برای حفاظت از کارگران معدن چه باید کرد؟
استانداردهای نظارتی و قوانین جدید ضامن حوادث شغلی کمتر
یکی از راه‌های مفید برای افزایش ایمنی و بهره‌وری عملیاتی در مورد حوادث معدن ارائه گزارش‌های آماری محسوب می‌شود. این گزارش‌ها شناسایی الگوها و علل شایع حوادث را امکان‌پذیر می‌سازد و به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا اقدامات ایمنی هدفمند را اجرا کنند و برنامه‌های آموزشی خود را بهبود بخشند. تجزیه و تحلیل داده‌های مربوط به حوادث کار نشان می دهد در پروژه‌های مختلف عملیاتی معدن مکانیسم ها به گونه ای عمل می کنند که به کاهش خطرها و در نهایت نجات جان افراد منجر شود. علاوه بر این، گزارش جامع حوادث، انطباق با استانداردهای نظارتی سختگیرانه را تضمین و شفافیت و مسئولیت‌پذیری را در صنعت تقویت می‌کند. نکته مهم آن است که وزارت صمت به‌عنوان متولی اصلی این موضوع، باید نظارت مضاعف بر موارد ایمنی معادن کشور داشته باشد.
نازنین رزاقی‌مهر روزنامه نگار
مرکز آمار ایران که یکی از نهادهای متولی ارائه آمار حوادث کار است، در سال 1400 گزارشی را با عنوان «بررسی روند وضعیت بهداشت و ایمنی معادن در حال بهره‌برداری کشور طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰» منتشر کرد. بررسی این دوره زمانی که اکنون سه سال از آن گذشته نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۰ در ۲۷۰ معدن کشور حادثه اتفاق افتاده است. از بین فعالیت‌های مختلف، معادن شن و ماسه (۵۳ معدن)، سنگ تزئینی ۵۱ (معدن) و زغال‌سنگ (۴۴ معدن) حداقل وقوع یک حادثه را تجربه کرده‌اند.
در عین حال از نظر تعداد حوادثی که در معادن رخ داده نسبت به کل معادن در هر فعالیت، معادن زغال‌سنگ ۴۳.۶درصد حوادث را داشته‌‌اند. بعد از آن معادن نیکل آنتیموان، تیتانیوم با ۳۳.۳درصد و طلا با ۲۵درصد حوادث در گروه پرخطرترین‌ها بوده‌اند.
طی سال ۹۶ تا ۱۴۰۰ سهم معادن حادثه‌خیز از کل معادن در کشور از ۶.۹درصد به ۴.۵درصد کاهش یافته که متوسط نرخ رشد سالانه منفی ۱۰درصد را نشان می‌دهد. همچنین طبق نتایج طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور در سال ۱۴۰۰، از مجموع 6025 معدن در حال بهره‌برداری در کشور در ۲۷۰ معدن، ۱۴۰۶ حادثه رخ داده است.
از بررسی تعداد وقوع حادثه در معادن استنباط می‌شود که معادن استخراج سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و شن و ماسه به ترتیب با ۳۹۰، ۳۶۸، ۱۸۷ حادثه بیشترین تعداد وقوع حادثه کار را به خود اختصاص داده‌اند.
این در حالی است که از نظر تعداد وقوع حادثه به کل معادن در هر فعالیت، بیشترین حوادث به ترتیب در معادن زغال‌سنگ با ۳۶۴.۴درصد، سنگ‌آهن ۱۵۶درصد و سنگ مس ۱۰۶.۸درصد بوده است.
آمار واقعی حوادث کار به‌ویژه در فعالیت‌های معدنی به دلایل بسیاری ازجمله عدم گزارش‌دهی یا تعدد نهادهای متولی جمع‌آوری گزارش‌های آماری به ندرت به‌دست می‌آید. با این وجود علاوه بر این گزارش که توسط یک نهاد دولتی منتشر شده، گزارش‌های رسانه‌ای هم از تعدد حوادث کار در دو دهه اخیر خبر می‌دهند. براساس گزارش‌ها خفگی، برق‌گرفتگی، ریزش کمربالای کارگاه، فرسودگی تجهیزات و حفاری‌های غیرمجاز از دلایل است مصدومیت یا مرگ معدنچیان بوده است.
