برنج یکی از مواد غذایی اصلی مردم جهان؛ به‌ویژه در قاره آسیاست. از طرفی، برنج ایرانی باکیفیت و خوش‌پخت‌ است و بسیاری از ایرانیان، این ماده غذایی را در سبد غذایی خود می‌گنجانند. البته انواع برنج خارجی نظیر هندی و پاکستانی نیز به دلیل قیمت پایین‌تر در سفره قشر کم‌درآمد و کارگر دیده می‌شود.
در حال حاضر این ماده غذایی در سفره ایرانیان در حال رنگ باختن است؛ چراکه مانند دیگر اقلام سبد غذایی خانوار با تورم دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و این قوت غالب، مغلوب گرانی شده است؛ طوری‌که به گواه فروشندگان، برخی انواع برنج نظیر برنج هاشمی طی یک سال اخیر ۱۶۵درصد افزایش قیمت داشته‌اند و قیمت آن تا هر کیلو بیش از ۳۵۰هزارتومان هم رسیده است.
کارشناسان و دست‌اندرکاران بازار برنج می‌گویند پای عملکرد دولت و البته واسطه‌ها و دلالان در میان است. در واقع نبود عرضه به میزان تقاضا باعث وضعیت فعلی شده است.
امیر آقاجانیان، عضو انجمن تأمین‌کنندگان برنج معتقد است: «فقط ۵ درصد از بسته‌بندی و توزیع برنج در اختیار برندها و شرکت‌های دارای شناسنامه است و بقیه توسط واسطه‌ها انجام می‌شود.»
کریم اخوان اکبری، رئیس هیأت مدیره انجمن واردکنندگان برنج نیز می‌گوید: «گرانی برنج داخلی از آنجا شروع شد که آمار اولیه‌ دولت در سال گذشته با واقعیت مغایرت داشت. دولت میزان تولید را ۲.۷ میلیون تن اعلام کرد، در حالی‌که میزان تولید حدود ۸۰۰هزار تن کمتر بود. از سوی دیگر، بعد از تغییر دولت، ثبت سفارش برنج وارداتی با تأخیر انجام شد، کالا دیرتر ترخیص و به بازار وارد شد که این موضوع هم بر عرضه و تقاضا اثر داشت.»
البته این نکته نیز مطرح می‌شود که برنج طی روزهای اخیر با کاهش قیمت ۱۵ تا ۲۰ درصدی مواجه شده که دلیل آن را می‌توان برهم خوردن تعادل ترازوی عرضه و تقاضا دانست؛ چرا که برنج کشت جدید وارد بازار شده و عرضه بیش از تقاضا شده و قیمت برنج را کاهش داده است. برای مثال، در حال حاضر قیمت برنج کشت دوم از ۳۰۰ هزار تومان در هفته گذشته به ۲۸۰ هزار تومان رسیده است. فروشندگان عمده برنج می‌گویند: «قیمت برنج هاشمی هنوز تثبیت نشده و احتمال کاهش بیشتر نیز وجود دارد؛ چرا که طی روزهای آینده برنج جدید وارد بازار خواهد شد.»
فعالان بازار درباره دلایل گرانی برنج طی یک سال گذشته، نقش کاسبان خرده‌فروش را پررنگ می‌دانند و معتقدند از آنجا که فروش کم شده، فروشندگان، این نقیصه را با افزایش قیمت جبران می‌کنند تا سود بیشتری کسب کنند. ضمن اینکه هزینه‌های تولید برنج نیز افزایش یافته و این عامل هم در گرانی برنج بی‌تأثیر نیست. حالا وزیر کشاورزی و برخی فعالان بازار بر این نکته تأکید دارند که با اضافه شدن محصول امسال به بازار قیمت‌ها بار دیگر کاهشی می‌شود. البته در این میان نباید نقش سوداگرانی که همواره به دنبال ایجاد طنش در بازار هستند را نادیده گرفت؛ چراکه طی ماه‌های گذشته نیز اخبار متعددی درباره احتکار برنج منتشر شد. حال اگر شرایط بازار دچار التهاب نشود و اتفاق خاصی نظیر مخاصمات سیاسی رخ ندهد یا اینکه سوداگران به دنبال صادرات بی‌رویه یا گران کردن نمونه وارداتی نباشند، یا حتی برخی دست به احتکار در مقیاس انبوه نزنند، قیمت برنج ایرانی بیش از این گران نخواهد شد و سیر نزولی را در پیش خواهد گرفت.
بهزاد محمودی نایب رییس شورای مرکزی مجمع ملی کشاورزان با بیان اینکه سرنوشت یک میلیون تن برنج وارداتی مشخص نیست و کسی هم درباره آن پاسخگو نیست، اظهار می‌کند: «در حال حاضر برنج شمال را در بازار، هر کیلو تا ۳۵۰ هزارتومان می‌خرند، در حالی که کشاورز، شلتوک آن را به قیمت ۶۰ تا ۸۰ هزارتومان فروخته است و درواقع برنج باید به قیمت ۱۶۰ تا ۱۷۰ هزارتومان در بازار به فروش برسد. این در حالی است که تقریبا از هر دو کیلو شلتوک، یک کیلو برنج به دست می‌آید.»
هر کیلوگرم برنج ایرانی در شهریور ۱۴۰۲ بین ۹۵ تا ۱۲۳هزارتومان و نوع خارجی آن حدود ۴۰هزارتومان بود. نیمه نخست ۱۴۰۳ قیمت برنج ایرانی نه تنها افزایش نداشت که در مقاطعی هم کاهش یافت. برای مثال، در شهریور ۱۴۰۳ هر کیلوگرم برنج هاشمی حدود ۱۱۵هزارتومان شد، اما این رویه در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ تغییر کرد و آذرماه، هر کیلوگرم برنج هاشمی ۱۲۵هزارتومان شد و این عدد در اسفند همان سال به ۱۸۵هزارتومان رسید. در ادامه، این عدد در تیرماه امسال از ۳۳۰هزارتومان هم گذشت، طوری که دولت ناگزیر به ورود شد.
کارشناسان می‌گویند در حالی‌که برنج به‌عنوان دومین محصول پرمصرف سبد غذایی خانوار ایرانی همچنان با نوسانات شدید قیمتی مواجه است، زنجیره تأمین این محصول از مزرعه تا سفره، درگیر بی‌نظمی و رانت شده است؛ زنجیره‌ای که به‌جای حمایت از کشاورز و رفاه مصرف‌کننده، اکنون به محلی برای منفعت دلالان و مافیای سودجویان بدل شده و ضعف مدیریت و نظارت، زمینه‌ساز اصلی این آشفتگی است.