معاون پژوهشی و فناوری مؤسسه عالی پژوهش در گفت‌وگو با آتیه‌نو مطرح کرد:
بررسی نقش سمن‌ها در اجرای قانون جوانی جمعیت
سی‌ام اردیبهشت‌ماه، سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط رهبر انقلاب در تقویم جمهوری اسلامی ایران، به نام «روز ملی جمعیت» نام گرفته است. امسال سی‌ام اردیبهشت‌ماه مقارن با آخرین روز از هفته جوانی جمعیت با عنوان «گروه‌های مردم‌نهاد و جوانی جمعیت» نام‌گذاری شده است. «آتیه‌نو» به‌منظور بررسی نقش سازمانهای مردم‌نهاد در لزوم فرهنگ‌سازی فرزندآوری و جوانی جمعیت گفت‌و‌گویی با ربابه جوادی، معاون پژوهشی و فناوری مؤسسه عالی پژوهش تأمین‌اجتماعی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
لزوم و ضرورت اجرای طرح جوانی جمعیت در کشور چیست؟
نیروی مولد و جوان به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی رشد اقتصادی- اجتماعی به شمار می‌آید. در واقع قدرت و توسعه هر کشوری در رابطه با نیروی انسانی و جمعیت معنا پیدا می‌کند. کشور ما سال‌ها از جمعیت جوان برخوردار بوده و همچنان لازم است این ثروت حیاتی حفظ و تقویت شود، اما متأسفانه در سال‌های اخیر روند باروری در کشور شیب نزولی پیدا کرده است لذا برای جلوگیری از کاهش جمعیت باید نرخ باروری و فرزندآوری، ازدواج به‌هنگام جوانان و جلوگیری از نفوذ فرهنگ «فرزند کمتر» بیشتر و برنامه‌های گسترده‌ای طراحی و اجرا شود.
با توجه به فرموده مقام معظم رهبری مبنی بر فرزندآوری و جلوگیری از حرکت کشور به‌سمت پیری جمعیت باید تأکید کرد که جوانی جمعیت گامی مهم در راستای اجرایی‌کردن ماده (19) قانون این طرح و فرهنگ‌سازی در زمینه افزایش جمعیت است.
موانع پیش‌روی اجرای طرح جوانی جمعیت کدام‌اند؟
تأخیر و سخت‌گرفتن در ازدواج جوانان، مشکلات اقتصادی و هزینه‌های زیاد فرزندآوری، نگرانی از بیکاری سرپرست خانواده، هزینه‌های دوران بارداری، زایمان و شیردهی، قبح‌زدایی و شیوع غیرقانونی انواع سقط‌جنین، عدم اطمینان به ادامه زندگی مشترک، حرکت معارض فرهنگی و قانونی، نهادینه‌شدن فرهنگ فرزند کمتر؛ زندگی بهتر و ضعف خدمات اجتماعی مادر و کودک در محیط اجتماعی، اداری و آموزشی از مهم‌ترین موانع پیش روی اجرای طرح جوانی جمعیت هستند. از میان این موانع، مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بیش از بقیه می‌توانند تأثیرگذار باشند. البته این را هم باید گفت که لزوماً وضع اقتصادی بهتر موجب فرزندآوری بیشتر نمی‌شود، مثلاً اگر بخواهیم تهران را در نظر بگیریم؛ بالای شهر تهران فرزندآوری کمتری را نسبت به پایین شهر دارد. بنابراین مسئله فرهنگی نسبت به مبحث اقتصادی اولویت دارد.
سمن‌ها (سازمانهای مردم‌نهاد) چه نقشی در تسهیل اجرای طرح جوانی جمعیت می‌توانند ایفا کنند؟
نگاه تاریخی به گذشته نشان می‌دهد که تشکل‌های مردمی در حیات اجتماعی مردم حضور داشته‌اند و حلقه وصل و کانون همبستگی بین دریافت‌کنندگان و ارائه‌دهندگان خدمت هستند. جوانان با برخورداری از نیازها و ویژگی‌های دوران جوانی بیش از دیگران خواستار و علاقهمند به مشارکت فعال هستند و سازمانهای مردم‌نهاد چنین امکانی را فراهم کرده‌اند تا جوانان بتوانند آسیب‌ها را شناسایی کرده و با آگاهی کامل در این راه قدم بگذارند. لذا برای هموارشدن راه جوانان مشتاق پیشنهاداتی در محتوای متن ارائه شده تا راحت‌تر بتوانند در این مسیر گام بردارند. سمن‌های حوزه اجتماعی، سازمانهای غیردولتی و تخصص‌مداری هستند که در آن‌ها افرادی با باورها و اعتقادات مشترک بدون هیچ منفعت‌طلبی شخصی، در کنار هم قرار می‌گیرند و یک اقدام مشترک اجتماعی تأثیرگذار را طراحی می‌کنند تا گام‌های بزرگی برای رفع مشکلات گروه‌های هدف بردارند.