چنانکه اشاره شد، بیشترین حوادث معدنی ایران در معادن زغال‌سنگ رخ داده که استخراج آن به روش سنتی و قدیمی صورت می‌گیرد. به‌طور خلاصه به برخی از پرتلفات‌ترین اتفاقات اشاره می‌کنیم:
- انفجار زمستان یورت گلستان در سال ۹۶: کشته شدن 43 کارگر و مصدومیت بیش از 70 کارگر
- فوران آنی گاز متان در معدن باب نیروز کرمان در سال ۸۸: کشته شدن 12 کارگر
- تجمع گاز متان و انفجار در معدن یال شمالی طبس یزد در سال ۹۱: کشته شدن 8 کارگر
- انفجار در معدن طزره در سمنان 1402: کشته شدن 6 کارگر
دلایل بروز حوادث معدنی در ایران
عمده حوادث معدن در بخش استخراج رخ داده که در زمره فعالیت‌های پرخطر قرار دارد. کار در معدن چنانکه همگان می‌دانند پرخطر است. با این حال راهکارهای زیادی برای کاهش ریسک حادثه وجود دارد که اغلب کارفرمایان نسبت به آن بی‌توجهی می‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلایل تعدد حوادث کار در معادن کشور شامل زیرساخت‌ها و تجهیزات قدیمی است. بسیاری از معادن در ایران با زیرساخت‌ها و تجهیزات قدیمی و فاقد ویژگی‌های ایمنی مدرن کار می‌کنند. استفاده از ماشین‌آلات منسوخ و نگهداری ناکافی احتمال خرابی و حوادث مکانیکی را افزایش می‌دهد. دلیل دیگر مقررات ایمنی ناکافی محسوب می‌شود. در حالی که مقررات ایمنی وجود دارد، به دلیل محدودیت منابع و بعضاً نظارت ناکافی، با اجرای ضعیف همراه است. این عدم اجرای دقیق یعنی احتمال دارد بسیاری از معادن استانداردهای ایمنی را رعایت نکنند و در نتیجه شرایط کاری خطرناک ایجاد شود. مسئله بعدی کمبود آموزش است. معدنچیان در ایران اغلب آموزش کافی در مورد پروتکل‌های ایمنی و روش‌های واکنش اضطراری دریافت نمی‌کنند. بدون آموزش مناسب و به‌روزرسانی‌های منظم آموزشی، آن‌ها آمادگی کمتری برای مقابله با موقعیت‌های خطرناک و جلوگیری از حوادث دارند. کاهش سرمایه گذاری علت دیگر بروز حادثه است. صنعت معدن در ایران فشارهای اقتصادی قابل‌توجهی ازجمله نوسان قیمت کالاها و تحریم‌های اقتصادی را تجربه می‌کند. این فشارها به اقداماتی مانند کاهش سرمایه گذاری در تجهیزات ایمنی، آموزش و ارتقای زیرساخت در راستای کاهش هزینه منجر می‌شوند که ایمنی را به خطر می‌اندازند.
