
نگاهی به تجربه کشورهای جهان در نسخهنویسی الکترونیک
حذف کاغذ با هدف تسریع در خدمات درمانی
ایجاد سیستم نسخهنویسی الکترونیک از گامهای اساسی در حوزه سلامت به شمار میرود که از سالها قبل در ایران آغاز شده و همچنان ادامه دارد. بنابراین برای تحول و ارتقاء این حوزه و تسریع روند همگانی کردن این برنامه ضرورت دارد که سیاستگذاران از تجربیات و استراتژیهای سایر کشورهای پیشرفته بهره گیرند. سازمان تأمیناجتماعی یکی از نهادهایی بود که نخستین گامها را برای اجرایی شدن این طرح در سال 1395 برداشت. بدین ترتیب طرح نسخهنویسی الکترونیک برای نخستینبار در مراکز ملکی، در مطب پزشکان طرف قرارداد سازمان تأمیناجتماعی و همچنین برای تسهیل روند کاری داروخانهها و مراکز پاراکلینک راهاندازی شد. اجرای کامل طرح نسخهنویسی الکترونیک به طور رسمی اسفندماه سال ۱۳۹۷ در ۳۱ استان کلید خورد و تقریباً زیرساختهای این طرح در بهمنماه سال ۱۳۹۹ تکمیل شد تا بیش از ۹۶ درصد از مراکز خصوصی طرف قرارداد با سازمان بیمه سلامت به آن بپیوندند. شیوع ویروس کرونا سبب شد تسریع روند این طرح بیشتر مورد توجه قرار گیرد، اما هنوز به دلایل مختلف این طرح در بسیاری از استانها و شهرستانها همهگیر نشده است. بدون شک تقویت و حمایت سیستم نسخهنویسی الکترونیک ایمن و سریع نیاز به همکاری کلیه مسئولان این عرصه دارد تا بتوان زیرساخت لازم برای پیادهسازی کامل این سیستم در سراسر کشور را فراهم ساخت. یکی از اقدامات مهم در این زمینه استفاده از تجربیات و استراتژیهای سایر کشورهای پیشرو در این زمینه است. در زیر به برخی از موفقیتها و مزایای این طرح در کشورهای مختلف میپردازیم.
از جمله کشورهای پیشرو در این زمینه میتوان
سوئد و فنلاند را نام برد که در سال 2013 میلادی بیش از 80 درصد نسخههای آنها الکترونیکی نوشته میشد.
تجربه سوئد و فنلاند:کاهش خطاهای نسخه نویسی
نسخهنویسی الکترونیکی مزایای اجتماعی فراوانی میتواند به همراه داشته باشد. در سال 2016 میلادی، 85 درصد بیماران در سوئد از خدمات نسخهنویسی الکترونیکی رضایت داشتند. کاهش خطاهای پزشکی از مهمترین مزایای این طرح است که در این کشور برشمردهاند. بر اساس تحقیقات انجام شده در سوئد، آمار خطای نسخهنویسی 15 درصد کاهش یافته است. در این کشور سیستم نسخهنویسی الکترونیک در 1980میلادی شکل گرفت و از سال 2009 سرویس داروخانه ملی سوئد مسئولیت پایگاه داده نسخهنویسی ملی را به عهده گرفت و همه داروخانهها به این پایگاه متصل شدند و کلیه نسخهها به صورت الکترونیکی انتقال یافت.
نسخههای الکترونیکی انتقال یافته توسط پزشک در صندوق پستی ملی نسخهنویسی الکترونیک ذخیره میشود و تمام پزشکان و داروسازان در سوئد به آن دسترسی دارند. پیادهسازی این صندوق پستی ملی موجب فراهم کردن خدماتی مانند دسترسی به سابقه دارویی، حمایت از تکرار نسخه، نسخهپیچی آنلاین و تحویل نسخه در منزل برای بیماران شد.
در فرایند نسخهنویسی الکترونیک سوئد، امکان ایجاد نسخه الکترونیکی، ارسال تمام نسخ به صندوق پستی نسخهنویسی الکترونیک ملی، تهیه دارو از هر داروخانه در سوئد و ارسال درخواست تکرار نسخه و ارسال داروهای نسخه به منزل از طرف بیمار وجود دارد. در این روش میزان پایبندی بیماران به مصرف دارو نیز قابل پیگیری خواهد بود که در تدوین سیاستهای تشویق به پایبندی به سیاستگذاران کمک میکند.
