مراسم گلریزان ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد. این مراسم که امروز نام آن با آزادی زندانیان گره خورده، در اصل برای کمک به همه نیازمندان بوده است؛ کمکی فروتنانه، مخفیانه و با حفظ شأن و شخصیت نیازمندان. ریشه این رسم مرام رادمردی در ایران باستان است و آبشخور مذهبی آن هم به ارزش‌هایی مثل انفاق برمی‌گردد که مظهر انسانی آن امیرالمؤمنین علی (ع) است.
می‌گویند قدمت این رسم به دوران پس از حمله مغول می‌رسد. در سردابه‌های باشتین، عیاران و جوانمردان، شالی سرخ‌رنگ می‌گستراندند و هرکس بنا به زور بازو یا غنای جیبش قدم جلو می‌گذاشت تا گره از کار نیازمندی باز شود. معمولاً این نیازمندان از قبل شناسایی شده بودند و مسافران در راه مانده، یتیمان بی‌بضاعت، کاسبان ورشکسته و... جزو آن‌ها بودند. هرکس به وسع خود کمک می‌کرد. این آیین در طول زمان تطور یافته اما نکته مشترک در میان اعصار و قرون گذشته، حفظ اصل ناشناسی خیّر بوده است.
نامش گلریزان است، درست است که ریشه آن را با این اسم از چند قرن پیش شناسایی کرده‌اند اما در کتب قدیمی‌تر تاریخی مانند مینوی خرد، بارها از ارزش‌های جوانمردی یاد شده و حتی در شاهنامه نیز ابیاتی به فراخور قصه به این موضوع اختصاص داده شده است. پهلوان ایرانی در واقع یک رادمرد است. کسی که مردم‌دار و غمش غم مردم است. به همین دلیل بخشنده است اما بخشندگی او، در بستر ناشناس‌ماندن پنهان می‌شود. چون جوانمرد هیچ ادعایی ندارد و نمی‌خواهد هم که داشته باشد، او «افتاده» است.
همه مردمي بايد آيين تو/ همه رادي و راستي دين تو (فردوسی)
آیین رادی و به تبع آن جشن گلریزان، مورد توجه بسیاری از شرق‌شناسان نیز بوده است و به کرات درباره این روحیه بدیع ایرانیان سخن گفته‌اند.
مجموع تمام جزئیات فرهنگ «رادی» در ایران که در طول زمان تکامل یافته، منجر به ابداع مراسم «گلریزان» شده است. رسمی برای دستگیری از کسانی که دستشان به جایی بند نیست. اما چرا گلریزان؟ پشت این نام چه پشتوانه‌ای وجود دارد؟
به نظر می‌رسد ایرانیان، همان‌طور که آغاز سال را با بهار جشن می‌گیرند، در بسیاری دیگر از زمینه‌های فکری -فلسفی خود تحت‌تأثیر مسئله رویش و زایش در بهار هستند. گلریزان هم به نوعی، بازتولید فرهنگ ارج نهادن بهار است. مانند درختان شکوفه‌ریز که در بهار گل‌های خود را سخاوتمندانه می‌پراکنند، در گلریزان هم هرکس به فراخور توان خود، چیزی در کیسه، دستمال یا لُنگ می‌ریزد.

اگر پرگناهی...
گفتیم لُنگ، همان پارچه قرمزی که همه می‌شناسیم. لااقل در یکی دو قرن گذشته می‌دانیم که جایگاه اصلی مراسم گلریزان زورخانه بوده است. جایی که محل تجمع رادمردان است و تکیه اصلی مردم در آن، ارجاع به باورهای مذهبی شیعه است.
مرشد، بعد از ورزش لنگ را به میانه گود می‌اندازد و زنگ می‌زند. این آغاز مراسم است. بعد می‌خواند: «اگر خسته‌جانی بگو یا علی/ اگر ناتوانی بگو یا علی/ اگر روسیاهی بگو یا علی/ اگر پرگناهی بگو یا علی» که شاید اشاره مستقیمی است به این باور که همه ما ممکن است ناتوانی را تجربه کنیم. این شاید از شرم نیازمند هم بکاهد.