شرایط کاری نامناسب از دلایل دیگر حادثه‌خیز بودن معادن به حساب می‌آید. شرایط سخت کار همچون ساعات طولانی، تهویه ناکافی و قرار گرفتن در معرض مواد مضر، در بروز حادثه نقش دارند. معدنچیانی که با این شرایط کار می‌کنند، بیشتر دچار خستگی و مشکلات سلامتی می‌شوند که می‌تواند توانایی آن‌ها برای کار ایمن را مختل کند. دلیل بعدی فقدان آمادگی برای شرایط اضطراری است. بسیاری از معادن فاقد برنامه‌ها و منابع کافی برای آمادگی غیرمترقبه هستند. این شامل خروجی‌های ناکافی، کمبود امکانات پزشکی و سیستم‌های ارتباطی ضعیف است که می‌تواند بر شدت بروز حادثه بیفزاید. بازرسی و مسائل نظارتی را هم باید به‌عنوان یک علت در نظر گرفت. ضعف‌ها و کمبودهای بوروکراتیک و عدم هماهنگی بین نهادهای نظارتی مانع نظارت مؤثر بر ایمنی می‌شود. تأخیر در اجرای مقررات ایمنی جدید یا به‌روزرسانی مقررات موجود معادن را مجبور می‌کند تا تحت استانداردهای ایمنی قدیمی کار کنند. فعالان کارگری می‌گویند بازرسی‌ها باید در سطحی انجام شود که به‌عنوان اهرم فشاری در جهت الزام کارفرما به رعایت ایمنی و بهداشت کار عمل کند. فعالان حوزه ایمنی و بهداشت کار نیز معتقدند نظارت و مانیتورینگ ایمنی و بهداشت کارگاه‌ها باید از حوزه وظایف دستگاه‌های دولتی خارج شده و به تشکل‌ها و انجمن‌های صنفی حوزه ایمنی و بهداشت کار سپرده شود. کنوانسیون 187 که چارچوب توسعه ایمنی و بهداشت کار را مشخص کرده و ایران هم به آن پیوسته، تأکید کرده که راه‌اندازی سامانه گزارش‌دهی حوادث شغلی باید در دستور کار کشورهای عضو قرار گیرد. دلیل آخر عوامل محیطی و زمین‌شناسی است. شرایط زمین‌شناسی متنوع و چالش‌برانگیز ایران می‌تواند به پیچیدگی و ریسک عملیات معدنی کمک کند. زمین‌لرزه، رانش زمین و سایر رویدادهای طبیعی بروز حوادث را محتمل می‌کنند، به‌ویژه در معادنی که مدیریت ضعیفی دارند.
پرداختن به این مسائل نیازمند رویکردی جامع است که شامل نوسازی تجهیزات، بهبود اجرای مقررات، ارتقای آموزش کارگران و تضمین شرایط کاری بهتر است. صنعت معدن ایران ضمن مقابله با این علل زمینه‌ای امکان کاهش فراوانی و شدت حوادث معدنی را پیدا می‌کند. داده‌های دقیق در مورد حوادث معدن از توسعه مقررات ایمنی مؤثر و تخصیص منابع پشتیبانی و تضمین می‌کند که سیاست‌ها به شرایط واقعی کار پاسخ می‌دهند. آگاهی و اعتماد عمومی در صنعت معدن از طریق گزارش‌دهی شفاف تقویت می‌شود که نشان‌دهنده تعهد به ایمنی و عملیات مسئولانه است. علاوه بر این، گزارش‌ها بینش‌های ارزشمندی را برای محققان و مهندسان متمرکز بر پیشرفت فناوری‌های ایمنی معدن فراهم می‌کند که پایداری کلی و کارآیی اقتصادی فعالیت‌های معدنی را به دنبال دارد.
در عین حال از نظر تعداد حوادثی که در معادن رخ داده نسبت به کل معادن در هر فعالیت، معادن زغال‌سنگ ۴۳.۶درصد حوادث را داشته‌‌اند. بعد از آن معادن نیکل آنتیموان، تیتانیوم با ۳۳.۳درصد و طلا با ۲۵درصد حوادث در گروه پرخطرترین‌ها بوده‌اند.
طی سال ۹۶ تا ۱۴۰۰ سهم معادن حادثه‌خیز از کل معادن در کشور از ۶.۹درصد به ۴.۵درصد کاهش یافته که متوسط نرخ رشد سالانه منفی ۱۰درصد را نشان می‌دهد. همچنین طبق نتایج طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور در سال ۱۴۰۰، از مجموع 6025 معدن در حال بهره‌برداری در کشور در ۲۷۰ معدن، ۱۴۰۶ حادثه رخ داده است.