علاوه بر موارد ذکر شده استفاده از نسخهنویسی الکترونیک از نظر توزیعکنندگان دارو باعث مدیریت بهتر انبار و کاهش حجم کارهای اداری میشود. 55 درصد داروخانههای سوئد عنوان کردهاند که زمان کمتری برای تحویل دارو به هر بیمار صرف میشود.
فنلاند از دیگر کشورهای پیشرو در این زمینه است که ابتکار عمل ایجاد سیستم نسخهنویسی الکترونیک مرکزی را از سال ۲۰۰۱ آغاز کرد. در سیستم نسخهنویسی الکترونیک فنلاند، بیمار میتواند اطلاعات سلامت و پرونده خود را از طریق پرتال شبکه با استفاده از شناسه الکترونیک یا رمز بانکداری آنلاین مشاهده کند. اگر بیمار درخواست تجدید و تکرار نسخه خود را به مراکز مراقبتی یا داروخانه ارائه داد نتیجه آن را از طریق پیامک دریافت میکند.
نسخهنویسی الکترونیک در ایالات متحده
بر اساس مطالعاتی که حدود یک دهه قبل انجام شد، در آمریکا میزان پایبندی به نخستین نسخه الکترونیکی تجویز شده 10 درصد افزایش را نشان میدهد که این موضوع میزان بستری مجدد در بیمارستان را کاهش داده است.
زیرساخت نسخهنویسی الکترونیک ملی آمریکا شامل اجزای مشارکت ذینفعان (بیماران، پزشکان، داروسازان، پرداختکنندگان)، عرضهکنندگان فناوری برنامه کاربردی معتبر، سازمانهای استاندارد، سازمانهای تأیید و اعتبارسنجی و شبکههای ملی ایمن است.
سیستم نسخهنویسی الکترونیک آمریکا دارای امکاناتی مانند ارسال درخواست برای کسب اطلاعات بیمه و سابقه دارویی بیمار، ارسال الکترونیکی اطلاعات بیمه، دارونامه و سابقه دارویی یک سال گذشته بیماری از طریق پرداختکننده یا مدیر بیمه دارویی و داروخانهها به شبکه و درخواستکننده، ایجاد، اصلاح، تغییر و بازنگری الکترونیکی نسخهها توسط نسخهنویس و کنترل آن بر اساس هشدارها و حساسیتهای دارویی، ارسال الکترونیکی نسخه به سیستم داروخانه، بازیابی نسخههای الکترونیکی در داروخانه، اطلاعرسانی به پزشک در خصوص تکمیل نسخه دارویی، خودکارسازی فرایند تجدید نسخه، ارسال فرم درخواست بازپرداخت نسخه الکترونیک است.
با توجه به موارد گفته شده باید گفت بهترین مزیت نسخهنویسی الکترونیکی، آسانتر شدن نوشتن نسخههای تکراری است؛ بنابراین میتوان گفت یکی از مزایای دیگر این طرح صرفهجویی در وقت است.
همچنین در روش فوق مشکلات مربوط به سیستمهای مبتنی بر کاغذ از میان میرود. نمونههایی از مشکلات نسخهنویسی کاغذی که بر اساس مطالعات انجام شده موجب به خطر افتادن ایمنی بیمار و تأثیر منفی بر نتیجه درمان دارویی
می شوند به شرح زیر است:
1- بروز اشتباه در نام دوز، دوره درمان، فرمول و ماده مؤثر دارو
2- دستورالعمل مبهم و نامشخص
3- دستورات دارویی تلفنی یا شفاهی نامفهوم
4- صدور نسخه اشتباه برای بیمار
5- مفقود شدن دادههای بیمار و نسخهنویس
6- از قلم افتادگی، بالا بودن میزان در نسخهنویسی جدید و تحمیل هزینههای آن به داروخانه
7- دوبارهکاری در نوشتن دادههای نسخه در مطب پزشکان و داروخانه ها
8- سوابق ناقص دارویی بیمار
9- درمانهای دارویی تکراری
10- نقص در ارتباط به دلیل دستخط ناخوانا
11- اختصارات و علائم دوز داروی مبهم
12- ابزار ضعیف مدیریت تداخلات دارویی
13- میزان بالای عوارض ناخواسته داروها
14- مشکل بودن انتخاب دارو برای درمان به دلیل تنوع فراوان محصولات دارویی
15- تفسیر نادرست نسخهها
16- بالا بودن هزینههای بررسی نسخه
بنابراین با توجه به اینکه خطاهای مراقبت پزشکی مسألهای رایج و قابل پیشگیری است نسخهنویسی الکترونیکی برای بهبود کاربرد داروی مناسب، فراهم کردن اطلاعاتی در مورد سوابق دارویی بیمار و پوشش بیمه دارویی او در محل مراقبت، تسریع فرایند ایجاد و تکرار نسخه و فراهم نمودن ارتباط الکترونیکی فوری بین مطب، داروخانه، طرحهای سلامت بیمههای بهداشت پیشنهاد شده است.
