4 نسل از برنامه‌های بهداشت و ایمنی محیط کار
بخش کلیدی سیستم اقتصادی، اجتماعی هر کشوری، بازار کار آن است. توزیع قدرت و نفوذ روابط بین کارفرمایان و کارکنان، نشان‌دهنده ساختار کلی اجتماعی یک جامعه است. این در حالی است که بهبود وضعیت آنها به پیشرفت‌های دیگر در جامعه کمک خواهد کرد. به همین خاطر، بهداشت و ایمنی کارکنان از نکاتی است که سازمان‌ها روز به روز بیش از سابق به آن توجه می‌کنند و دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی نیز بر لزوم رعایت بهداشت و ایمنی در محیط کار تأکید دارند. با توجه به اهمیت بهداشت و ایمنی محیط کار، از حدود یک قرن قبل، چهار نسل از برنامه‌ها حفاظتی برای ارتقاء بهداشت و ایمنی در محیط کار طراحی و اجرا شده است.
الهام اظهری روزنامه‌نگار
برنامه‌های ایمنی و بهداشت شغلی تاکنون چهار دیدگاه را دنبال کرده‌اند. برنامه‌های نسل اول به دلایل مختلف اکثراً با ایمنی ارتباطی نداشتند، مانند سیاست‌های منع مصرف دخانیات در محیط کار که از حدود یک قرن پیش وجود داشته‌اند. برنامه‌های نسل دوم نیز زمانی به وجود آمدند که شناسایی عوامل خطرناک در محیط کار و فناوری مداخلات توانست به محیط کار انتقال یابد.
این برنامه‌ها تمرکز بیشتری بر یک عامل خطر یا بیماری داشتند؛ مانند شناسایی عوامل زیان‌آور محیط کار و مداخلات پیشگیرانه در برابر آنها و یا انجام معاینات پزشکی. برنامه‌های نسل سوم، گستره جامع‌تری از مداخلات برای تعداد قابل توجهی از عوامل خطر و ریسک‌های تهدید‌کننده سلامت کارکنان را شامل می‌شوند؛ مانند روش‌های ارزیابی ریسک‌ها و مخاطرات... و اما برنامه‌های نسل چهارم محیط کار شامل تدوین یک راهبرد جامع است. این راهبرد تمام فعالیت‌ها، سیاست‌ها و تصمیمات مؤثر بر سلامت کارکنان، خانواده‌هایشان و جوامعی که در آن قرار دارند و مصرف‌کننده‌هایی را که تصمیمات خرید آنها نشان‌دهنده موفقیت آن شرکت در بازار است شامل می‌شود.
چهار نسل تغییر و تجربه موجب شده تا امروزه در بسیاری از کشورها قانونی به نام «قانون بهداشت و ایمنی شغلی» تصویب و سپس اداره‌هایی برای همین منظور تأسیس شود.
مسئولیت‌های عمده این اداره‌ها اطمینان از اجرای ضوابط و استانداردهای ایمنی در فضاهای کاری، رسیدگی به مسائل مربوط به بازرسی، تخلفات و اخطاریه‌ها و نگهداری از اسناد و مدارک است. ضوابط یا استانداردهای ایمنی سه مقوله موقتی، دائمی و فوری را شامل می‌شود که گروه اول ضوابطی را شامل می‌شود که معمولاً در زمانی اجرا می‌شوند که ریسک‌ها و خطرات جدیدی در محیط‌های کاری بروز می‌یابد و به صورت موقت قوانین و دستورالعمل‌هایی برای حفظ ایمنی اجرا می‌شود.
ضوابط دائمی عبارت از ضوابط جدید و تجدیدنظر شده‌ای است که برای کار و فعالیت در یک محیط شغلی لازم و ضروری است و به صورت قانونی دائمی وضع و اجرا می‌شود. عمدتاً در تدوین این ضوابط کارفرمایان، کارکنان و اتحادیه‌ها دخالت دارند. ضوابط فوری یا دارای فوریت نیز ضوابطی هستند موقتی که هرگاه کارکنان در معرض مواد سمی یا مضر برای بدن قرار گیرند به صورت سریع و فوری اعمال می‌شود.