کدام‌یک از سازمانهای مردم‌نهاد می‌توانند در حوزه افزایش جمعیت مؤثر باشند؟
در مجموع سازمانهای مردم‌نهاد با توجه به دسته‌های مختلفی که به آن تقسیم می‌شوند، می‌توانند نقش خود را در افزایش جمعیت و فرزندآوری ایفا کنند. با توجه به دسته‌بندی سازمان‌ها برحسب زمینه فعالیت، سطح فعالیت، جهت‌گیری و اهداف هر گروه از آن‌ها می‌توانند در راستای هدایت و ارتقای سطح آگاهی زوج‌های جوان، حمایت از ارزش‌های انسانی و بالابردن سطح رفاه این جوانان برای پیشرفت در طرح جوانی جمعیت قدم بردارند تا کمک و یاری‌گر مردم باشند.
«سازمان مردم‌نهاد جوانان» زیرمجموعه وزارت ورزش و جوانان است و طبق دستورالعمل موجود، اعضای آن باید در سن جوانی باشند. استفاده از نیروی جوان و همچنین انگیزه بالای جوانان سبب شده که این سمن در کشور جزو برترین‌ها باشد. این سازمان در راستای مأموریت خود می‌تواند با جذب، ارائه آموزش‌های لازم و برگزاری نشست‌های کارشناسی، ایجاد فضا و تبلیغات لازم جوانان را جهت طرح فرزندآوری و ازدواج در سنین پایین ترغیب و تشویق کند.
سازمان مردم‌نهاد فرهنگی نیز یکی دیگر از سمن‌های مؤثر در این زمینه است. این سازمان با توجه به زمینه مردمی‌‌بودن از ظرفیت مناسبی در جامعه برخوردار است. در اجرای برنامه‌ها و منشور فرهنگی می‌توان از سمن‌ها در قالب ترویج ارزش‌های فرهنگی با آگاهی‌رسانی و معرفی ظرفیت‌ها از طریق ایجاد جشنواره‌های محلی و جذب جوانان بومی به طرح جوانی جمعیت استفاده کرد. سازمان مردم‌نهاد علمی- پژوهشی نیز از اثرگذارترین سمن‌ها به‌شمار می‌آیند. این نوع سمن‌ها با آموزش رایگان طرح جوانی جمعیت، کمک‌هزینه‌های متعدد به دانشجویان و زوج‌های جوان نیازمند و تقبل بودجه از طرف خیرین ثروتمند و برنامه‌ریزی علمی و عملی جهت کاهش واقعه طلاق کمک قابل‌توجهی جهت باروری و افزایش جمعیت می‌کنند.
سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی که با رویکرد اجتماعی تشکیل شده‌اند چه نقشی در حوزه جوانی جمعیت ایفا می‌کنند؟
تمام دستگاه‌های اجرایی موظف به آگاهی‌بخشی نسبت به وجوه ارزشمند ازدواج بهنگام و آسان هستند. همچنین باید اقداماتی در راستای فرهنگ‌سازی به‌منظور نهادینه کردن تقویت و حمایت از نقش مادری و همسری، صیانت از تحکیم خانواده و عوارض جانبی استفاده از روش‌های مختلف پیشگیری از بارداری و نیز عوارض خطرناک پزشکی و روانشناختی سقط‌جنین توسط این دستگاه‌ها تدوین و اجرایی شود. از جمله دستگاه‌های اجرایی که می‌توانند به‌عنوان یک تسهیل‌گر به سمن‌های حوزه اجتماعی کمک کنند، سازمانهای بهزیستی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش، کمیته امداد امام خمینی (ره)، وزارت امور خارجه، شهرداری، دیوان محاسبات کشور هستند. همچنین سازمانهای دیگری که پس از آموزش تشکل‌ها و شبکه‌های ممتاز ملی و بین‌المللی و صدور گواهی صلاحیت می‌توانند از طریق نظارت تخصصی با سازمانهای مردم‌نهاد همکاری داشته باشند تا مردم را جهت آگاه‌سازی در زمینه «لزوم ازدیاد جمعیت و فرزندآوری» بسیج کنند.
