برای کیفیت آب، شیرین‌سازی مقرون‌به‌صرفه، کشاورزی دقیق و مواد قابل بازیافت برای تصفیه آب به کشورهای فقیرتر در پر کردن شکاف‌های زیرساختی کمک می‌کند. با این حال، تأمین مالی تحقیقات و در دسترس قرار دادن نوآوری‌ها همچنان یک مانع اساسی است. از طرف دیگر حکمرانی بهتر از طریق کاهش فساد، نظارت دولتی، اندازه‌گیری مصرف، مشوق‌های قیمت‌گذاری و چارچوب‌های سیاست‌گذاری یکپارچه می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد. هدف از حکمرانی بهتر حفظ حقوق انسانی است که باید از طریق کسب حداقل دسترسی مقرون‌به‌صرفه به آب محافظت شود.معاهدات اشتراک منابع آبی فرامرزی مانند معاهدات رود نیل و مکونگ نشان می‌دهند که دیپلماسی می‌تواند اختلافات بالقوه را حل کند اما اراده سیاسی و همچنین استراتژی‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی ضروری هستند. علاوه بر این آموزش و آگاهی می‌تواند حفظ منابع را در سطح فردی تقویت کند. تغییر رفتار زمان‌بر است اما به‌طور قابلتوجهی مصرف خانگی و کشاورزی را کاهش می‌دهد.
در نهایت افزایش کمک‌های مالی، مشارکت‌های عمومی- خصوصی، بهبود شرایط وام‌دهی و جوایز نوآوری به کشورها در تأمین مالی پروژه‌ها کمک می‌کنند؛ تحلیل‌های هزینه - فایده همواره بازدهی بالایی برای سرمایه‌گذاری‌های امنیت آبی نشان داده‌اند.
به‌طور خلاصه، راه‌حل‌های پایدار نیازمند ترکیب فناوری‌های جدید، اصلاحات حکمرانی، آموزش، همکاری و تأمین مالی خلاقانه در سطوح محلی و جهانی هستند.
ارسال دیدگاه