تعدادی از تخلفاتی که قانون بهداشت و ایمنی بر آن تأکید دارند عبارتند از:
نگهداری نامناسب از تجهیزات و وسایل
عدم رسیدگی یا نگهداری ناصحیح یا در دسترس نبودن وسایل آتش‌نشانی
مشخص نبودن راه‌های خروجی
عدم استفاده از عینک یا وسایل محافظ گوش
عدم استفاده از کلاه ایمنی
فقدان علائم هشداردهنده یا نگهبان برای ماشین‌آلات و ابزار
فقدان حمام یا مکانی برای شستشو
نقش بیمه‌ها در ارتقاء سلامت و ایمنی محیط کار
از جمله عوامل تأثیرگذار بر سیاست‌های سلامت و ایمنی محیط کار بیمه‌ها هستند. در کشورهایی مانند ایالت متحده به دلیل مسئولیت کارفرمایان در قبال صندوق‌های بیمه، قویاً برنامه‌های پیشگیری از بیماری و آسیب شغلی پیگیری می‌شوند، حتی در دهه‌ی 1980 تا 1990 فعالیت بسیاری برای آموزش و ترغیب کارکنان به ترک سیگار و الکل و سوء مصرف مواد و همچنین تشویق به ورزش و کاهش استرس و انجام آزمایشات بیماریابی سرطان و بیماری‌های عروقی توسط بیمه‌ها انجام شد.
در انگلیس و سایر کشورهای اروپایی که کارفرمایان به تدریج فواید ارتقاء سلامت کارکنان‌شان را مشاهده کردند- مانند کاهش هزینه‌های درمان و کم‌شدن ساعات غیبت از کار ناشی از بیماری- تلاش‌ها برای افزایش بهداشت و ایمنی در محیط کار افزایش یافت؛ حتی اتحادیه‌های صنفی نیز در این امر کارفرمایان را حمایت کردند.
استراتژی جدید برای ارتقاء سلامت و ایمنی در محیط کار
تغییراتی که از دهه 80 و 90 میلادی به بعد در استفاده از فناوری و شرایط کار ایجاد شد، تحولات بسیاری در مفاهیم کار و زندگی گروه‌های شغلی مختلف ایجاد کرد. همچنین پدیده جهانی شدن از یک طرف افزایش کارایی، بهره‌وری و تولید بیشتر را خواستار است و از طرف دیگر تمایل زیادی به کوچک‌شدن سازمان‌ها نشان می‌دهد. همه این تغییرات نیازمند تغییر در استراتژی‌های مربوط به ارتقاء سلامت و ایمنی در محیط کار است. به طور مثال امروزه در کشورهای صنعتی و شهرهای بزرگ افراد زیادی در سرویس‌های خدماتی مشغول کارند. شاید این عجیب باشد که افراد در محیط خارج از محل کار خود مشغول کار هستند، اما هم اکنون در جایی مانند بریتانیا این شکل از مشاغل در حال افزایش است. این تغییر در کار باعث تغییر در فرهنگ، نگرش‌ها، ارزش‌ها و دیدگاه‌ها شده که بر سبک‌های کار و زندگی مردم تأثیر دارد. به همین منظور سازمان بهداشت جهانی معتقد است امروز باید جرأت تغییر در نگرش‌ها؛ بخصوص نحوه مدیریت، مسئولیت و پذیرش نقش‌های جدید را داشته باشیم. همچنین محل کار، محیطی مناسب برای فعالیت در جهت ارتقاء سلامت مردم است. کار خود به تنهایی می‌تواند در سلامت و بیماری مردم سهیم باشد؛ زیرا شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر محیط کار و بر سلامت افراد اثر می‌گذارد. این عوامل و عناصر خود هرکدام اهداف و مقاصد متفاوتی را دنبال می‌کند که گاهی بر سلامت کار اثرات متفاوتی دارند. در این میان، قوانین بهداشت ملی، سرویس‌های بهداشت شغلی، کارفرمایان، کارگران و اتحادیه‌های صنفی، بیشترین تأثیرات را بر سلامت در محیط کار می‌گذارند. سطوح استراتژی‌های ارتقاء سلامت در محیط کار شامل دو سطح پیشگیری از کاهش سلامتی و ارتقاء سلامت مثبت در سبک زندگی و کار است، اما واقعیت این است که تأثیرات مثبت و منفی فعالیت‌های سلامت در محیط کار به سادگی قابل مشاهده نیستند و به عملکرد مدیران، سطوح ارتباطات، توانمندسازی و بهسازی شرایط کار وابسته است.