دستگاه‌های دولتی برای آگاه‌سازی و تشویق مردم به فرزندآوری چه نقشی دارند؟
سازمان صداوسیما یکی از ارگان‌های دولتی مکلف به برنامه‌سازی در این زمینه است. این سازمان باید برنامه‌های صوتی و تصویری در خصوص مشارکت‌های اجتماعی، فرزندآوری، ترویج ازدواج آسان را در قالب فیلم، سریال، مستند، جلسات کارشناسی، مناظره و... در شبکه‌های استانی، ملی و برون‌مرزی صداوسیما در ساعاتی که آحاد مردم بیننده آن باشند، پخش کند. وزارت آموزش‌وپرورش نیز باید با سازمانهای مردم‌نهاد در قالب درج طرح «جوانی جمعیت» در محتوای کتب درسی، فعالیت‌های آموزشی و تربیتی با دانشجویان و هنرجویان در تمامی مقاطع و شاخه‌ها و رشته‌ها مشارکت لازم را داشته باشد.
همچنین شهرداری‌ها موظف‌اند با تشکیل بازارچه، آگهی‌نما، نقاشی و تزیین معابر و فضاهای عمومی و تبلیغات محیطی، ظرفیت شهری را مناسب برای فعالیت این تشکل‌ها و ترویج مشارکت اجتماعی در طرح «جوانی جمعیت» به‌صورت رایگان فراهم کنند. سازمان بهزیستی مکلف است امور و خدمات اجتماعی را با رویکرد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مداخله در بحران، به تمام گروه‌های آسیب‌پذیر به‌صورت رایگان ارائه کند.
تشویق سالانه در روند ملی جمعیت افرادی که ازدواج کرده یا صاحب فرزند می‌شوند، جرم‌انگاری خرید و فروش و پخش داروهای سقط‌جنین، تشویق به ازدواج و فرزندآوری زوج‌ها، کمک‌های حمایتی و آموزشی برای ترویج ازدواج سالم، فرهنگ‌سازی در راستای ازدواج آسان و ارائه الگوهای زندگی مشترک موفق به جوانان از جمله اقداماتی است که وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی می‌تواند در این زمینه انجام دهد. برخی نهادهای غیردولتی سنتی قدیمی مثل مساجد، تکایا، هیأت‌های مذهبی و پس از آن خیریه‌ها و انجمن‌های اسلامی که شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند، نیز می‌توانند نقش بسزایی را در طرح جوانی جمعیت و فرزندآوری ایفا کنند.
مهم‌ترین شاخص فرزندآوری، میانگین سنی مادر است. آیا آماری در زمینه میانگن سن مادری و فرزندآوری در کشور وجود دارد؟
بله، بر اساس آمار میانگین سنی مادری در دهه 90 حدود 1.1 درصد افزایش یافته است. همچنین در 30 درصد ولادت‌های سال 99 سن مادران بیش از 35 سال بوده است. در آخرین سرشماری حدود 36 درصد از جمعیت زنان جوان 15 تا 34 سال کشور را دخترانی تشکیل می‌دهند که هنوز ازدواج نکرده‌اند و حدود 2.3 درصد از زنان 45ساله و بیشتر در بازه سنی تجرد قطعی قرار دارند. با این اوصاف وضعیت جمعیتی کشور در آینده دچار چالش جدی خواهد شد. همچنین
بر اساس داده‌های گردآوری‌شده در پیمایش ملی خانواده، که سال 1397 در سطح کشوری اجرا شده بود، مشخص شد که حدود 30 درصد افراد بدون فرزند و 48 درصد افراد دارای یک فرزند تمایلی به داشتن فرزند دیگری ندارند. مهم‌ترین علل عدم تمایل به فرزندآوری شامل مشکلات و نگرانی‌های مرتبط با فرزندان و آینده آن‌ها، شرایط کاری و هزینه- فرصت، روابط بین همسران و مشکلات سلامتی و جسمانی افراد است.
