بازار لوازم یدکی در سال جاری با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مشکلات ناشی از قاچاق، تأثیرات منفی طرح شناسه کالا و افزایش غیرمنطقی تعرفه‌های گمرکی اشاره کرد. طرح شناسه کالا، که با هدف جلوگیری از ورود کالای قاچاق و افزایش شفافیت در بازار به اجرا درآمده، نتوانسته به انتظارات پاسخ دهد. کالاهای تقلبی با شناسه‌های غیرواقعی وارد بازار شده و مصرف‌کنندگان که به دنبال خرید کالای باکیفیت و مطمئن هستند اغلب با محصولاتی مواجه می‌شوند که کیفیت مورد انتظار را ندارند. افزایش ناگهانی تعرفه‌ها نیز یکی از مسائلی است که بازار لوازم یدکی را تحت‌فشار قرار داده است. در برخی موارد، تعرفه واردات از 5.5 به 55 درصد افزایش یافته که این امر تأثیر مستقیمی بر قیمت تمام‌شده کالاها داشته و فشار زیادی را بر دوش مصرف‌کنندگان نهایی وارد کرد. سیداحمد حسینی، رئیس اتحادیه صنف تولیدکنندگان و فروشندگان لوازم یدکی خودرو و ماشین‎آلات تهران در گفت‌وگو با «آتیه ‌نو» به تحلیل شرایط این بازار پرداخت.
***
وضعیت بازار لوازم یدکی در سال جاری چگونه بوده است؟
با توجه به رکود اقتصادی در کشور، بازار لوازم یدکی نیز تحت‌تأثیر قرار گرفته است. با توجه به تحولات این چندماه نیز رکود تشدید شد. در حال حاضر این بازار با مشکلات جدی مواجه بوده و شرایط مناسبی ندارد.
 
عمده مشکلات در حوزه لوازم یدکی از چه مواردی نشأت می‌گیرد؟
بزرگ‌ترین مشکل در این حوزه، تعارض منافع به حساب می‌آید. افرادی هستند که منافع شخصی خود را بر منافع جمعی ارجح می‌دانند. این چالش اصلی در بخش خصوصی است. علاوه بر این، رقابت ناسالم با ارزهای نیمایی نیز مشکل‌ساز شده و این ارز به برخی افراد فاقد شایستگی تعلق می‌گیرد. این افراد با ایجاد رانت، قیمت نهایی کالا را افزایش می‌دهند، بدون اینکه سودی برای مصرف‌کننده داشته باشد. همچنین، عدم استفاده از کارشناسان متخصص و خبره در حوزه‌های تخصصی، یکی دیگر از مشکلات عمده به حساب می‌آید. دولت باید نقش نظارتی خود را تقویت کند.
 
در حوزه ارتباط با خودروسازان داخلی چه اتفاقی باید رخ دهد؟
با 16 تولیدکننده واقعی کشور جلسه داشتیم. یکی از آن‌ها سوپاپ با استانداردهای اروپا تولید و صادر می‌کند، او محصولاتش را پنج درصد ارزان‌تر از قطعات چینی به خودروساز داخلی تحویل می‌دهد. او درخواست دارد که خودروسازان با او همانند تولیدکنندگان چینی رفتار کنند اما چنین نیست.
 
این وضعیت در حال حاضر چه تأثیری روی بازار از لحاظ قیمت و کیفیت گذاشته است؟
به‌رغم پرداخت مابه‌التفاوت ارز نیمایی، این موضوع به مصرف‌کننده منتقل نمی‌شود، بلکه تنها بازار نابرابری را به وجود آورده است. همچنین عده‌ای با اتصال به رانت‌ها، واردات را ممنوع و بازار انحصاری برای خود ایجاد می‌کنند. این افراد قطعات بی‌کیفیت خود را با قیمت‌های بالا می‌فروشند؛ چراکه هیچ رقیبی ندارند. این وضعیت باعث شده تا مصرف‌کننده نهایی هزینه بیشتری برای کالای بی‌کیفیت پرداخت کند.
 