پهلوانان با نوای ضرب مرشد «یا علی» می‌گویند و بعد لنگ یا کیسه بین آن‌ها گردانده می‌شود. در برخی روایت‌ها گفته شده که بر سر پهلوانان گل ریخته می‌شود و برخی خرده‌فرهنگ‌ها هم داخل کیسه گل می‌ریختند که مشخص نشود هرکس چقدر داخل آن می‌ریزد. مراسم اینجا تمام نمی‌شود. کیسه به داخل خانه‌ها هم می‌رود و زنان نیز سهم خود را ادا می‌کنند تا گره از کار نیازمندی باز شود. زنان همچنین در مراسم‌های زنانه مثل سفره‌ها و روضه‌های مذهبی نیز گلریزان می‌کردند و برای مقاصدی مثل تهیه جهیزیه عروس نیازمند و آزادی زندانیان پول جمع می‌کردند. بعد پول و طلا و هرچه اهدا شده از سوی بزرگ‌ترهای زورخانه جمع‌آوری می‌شود و به دست نیازمند می‌رسد تا موسم بعدی و نیازمند بعدی.
دو مقطع مهم در سال برای برگزاری آیین گلریزان وجود دارد؛ ماه مبارک رمضان و همچنین نزدیک عید نوروز. پوریای ولی و غلامرضا تختی، پهلوانانی بودند که نامشان به آیین گلریزان در زورخانه گره خورده است.
این پایان ماجرا نیست. هر رسمی وقتی پویاست که خود را با روح زمانه و نیازهای مردم آن هماهنگ کند. امروز، گلریزان مراسمی است که بیشتر برای گره‌گشایی از کار زندانیان بی‌گناه یا گناهکاران غیرعمد برگزار می‌شود. به این صورت که بعد از شناسایی این افراد، برای حل گرفتاریشان قرار گلریزان می‌گذارند و هرکدام از نیکوکاران به اندازه نیاز خود مبلغی کمک می‌کند. معمولاً در این مراسم، گره از کار ده‌ها زندانی باز می‌شود. بیشتر اوقات چهره‌های هنری، ورزشی یا اجتماعی بانی و پیش‌قدم برگزاری این مراسم هستند.
دستاورد مهم گلریزان اگر گره‌گشایی از نیازمندان باشد، مهم‌تر از آن ایجاد روحیه همدلی و همبستگی بین مردم است. فکر کن گوشه زندان نشسته‌ای و هیچ دریچه‌ای به رویت باز نیست، اما آن بیرون عده‌ای برای خلاصی‌ات دست به دست هم داده‌اند. عده‌ای که حتی تو را نمی‌شناسند. شاید برای همین است که حسب مشاهدات میدانی بسیاری از کسانی که با حمایت مؤسسات و نهادهای خیریه از زندان بیرون می‌آیند، خودشان به پویش‌های مربوط به آیین گلریزان می‌پیوندند و در ترویج آن می‌کوشند.
رمضان، جشنواره همدلی
امروز جشن گلریزان تبدیل به یکی از مراسم‌های مهم ماه مبارک رمضان در کشور ما شده و تمرکز اصلی آن هم آزادی زندانیان غیرعمد و بدهکاران نیازمند است. نخست رهبری مبلغی را اهدا می‌کنند و سپس سران قوا و بعد از آن هم بازاریان و چهره‌های موفق و مردمی قدم پیش می‌گذارند. به این طریق هر سال هزاران زندانی بعد از ماه مبارک رمضان به خانه برمی‌گردند. در کنار این‌ها، در سال‌های اخیر برای حضور در جشن گلریزان و مشارکت در امر خیر آزادی زندانیان، راه‌هایی مثل پرداخت آنلاین گشوده شده که هرکس، با هر توان مالی از هرجای کشور می‌تواند با مراجعه به سایت‌ها و دفاتر خیریه‌های معتبر سهم خود را ادا کند.