نرخ باروری چه تأثیری بر میزان جمعیت دارد؟
آمارها نشان می‌دهد از هر پنج زوج، یک زوج نابارور هستند، به این معنا که بیش از سه میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد. ناباروری با ازدواج در سنین بالا و کاهش جمعیت ارتباط مستقیمی دارد و متأسفانه نازایی به‌شدت در حال افزایش است. از سن 37سالگی میزان باروری زنان پایین آمده و در نتیجه روز‌به‌روز بر تعداد افراد نابارور افزوده می‌شود. عواملی مانند افزایش سن ازدواج، بیشتر شدن فاصله ازدواج تا اولین بارداری، افزایش فاصله دو بارداری، افزایش‌آمار طلاق و ترویج فرهنگ تک‌فرزندی نیز در ایجاد نرخ ناباروری دخیل هستند.
سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان، برای رشد باروری و افزایش میزان فرزندآوری در کشور چه رویکرد و سیاستی باید در دستور کار قرار دهند؟
مقتضی است تا مسئولان مجموعه‌ای از سیاست‌هایی را اجرا کنند که به خانواده‌ها در پوشش هزینه‌های مراقبت از کودکان یاری رسانده و تلفیق زندگی شغلی و خانوادگی زنان را تسهیل کند. باید ابتدا فرهنگ باروری و حمایت از خانواده‌ها تقویت و سدهایی که مقابل تشکیل خانواده و فرزندآوری بوده برداشته شود. دستگاه‌های اجرایی باید خانواده‌ها را در گروه‌های سنی خاصی برای فرزندآوری به روش‌های مختلف ترغیب کنند. همچنین لازم است کیفیت مراقبت‌های بارداری در راستای فرزندآوری و زایمان طبیعی مبتنی بر پرونده‌های الکترونیک سلامت، اصلاح تعرفه‌ها و کارانه برای افزایش زایمان طبیعی ارتقا پیدا کند. امکانات دولتی مربوط به تأمین مسکن خانوار پس از تولد فرزند سوم و تخصیص زمین به زوج‌هایی که فرزند سوم آن‌ها متولد می‌شوند باید در دستور کار اداره کل راه و شهرسازی باشد. اعطای وام فرزندآوری در بازه زمانی معین نیز مؤثر است. در قانون جوانی جمعیت می‌توان به راهبردهایی همچون توانمندسازی خانواده‌ها، سلامت مادران، تسهیل ازدواج دانشجویان و تقویت و ترویج فرزندآوری در مراکز سلامت اشاره کرد که این مباحث باید جریان‌سازی شود.
پیشنهاد شما به‌عنوان یک محقق برای ارائه بهتر خدمات سمن‌ها به جوانان و پیشبرد طرح « جوانی جمعیت» چیست؟
توجه بیشتر به اطلاع‌رسانی و آگاهی اجتماعی شهروندان و استفاده از نظرات کارشناسان اجتماعی و پژوهشگران فعال در حوزه مشارکت و تجربه سایر کشورها باید مدنظر قرار گیرد. همچنین آموزش کامل سمن‌ها برای استیفای حقوق مخاطبان، تحت‌پوشش بیمه‌ای قرار دادن درمان تمامی زوج‌های نابارور، استقرار متخصصین طب سنتی در مراکز ناباروری و اختصاص 10 درصد از بودجه طرح‌های نوآور جهاد دانشگاهی به طرح‌های درمان ناباروری و زایمان طبیعی می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
در حوزه ترویجی نیز باید با تمرکز بر ارتقای سطح فرهنگ مشارکت عمومی، توجه بیشتر مسئولان امور فرهنگی و رسانه‌ای به اطلاع‌رسانی و آگاهی اجتماعی شهروندان برای تهیه برنامه‌های صداوسیما و استفاده از مطالب روزنامه‌نگاران باشد. همچنین برخورداری از نظرات کارشناسان اجتماعی و پژوهشگران فعال در حوزه مشارکت و تجربه سایر کشورها در دستور کار قرار گیرد. قوانین مشخص برای طرح فرزندآوری باید به‌صورت کارشناسی و قابل عملیاتی‌شدن وضع و اجرا شوند. راه‌اندازی بانک اطلاعاتی سمن‌ها در حوزه جوانان و خانواده و توانمندسازی آن‌ها در ارتباط با اتخاذ برنامه عملیاتی و جذب منابع مالی چند مرجعی شامل بخش‌های مختلف دولتی، خصوصی و خیرین باید در اولویت باشد. برگزاری نشست‌های آموزشی با بهره‌گیری از چهره‌های فرهنگی، مذهبی و علمی مراکز آموزش عالی و مراکز امور خانواده نیز باید در دستور کار سمن‌ها قرار گیرد.