از بررسی تعداد وقوع حادثه در معادن استنباط می‌شود که معادن استخراج سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و شن و ماسه به ترتیب با ۳۹۰، ۳۶۸، ۱۸۷ حادثه بیشترین تعداد وقوع حادثه کار را به خود اختصاص داده‌اند.
این در حالی است که از نظر تعداد وقوع حادثه به کل معادن در هر فعالیت، بیشترین حوادث به ترتیب در معادن زغال‌سنگ با ۳۶۴.۴درصد، سنگ‌آهن ۱۵۶درصد و سنگ مس ۱۰۶.۸درصد بوده است.
آمار واقعی حوادث کار به‌ویژه در فعالیت‌های معدنی به دلایل بسیاری ازجمله عدم گزارش‌دهی یا تعدد نهادهای متولی جمع‌آوری گزارش‌های آماری به ندرت به‌دست می‌آید. با این وجود علاوه بر این گزارش که توسط یک نهاد دولتی منتشر شده، گزارش‌های رسانه‌ای هم از تعدد حوادث کار در دو دهه اخیر خبر می‌دهند. براساس گزارش‌ها خفگی، برق‌گرفتگی، ریزش کمربالای کارگاه، فرسودگی تجهیزات و حفاری‌های غیرمجاز از دلایل است مصدومیت یا مرگ معدنچیان بوده است.
چنانکه اشاره شد، بیشترین حوادث معدنی ایران در معادن زغال‌سنگ رخ داده که استخراج آن به روش سنتی و قدیمی صورت می‌گیرد. به‌طور خلاصه به برخی از پرتلفات‌ترین اتفاقات اشاره می‌کنیم:
- انفجار زمستان یورت گلستان در سال ۹۶: کشته شدن 43 کارگر و مصدومیت بیش از 70 کارگر
- فوران آنی گاز متان در معدن باب نیروز کرمان در سال ۸۸: کشته شدن 12 کارگر
- تجمع گاز متان و انفجار در معدن یال شمالی طبس یزد در سال ۹۱: کشته شدن 8 کارگر
- انفجار در معدن طزره در سمنان 1402: کشته شدن 6 کارگر
دلایل بروز حوادث معدنی در ایران
عمده حوادث معدن در بخش استخراج رخ داده که در زمره فعالیت‌های پرخطر قرار دارد. کار در معدن چنانکه همگان می‌دانند پرخطر است. با این حال راهکارهای زیادی برای کاهش ریسک حادثه وجود دارد که اغلب کارفرمایان نسبت به آن بی‌توجهی می‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلایل تعدد حوادث کار در معادن کشور شامل زیرساخت‌ها و تجهیزات قدیمی است. بسیاری از معادن در ایران با زیرساخت‌ها و تجهیزات قدیمی و فاقد ویژگی‌های ایمنی مدرن کار می‌کنند. استفاده از ماشین‌آلات منسوخ و نگهداری ناکافی احتمال خرابی و حوادث مکانیکی را افزایش می‌دهد. دلیل دیگر مقررات ایمنی ناکافی محسوب می‌شود. در حالی که مقررات ایمنی وجود دارد، به دلیل محدودیت منابع و بعضاً نظارت ناکافی، با اجرای ضعیف همراه است. این عدم اجرای دقیق یعنی احتمال دارد بسیاری از معادن استانداردهای ایمنی را رعایت نکنند و در نتیجه شرایط کاری خطرناک ایجاد شود. مسئله بعدی کمبود آموزش است. معدنچیان در ایران اغلب آموزش کافی در مورد پروتکل‌های ایمنی و روش‌های واکنش اضطراری دریافت نمی‌کنند. بدون آموزش مناسب و به‌روزرسانی‌های منظم آموزشی، آن‌ها آمادگی کمتری برای مقابله با موقعیت‌های خطرناک و جلوگیری از حوادث دارند. کاهش سرمایه گذاری علت دیگر بروز حادثه است. صنعت معدن در ایران فشارهای اقتصادی قابل‌توجهی ازجمله نوسان قیمت کالاها و تحریم‌های اقتصادی را تجربه می‌کند. این فشارها به اقداماتی مانند کاهش سرمایه گذاری در تجهیزات ایمنی، آموزش و ارتقای زیرساخت در راستای کاهش هزینه منجر می‌شوند که ایمنی را به خطر می‌اندازند.