این‌ها، جدا از قطعاتی است که به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود؟
در حوزه لوازم یدکی، قاچاق بسیار محدود است. به این دلیل که واردات قطعات سنگین به‌شکل قاچاق به‌خاطر مناسب بودن تعرفه‌های گمرکی مقرون‌به‌صرفه نیست. افزایش تعرفه برخی قطعات، مانند کیت کلاچ، از 5.5 درصد به 55 درصد چالش‌هایی را پدید آورد.
 
طرح شناسه چقدر در این دو، سه سال تأثیرگذار بود؟
این طرح نتوانسته تأثیر مثبتی روی بازار بگذارد؛ زیرا تقلب در آن زیاد است و کارتن‌های کالاها واگذار می‌شوند. این همه هزینه و بودجه در نهایت تأثیر مورد انتظار را نداشت.
 
چه تأثیری از این طرح انتظار می‌رفت؟
یکی از موارد، جلوگیری از قاچاق بود. ماده 13 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، می‌گوید: «اقلام باید از نظر کیفیت بررسی و از استانداردهای لازم برخوردار باشند و اگر نیاز به تأییدیه‌های اجباری دارند باید آن‌ها را بگیرند. همچنین بررسی اسناد و اصالت کالا باید با خود محصول تطابق داشته باشد. زمانی که کد شناسه به کالایی اختصاص داده می‌شود مصرف کننده باید بتوانند به راحتی اطلاعات را اسکن کرده و با خیال راحت خرید خود را انجام دهد.» این داده‌ها به خریدار کمک می‌کند که بداند این کالا ساخت کدام کشور بوده و چه سطحی از کیفیت را دارد. لازم است این راستی‌آزمایی برای مصرف‌کننده به وقوع بپیوندد تا او با خیال راحت کالا را تهیه و با پرداخت هزینه، یک کالای چینی را به جای اروپایی  به او ندهند. با وجود این‌ها در عمل با توجه به هزینه‌های ناشی از اجرا، بازدهی مورد انتظار رخ نداد.
 
آیا آمار مشخصی از مبدأ واردات لوازم یدکی به کشور وجود دارد؟
آمار دقیقی نمی‌توان ارائه داد اما بیشتر کالاها و مواد اولیه ما از چین و هندوستان وارد می‌شود. اگر نظارت کافی بر کیفیت کالا صورت گیرد، این موضوع مشکلی ندارد. این کشورها کالاهای باکیفیتی برای برندهای معتبر تولید می‌کنند اما مشکل ما در کشور، عدم نظارت بر کیفیت واردات به حساب می‌آید.
 
این مشکل واردات قطعات بی‌کیفیت از چین، از کجا آب می‌خورد؟
مشکل از برخی بازرگان‌نماها و تولیدکننده‌نماهاست که قطعات سی‌کی‌دی را از چین وارد و به نام تولید داخلی عرضه می‌کنند. همچنین، ضعف در نظارت شفاف و یکپارچه باعث شده تا این قطعات بی‌کیفیت وارد بازار شوند.
 
آیا این ظرفیت مهیاست که بتوان قیمت اولیه کالا، سود و در نهایت قیمت نهایی را محاسبه کرد؟
در برخی کشورها‌، نظارت دقیقی وجود دارد که ما هم این امکان را داریم تا از آن الگو بگیریم. بومی‌سازی نظارت‌ها و ایجاد شفافیت در بازار می‌تواند به کاهش سوءاستفاده‌ها کمک کند. نظارت یکپارچه و سپردن کار به اتحادیه‌های صنفی و کمیسیون‌های تخصصی شفافیت لازم را در بازار محقق می‌سازد. اگر ارز به لوازم یدکی تعلق بگیرد، دولت این ظرفیت را دارد که به راحتی رهگیری کند که این ارز چگونه و در کجا مصرف شده است. شفافیت در نهایت به نفع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خواهد بود.
 
به‌طور متوسط تعرفه‌ها چند درصد از ابتدای سال اضافه شد؟
تعرفه‌ها در سال جدید تغییری نکرده‌اند اما سال گذشته برخی قطعات تا 10 برابر افزایش تعرفه داشته‌اند که تأثیر قابل‌توجهی بر قیمت نهایی آن‌ها گذاشت.