نیروی مولد و جوان به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی رشد اقتصادی- اجتماعی به شمار می‌آید. در واقع قدرت و توسعه هر کشوری در رابطه با نیروی انسانی و جمعیت معنا پیدا می‌کند. کشور ما سال‌ها از جمعیت جوان برخوردار بوده و همچنان لازم است این ثروت حیاتی حفظ و تقویت شود، اما متأسفانه در سال‌های اخیر روند باروری در کشور شیب نزولی پیدا کرده است لذا برای جلوگیری از کاهش جمعیت باید نرخ باروری و فرزندآوری، ازدواج به‌هنگام جوانان و جلوگیری از نفوذ فرهنگ «فرزند کمتر» بیشتر و برنامه‌های گسترده‌ای طراحی و اجرا شود.
با توجه به فرموده مقام معظم رهبری مبنی بر فرزندآوری و جلوگیری از حرکت کشور به‌سمت پیری جمعیت باید تأکید کرد که جوانی جمعیت گامی مهم در راستای اجرایی‌کردن ماده (19) قانون این طرح و فرهنگ‌سازی در زمینه افزایش جمعیت است.
موانع پیش‌روی اجرای طرح جوانی جمعیت کدام‌اند؟
تأخیر و سخت‌گرفتن در ازدواج جوانان، مشکلات اقتصادی و هزینه‌های زیاد فرزندآوری، نگرانی از بیکاری سرپرست خانواده، هزینه‌های دوران بارداری، زایمان و شیردهی، قبح‌زدایی و شیوع غیرقانونی انواع سقط‌جنین، عدم اطمینان به ادامه زندگی مشترک، حرکت معارض فرهنگی و قانونی، نهادینه‌شدن فرهنگ فرزند کمتر؛ زندگی بهتر و ضعف خدمات اجتماعی مادر و کودک در محیط اجتماعی، اداری و آموزشی از مهم‌ترین موانع پیش روی اجرای طرح جوانی جمعیت هستند. از میان این موانع، مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بیش از بقیه می‌توانند تأثیرگذار باشند. البته این را هم باید گفت که لزوماً وضع اقتصادی بهتر موجب فرزندآوری بیشتر نمی‌شود، مثلاً اگر بخواهیم تهران را در نظر بگیریم؛ بالای شهر تهران فرزندآوری کمتری را نسبت به پایین شهر دارد. بنابراین مسئله فرهنگی نسبت به مبحث اقتصادی اولویت دارد.
سمن‌ها (سازمانهای مردم‌نهاد) چه نقشی در تسهیل اجرای طرح جوانی جمعیت می‌توانند ایفا کنند؟
نگاه تاریخی به گذشته نشان می‌دهد که تشکل‌های مردمی در حیات اجتماعی مردم حضور داشته‌اند و حلقه وصل و کانون همبستگی بین دریافت‌کنندگان و ارائه‌دهندگان خدمت هستند. جوانان با برخورداری از نیازها و ویژگی‌های دوران جوانی بیش از دیگران خواستار و علاقهمند به مشارکت فعال هستند و سازمانهای مردم‌نهاد چنین امکانی را فراهم کرده‌اند تا جوانان بتوانند آسیب‌ها را شناسایی کرده و با آگاهی کامل در این راه قدم بگذارند. لذا برای هموارشدن راه جوانان مشتاق پیشنهاداتی در محتوای متن ارائه شده تا راحت‌تر بتوانند در این مسیر گام بردارند. سمن‌های حوزه اجتماعی، سازمانهای غیردولتی و تخصص‌مداری هستند که در آن‌ها افرادی با باورها و اعتقادات مشترک بدون هیچ منفعت‌طلبی شخصی، در کنار هم قرار می‌گیرند و یک اقدام مشترک اجتماعی تأثیرگذار را طراحی می‌کنند تا گام‌های بزرگی برای رفع مشکلات گروه‌های هدف بردارند.