شرایط کاری نامناسب از دلایل دیگر حادثه‌خیز بودن معادن به حساب می‌آید. شرایط سخت کار همچون ساعات طولانی، تهویه ناکافی و قرار گرفتن در معرض مواد مضر، در بروز حادثه نقش دارند. معدنچیانی که با این شرایط کار می‌کنند، بیشتر دچار خستگی و مشکلات سلامتی می‌شوند که می‌تواند توانایی آن‌ها برای کار ایمن را مختل کند. دلیل بعدی فقدان آمادگی برای شرایط اضطراری است. بسیاری از معادن فاقد برنامه‌ها و منابع کافی برای آمادگی غیرمترقبه هستند. این شامل خروجی‌های ناکافی، کمبود امکانات پزشکی و سیستم‌های ارتباطی ضعیف است که می‌تواند بر شدت بروز حادثه بیفزاید. بازرسی و مسائل نظارتی را هم باید به‌عنوان یک علت در نظر گرفت. ضعف‌ها و کمبودهای بوروکراتیک و عدم هماهنگی بین نهادهای نظارتی مانع نظارت مؤثر بر ایمنی می‌شود. تأخیر در اجرای مقررات ایمنی جدید یا به‌روزرسانی مقررات موجود معادن را مجبور می‌کند تا تحت استانداردهای ایمنی قدیمی کار کنند. فعالان کارگری می‌گویند بازرسی‌ها باید در سطحی انجام شود که به‌عنوان اهرم فشاری در جهت الزام کارفرما به رعایت ایمنی و بهداشت کار عمل کند. فعالان حوزه ایمنی و بهداشت کار نیز معتقدند نظارت و مانیتورینگ ایمنی و بهداشت کارگاه‌ها باید از حوزه وظایف دستگاه‌های دولتی خارج شده و به تشکل‌ها و انجمن‌های صنفی حوزه ایمنی و بهداشت کار سپرده شود. کنوانسیون 187 که چارچوب توسعه ایمنی و بهداشت کار را مشخص کرده و ایران هم به آن پیوسته، تأکید کرده که راه‌اندازی سامانه گزارش‌دهی حوادث شغلی باید در دستور کار کشورهای عضو قرار گیرد. دلیل آخر عوامل محیطی و زمین‌شناسی است. شرایط زمین‌شناسی متنوع و چالش‌برانگیز ایران می‌تواند به پیچیدگی و ریسک عملیات معدنی کمک کند. زمین‌لرزه، رانش زمین و سایر رویدادهای طبیعی بروز حوادث را محتمل می‌کنند، به‌ویژه در معادنی که مدیریت ضعیفی دارند.
پرداختن به این مسائل نیازمند رویکردی جامع است که شامل نوسازی تجهیزات، بهبود اجرای مقررات، ارتقای آموزش کارگران و تضمین شرایط کاری بهتر است. صنعت معدن ایران ضمن مقابله با این علل زمینه‌ای امکان کاهش فراوانی و شدت حوادث معدنی را پیدا می‌کند. داده‌های دقیق در مورد حوادث معدن از توسعه مقررات ایمنی مؤثر و تخصیص منابع پشتیبانی و تضمین می‌کند که سیاست‌ها به شرایط واقعی کار پاسخ می‌دهند. آگاهی و اعتماد عمومی در صنعت معدن از طریق گزارش‌دهی شفاف تقویت می‌شود که نشان‌دهنده تعهد به ایمنی و عملیات مسئولانه است. علاوه بر این، گزارش‌ها بینش‌های ارزشمندی را برای محققان و مهندسان متمرکز بر پیشرفت فناوری‌های ایمنی معدن فراهم می‌کند که پایداری کلی و کارآیی اقتصادی فعالیت‌های معدنی را به دنبال دارد.
ارسال دیدگاه