این برنامه‌ها تمرکز بیشتری بر یک عامل خطر یا بیماری داشتند؛ مانند شناسایی عوامل زیان‌آور محیط کار و مداخلات پیشگیرانه در برابر آنها و یا انجام معاینات پزشکی. برنامه‌های نسل سوم، گستره جامع‌تری از مداخلات برای تعداد قابل توجهی از عوامل خطر و ریسک‌های تهدید‌کننده سلامت کارکنان را شامل می‌شوند؛ مانند روش‌های ارزیابی ریسک‌ها و مخاطرات... و اما برنامه‌های نسل چهارم محیط کار شامل تدوین یک راهبرد جامع است. این راهبرد تمام فعالیت‌ها، سیاست‌ها و تصمیمات مؤثر بر سلامت کارکنان، خانواده‌هایشان و جوامعی که در آن قرار دارند و مصرف‌کننده‌هایی را که تصمیمات خرید آنها نشان‌دهنده موفقیت آن شرکت در بازار است شامل می‌شود.
چهار نسل تغییر و تجربه موجب شده تا امروزه در بسیاری از کشورها قانونی به نام «قانون بهداشت و ایمنی شغلی» تصویب و سپس اداره‌هایی برای همین منظور تأسیس شود.
مسئولیت‌های عمده این اداره‌ها اطمینان از اجرای ضوابط و استانداردهای ایمنی در فضاهای کاری، رسیدگی به مسائل مربوط به بازرسی، تخلفات و اخطاریه‌ها و نگهداری از اسناد و مدارک است. ضوابط یا استانداردهای ایمنی سه مقوله موقتی، دائمی و فوری را شامل می‌شود که گروه اول ضوابطی را شامل می‌شود که معمولاً در زمانی اجرا می‌شوند که ریسک‌ها و خطرات جدیدی در محیط‌های کاری بروز می‌یابد و به صورت موقت قوانین و دستورالعمل‌هایی برای حفظ ایمنی اجرا می‌شود.
ضوابط دائمی عبارت از ضوابط جدید و تجدیدنظر شده‌ای است که برای کار و فعالیت در یک محیط شغلی لازم و ضروری است و به صورت قانونی دائمی وضع و اجرا می‌شود. عمدتاً در تدوین این ضوابط کارفرمایان، کارکنان و اتحادیه‌ها دخالت دارند. ضوابط فوری یا دارای فوریت نیز ضوابطی هستند موقتی که هرگاه کارکنان در معرض مواد سمی یا مضر برای بدن قرار گیرند به صورت سریع و فوری اعمال می‌شود.