کدام‌یک از سازمانهای مردم‌نهاد می‌توانند در حوزه افزایش جمعیت مؤثر باشند؟
در مجموع سازمانهای مردم‌نهاد با توجه به دسته‌های مختلفی که به آن تقسیم می‌شوند، می‌توانند نقش خود را در افزایش جمعیت و فرزندآوری ایفا کنند. با توجه به دسته‌بندی سازمان‌ها برحسب زمینه فعالیت، سطح فعالیت، جهت‌گیری و اهداف هر گروه از آن‌ها می‌توانند در راستای هدایت و ارتقای سطح آگاهی زوج‌های جوان، حمایت از ارزش‌های انسانی و بالابردن سطح رفاه این جوانان برای پیشرفت در طرح جوانی جمعیت قدم بردارند تا کمک و یاری‌گر مردم باشند.
«سازمان مردم‌نهاد جوانان» زیرمجموعه وزارت ورزش و جوانان است و طبق دستورالعمل موجود، اعضای آن باید در سن جوانی باشند. استفاده از نیروی جوان و همچنین انگیزه بالای جوانان سبب شده که این سمن در کشور جزو برترین‌ها باشد. این سازمان در راستای مأموریت خود می‌تواند با جذب، ارائه آموزش‌های لازم و برگزاری نشست‌های کارشناسی، ایجاد فضا و تبلیغات لازم جوانان را جهت طرح فرزندآوری و ازدواج در سنین پایین ترغیب و تشویق کند.
سازمان مردم‌نهاد فرهنگی نیز یکی دیگر از سمن‌های مؤثر در این زمینه است. این سازمان با توجه به زمینه مردمی‌‌بودن از ظرفیت مناسبی در جامعه برخوردار است. در اجرای برنامه‌ها و منشور فرهنگی می‌توان از سمن‌ها در قالب ترویج ارزش‌های فرهنگی با آگاهی‌رسانی و معرفی ظرفیت‌ها از طریق ایجاد جشنواره‌های محلی و جذب جوانان بومی به طرح جوانی جمعیت استفاده کرد. سازمان مردم‌نهاد علمی- پژوهشی نیز از اثرگذارترین سمن‌ها به‌شمار می‌آیند. این نوع سمن‌ها با آموزش رایگان طرح جوانی جمعیت، کمک‌هزینه‌های متعدد به دانشجویان و زوج‌های جوان نیازمند و تقبل بودجه از طرف خیرین ثروتمند و برنامه‌ریزی علمی و عملی جهت کاهش واقعه طلاق کمک قابل‌توجهی جهت باروری و افزایش جمعیت می‌کنند.
سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی که با رویکرد اجتماعی تشکیل شده‌اند چه نقشی در حوزه جوانی جمعیت ایفا می‌کنند؟
تمام دستگاه‌های اجرایی موظف به آگاهی‌بخشی نسبت به وجوه ارزشمند ازدواج بهنگام و آسان هستند. همچنین باید اقداماتی در راستای فرهنگ‌سازی به‌منظور نهادینه کردن تقویت و حمایت از نقش مادری و همسری، صیانت از تحکیم خانواده و عوارض جانبی استفاده از روش‌های مختلف پیشگیری از بارداری و نیز عوارض خطرناک پزشکی و روانشناختی سقط‌جنین توسط این دستگاه‌ها تدوین و اجرایی شود. از جمله دستگاه‌های اجرایی که می‌توانند به‌عنوان یک تسهیل‌گر به سمن‌های حوزه اجتماعی کمک کنند، سازمانهای بهزیستی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش، کمیته امداد امام خمینی (ره)، وزارت امور خارجه، شهرداری، دیوان محاسبات کشور هستند. همچنین سازمانهای دیگری که پس از آموزش تشکل‌ها و شبکه‌های ممتاز ملی و بین‌المللی و صدور گواهی صلاحیت می‌توانند از طریق نظارت تخصصی با سازمانهای مردم‌نهاد همکاری داشته باشند تا مردم را جهت آگاه‌سازی در زمینه «لزوم ازدیاد جمعیت و فرزندآوری» بسیج کنند.