مکانیزه کردن سراسری خدمات درمانی در انگلیس
یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه انگلیس است. این کشور در سال 2001 اجازه انتقال الکترونیکی نسخه بر اساس قانون را داد و ویرایش نخست سیستم نسخهنویسی الکترونیک را نیز در سال 2005 اجرا کرد. نسخه دوم سرویس نسخهنویسی الکترونیکی در سال 2008 آغاز شد که دارای قابلیتهای امضای الکترونیکی، ارسال الکترونیکی نسخه به داروخانه بیمار، ارسال الکترونیکی درخواست بازپرداخت به نمایندگی قیمتگذاری نسخه، بازپرداخت الکترونیکی هزینه نسخه به داروخانه، ارسال پیام تکمیل نسخهپیچی دارو به سرویس نسخهنویسی الکترونیک، لغو الکترونیکی نسخه، تکرار الکترونیکی نسخ دارویی و اطلاعرسانی و هشدار به نسخهپیچ در خصوص درخواستهای بازپرداخت ارسال نشده، تحویل کپیهای کاغذی نسخهنویسی و نسخهپیچی به بیمار در صورت نیاز بوده است.
سرویس نسخهنویسی در انگلیس از بخشهای مهمی تشکیل شده که از سیستمهای محلی در مطب یا محل نسخهپیچی تا مرکز نگهداری اطلاعات را دربر میگیرد. بدون شک یکی از واضحترین نتایج به دست آمده بعد از بهرهگیری از نسخهها الکترونیک در بسیاری از کشورهای جهان، کاهش هزینههای نظام سلامت بود. برای نمونه طرح نسخهنویسی الکترونیکی در انگلستان از سال 2013 تا 2016 میلادی بسیاری از هزینههای سلامت این کشور را کاهش داد.
ذکر این نکته لازم است که انگلیس از سال 2016 طرح مکانیزه کردن سراسری خدمات درمانی را آغاز کرد بنا به اطلاعات به دست آمده این امر در میانه همهگیری کرونا و ضرورت خدمترسانی آنلاین، بار زیادی از دوش کادر درمانی این کشور برداشت.
موفقیت نسخهنویسی الکترونیک در روسیه و ترکیه
روسیه هم از جمله کشورهای است که از طرح نسخهنویسی الکترونیک استقبال کرد. مجلس دومای روسیه طی مصوبهای در ماه می سال 2013 آن را تصویب و لازمالاجرا و آن را «سیستم تحلیلی متحد اطلاعات پزشکی مسکو» (EMIAS) نامگذاری کرد. استقبال از این طرح به گونهای بود که طی یک سال آغازین راه افتادن این سامانه، ۱۱۴ میلیون تراکنش در آن ثبت شد. سامانه وقتدهی آنلاین، بایگانی مکانیزه اطلاعات و صدور نسخه پزشک از جمله خدماتی بود که این سرویس در آغاز به کار خود ارائه میداد.
حوزه سلامت کشور ترکیه هم توانست از سال 2004 «برنامه پرونده الکترونیک پزشکی افراد بالغ» را اجرایی سازد؛ به طوری که در عرض سه سال توانست ۹/۶۸ دهم درصد کل بیمارستانهای ترکیه را وارد فهرستبندیهای این برنامه کند. «سلامتنت» از دیگر بخشهای فرایند سلامت آنلاین ترکیه است که در زمینه نوبتدهی آنلاین پزشکی، مدلسازی آمار سلامت و سیستم مدیریت منابع فعالیت
میکند.
با توجه به آنچه گفته شد باید گفت حرکت روزافزون برای استفاده از فناوری اطلاعات سلامت و نسخهنویسی الکترونیک برای ارتقاء کیفیت، ایمنی و کارایی مراقبت بهداشتی با شتاب سریعی در جریان است. تقویت و حمایت سیستم نسخهنویسی الکترونیک نیاز به همکاری کلیه ذینفعان این سیستم دارد تا زمینه مناسبی برای ایجاد زیر ساخت اطلاعات سلامت الکترونیک و دستیابی به مراقبت سلامت بهتر برای همه افراد جامعه فراهم شود. این در حالی است که دستیابی به بالاترین سطح تکاملی سیستم نسخهنویسی الکترونیک و ادغام با پروندههای الکترونیک سلامت باید به یک واقعیت تبدیل شود.