تعدادی از تخلفاتی که قانون بهداشت و ایمنی بر آن تأکید دارند عبارتند از:
نگهداری نامناسب از تجهیزات و وسایل
عدم رسیدگی یا نگهداری ناصحیح یا در دسترس نبودن وسایل آتش‌نشانی
مشخص نبودن راه‌های خروجی
عدم استفاده از عینک یا وسایل محافظ گوش
عدم استفاده از کلاه ایمنی
فقدان علائم هشداردهنده یا نگهبان برای ماشین‌آلات و ابزار
فقدان حمام یا مکانی برای شستشو
نقش بیمه‌ها در ارتقاء سلامت و ایمنی محیط کار
از جمله عوامل تأثیرگذار بر سیاست‌های سلامت و ایمنی محیط کار بیمه‌ها هستند. در کشورهایی مانند ایالت متحده به دلیل مسئولیت کارفرمایان در قبال صندوق‌های بیمه، قویاً برنامه‌های پیشگیری از بیماری و آسیب شغلی پیگیری می‌شوند، حتی در دهه‌ی 1980 تا 1990 فعالیت بسیاری برای آموزش و ترغیب کارکنان به ترک سیگار و الکل و سوء مصرف مواد و همچنین تشویق به ورزش و کاهش استرس و انجام آزمایشات بیماریابی سرطان و بیماری‌های عروقی توسط بیمه‌ها انجام شد.
در انگلیس و سایر کشورهای اروپایی که کارفرمایان به تدریج فواید ارتقاء سلامت کارکنان‌شان را مشاهده کردند- مانند کاهش هزینه‌های درمان و کم‌شدن ساعات غیبت از کار ناشی از بیماری- تلاش‌ها برای افزایش بهداشت و ایمنی در محیط کار افزایش یافت؛ حتی اتحادیه‌های صنفی نیز در این امر کارفرمایان را حمایت کردند.
استراتژی جدید برای ارتقاء سلامت و ایمنی در محیط کار
تغییراتی که از دهه 80 و 90 میلادی به بعد در استفاده از فناوری و شرایط کار ایجاد شد، تحولات بسیاری در مفاهیم کار و زندگی گروه‌های شغلی مختلف ایجاد کرد. همچنین پدیده جهانی شدن از یک طرف افزایش کارایی، بهره‌وری و تولید بیشتر را خواستار است و از طرف دیگر تمایل زیادی به کوچک‌شدن سازمان‌ها نشان می‌دهد. همه این تغییرات نیازمند تغییر در استراتژی‌های مربوط به ارتقاء سلامت و ایمنی در محیط کار است. به طور مثال امروزه در کشورهای صنعتی و شهرهای بزرگ افراد زیادی در سرویس‌های خدماتی مشغول کارند. شاید این عجیب باشد که افراد در محیط خارج از محل کار خود مشغول کار هستند، اما هم اکنون در جایی مانند بریتانیا این شکل از مشاغل در حال افزایش است. این تغییر در کار باعث تغییر در فرهنگ، نگرش‌ها، ارزش‌ها و دیدگاه‌ها شده که بر سبک‌های کار و زندگی مردم تأثیر دارد. به همین منظور سازمان بهداشت جهانی معتقد است امروز باید جرأت تغییر در نگرش‌ها؛ بخصوص نحوه مدیریت، مسئولیت و پذیرش نقش‌های جدید را داشته باشیم. همچنین محل کار، محیطی مناسب برای فعالیت در جهت ارتقاء سلامت مردم است. کار خود به تنهایی می‌تواند در سلامت و بیماری مردم سهیم باشد؛ زیرا شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر محیط کار و بر سلامت افراد اثر می‌گذارد. این عوامل و عناصر خود هرکدام اهداف و مقاصد متفاوتی را دنبال می‌کند که گاهی بر سلامت کار اثرات متفاوتی دارند. در این میان، قوانین بهداشت ملی، سرویس‌های بهداشت شغلی، کارفرمایان، کارگران و اتحادیه‌های صنفی، بیشترین تأثیرات را بر سلامت در محیط کار می‌گذارند. سطوح استراتژی‌های ارتقاء سلامت در محیط کار شامل دو سطح پیشگیری از کاهش سلامتی و ارتقاء سلامت مثبت در سبک زندگی و کار است، اما واقعیت این است که تأثیرات مثبت و منفی فعالیت‌های سلامت در محیط کار به سادگی قابل مشاهده نیستند و به عملکرد مدیران، سطوح ارتباطات، توانمندسازی و بهسازی شرایط کار وابسته است.
ارسال دیدگاه