دستگاه‌های دولتی برای آگاه‌سازی و تشویق مردم به فرزندآوری چه نقشی دارند؟
سازمان صداوسیما یکی از ارگان‌های دولتی مکلف به برنامه‌سازی در این زمینه است. این سازمان باید برنامه‌های صوتی و تصویری در خصوص مشارکت‌های اجتماعی، فرزندآوری، ترویج ازدواج آسان را در قالب فیلم، سریال، مستند، جلسات کارشناسی، مناظره و... در شبکه‌های استانی، ملی و برون‌مرزی صداوسیما در ساعاتی که آحاد مردم بیننده آن باشند، پخش کند. وزارت آموزش‌وپرورش نیز باید با سازمانهای مردم‌نهاد در قالب درج طرح «جوانی جمعیت» در محتوای کتب درسی، فعالیت‌های آموزشی و تربیتی با دانشجویان و هنرجویان در تمامی مقاطع و شاخه‌ها و رشته‌ها مشارکت لازم را داشته باشد.
همچنین شهرداری‌ها موظف‌اند با تشکیل بازارچه، آگهی‌نما، نقاشی و تزیین معابر و فضاهای عمومی و تبلیغات محیطی، ظرفیت شهری را مناسب برای فعالیت این تشکل‌ها و ترویج مشارکت اجتماعی در طرح «جوانی جمعیت» به‌صورت رایگان فراهم کنند. سازمان بهزیستی مکلف است امور و خدمات اجتماعی را با رویکرد پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مداخله در بحران، به تمام گروه‌های آسیب‌پذیر به‌صورت رایگان ارائه کند.
تشویق سالانه در روند ملی جمعیت افرادی که ازدواج کرده یا صاحب فرزند می‌شوند، جرم‌انگاری خرید و فروش و پخش داروهای سقط‌جنین، تشویق به ازدواج و فرزندآوری زوج‌ها، کمک‌های حمایتی و آموزشی برای ترویج ازدواج سالم، فرهنگ‌سازی در راستای ازدواج آسان و ارائه الگوهای زندگی مشترک موفق به جوانان از جمله اقداماتی است که وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی می‌تواند در این زمینه انجام دهد. برخی نهادهای غیردولتی سنتی قدیمی مثل مساجد، تکایا، هیأت‌های مذهبی و پس از آن خیریه‌ها و انجمن‌های اسلامی که شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند، نیز می‌توانند نقش بسزایی را در طرح جوانی جمعیت و فرزندآوری ایفا کنند.
مهم‌ترین شاخص فرزندآوری، میانگین سنی مادر است. آیا آماری در زمینه میانگن سن مادری و فرزندآوری در کشور وجود دارد؟
بله، بر اساس آمار میانگین سنی مادری در دهه 90 حدود 1.1 درصد افزایش یافته است. همچنین در 30 درصد ولادت‌های سال 99 سن مادران بیش از 35 سال بوده است. در آخرین سرشماری حدود 36 درصد از جمعیت زنان جوان 15 تا 34 سال کشور را دخترانی تشکیل می‌دهند که هنوز ازدواج نکرده‌اند و حدود 2.3 درصد از زنان 45ساله و بیشتر در بازه سنی تجرد قطعی قرار دارند. با این اوصاف وضعیت جمعیتی کشور در آینده دچار چالش جدی خواهد شد. همچنین
بر اساس داده‌های گردآوری‌شده در پیمایش ملی خانواده، که سال 1397 در سطح کشوری اجرا شده بود، مشخص شد که حدود 30 درصد افراد بدون فرزند و 48 درصد افراد دارای یک فرزند تمایلی به داشتن فرزند دیگری ندارند. مهم‌ترین علل عدم تمایل به فرزندآوری شامل مشکلات و نگرانی‌های مرتبط با فرزندان و آینده آن‌ها، شرایط کاری و هزینه- فرصت، روابط بین همسران و مشکلات سلامتی و جسمانی افراد است.
نرخ باروری چه تأثیری بر میزان جمعیت دارد؟
آمارها نشان می‌دهد از هر پنج زوج، یک زوج نابارور هستند، به این معنا که بیش از سه میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد. ناباروری با ازدواج در سنین بالا و کاهش جمعیت ارتباط مستقیمی دارد و متأسفانه نازایی به‌شدت در حال افزایش است. از سن 37سالگی میزان باروری زنان پایین آمده و در نتیجه روز‌به‌روز بر تعداد افراد نابارور افزوده می‌شود. عواملی مانند افزایش سن ازدواج، بیشتر شدن فاصله ازدواج تا اولین بارداری، افزایش فاصله دو بارداری، افزایش‌آمار طلاق و ترویج فرهنگ تک‌فرزندی نیز در ایجاد نرخ ناباروری دخیل هستند.
سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان، برای رشد باروری و افزایش میزان فرزندآوری در کشور چه رویکرد و سیاستی باید در دستور کار قرار دهند؟
مقتضی است تا مسئولان مجموعه‌ای از سیاست‌هایی را اجرا کنند که به خانواده‌ها در پوشش هزینه‌های مراقبت از کودکان یاری رسانده و تلفیق زندگی شغلی و خانوادگی زنان را تسهیل کند. باید ابتدا فرهنگ باروری و حمایت از خانواده‌ها تقویت و سدهایی که مقابل تشکیل خانواده و فرزندآوری بوده برداشته شود. دستگاه‌های اجرایی باید خانواده‌ها را در گروه‌های سنی خاصی برای فرزندآوری به روش‌های مختلف ترغیب کنند. همچنین لازم است کیفیت مراقبت‌های بارداری در راستای فرزندآوری و زایمان طبیعی مبتنی بر پرونده‌های الکترونیک سلامت، اصلاح تعرفه‌ها و کارانه برای افزایش زایمان طبیعی ارتقا پیدا کند. امکانات دولتی مربوط به تأمین مسکن خانوار پس از تولد فرزند سوم و تخصیص زمین به زوج‌هایی که فرزند سوم آن‌ها متولد می‌شوند باید در دستور کار اداره کل راه و شهرسازی باشد. اعطای وام فرزندآوری در بازه زمانی معین نیز مؤثر است. در قانون جوانی جمعیت می‌توان به راهبردهایی همچون توانمندسازی خانواده‌ها، سلامت مادران، تسهیل ازدواج دانشجویان و تقویت و ترویج فرزندآوری در مراکز سلامت اشاره کرد که این مباحث باید جریان‌سازی شود.
پیشنهاد شما به‌عنوان یک محقق برای ارائه بهتر خدمات سمن‌ها به جوانان و پیشبرد طرح « جوانی جمعیت» چیست؟
توجه بیشتر به اطلاع‌رسانی و آگاهی اجتماعی شهروندان و استفاده از نظرات کارشناسان اجتماعی و پژوهشگران فعال در حوزه مشارکت و تجربه سایر کشورها باید مدنظر قرار گیرد. همچنین آموزش کامل سمن‌ها برای استیفای حقوق مخاطبان، تحت‌پوشش بیمه‌ای قرار دادن درمان تمامی زوج‌های نابارور، استقرار متخصصین طب سنتی در مراکز ناباروری و اختصاص 10 درصد از بودجه طرح‌های نوآور جهاد دانشگاهی به طرح‌های درمان ناباروری و زایمان طبیعی می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
در حوزه ترویجی نیز باید با تمرکز بر ارتقای سطح فرهنگ مشارکت عمومی، توجه بیشتر مسئولان امور فرهنگی و رسانه‌ای به اطلاع‌رسانی و آگاهی اجتماعی شهروندان برای تهیه برنامه‌های صداوسیما و استفاده از مطالب روزنامه‌نگاران باشد. همچنین برخورداری از نظرات کارشناسان اجتماعی و پژوهشگران فعال در حوزه مشارکت و تجربه سایر کشورها در دستور کار قرار گیرد. قوانین مشخص برای طرح فرزندآوری باید به‌صورت کارشناسی و قابل عملیاتی‌شدن وضع و اجرا شوند. راه‌اندازی بانک اطلاعاتی سمن‌ها در حوزه جوانان و خانواده و توانمندسازی آن‌ها در ارتباط با اتخاذ برنامه عملیاتی و جذب منابع مالی چند مرجعی شامل بخش‌های مختلف دولتی، خصوصی و خیرین باید در اولویت باشد. برگزاری نشست‌های آموزشی با بهره‌گیری از چهره‌های فرهنگی، مذهبی و علمی مراکز آموزش عالی و مراکز امور خانواده نیز باید در دستور کار سمن‌ها قرار گیرد.
ارسال دیدگاه
