مستمری واقعی نتیجه اعلام دستمزد واقعی
در پیچ‌وخم‌های نظام اقتصادی ایران، جایی که کارفرمایان برای کاهش هزینه‌های خود به هر ترفندی متوسل می‌شوند، بیمه‌شدگان قربانی اصلی سیاست‌های فرار بیمه‌ای شده‌اند. دستمزدهای واقعی که در اظهارنامه‌های مالیاتی ثبت می‌شوند، هنگام ارسال لیست بیمه به حداقل‌های مصوب فروکاسته می‌شوند؛ نتیجه؟ مستمری بازنشستگی که قرار است تکیه‌گاه دوران کهنسالی باشد، به کسری از آنچه حق کارگر است، تقلیل می‌یابد. سازمان تأمین‌اجتماعی، با اجرای آیین‌نامه جدید برنامه هفتم توسعه، گامی بلند برای اصلاح این بی‌عدالتی برداشته است.
فرار بیمه‌ای: خیانت به کارگران
به گفته ابراهیم کشاورز، مدیرکل وصول حق بیمه سازمان تأمین‌اجتماعی، برآوردهای سال گذشته نشان می‌دهد میانگین فرار بیمه‌ای در ایران به حدود ۳۰ درصد رسیده است. این یعنی دستمزدی که کارفرمایان به سازمان تأمین‌اجتماعی اعلام می‌کنند، به طور متوسط ۳۰ درصد کمتر از دستمزد واقعی پرداختی به کارکنان است. برای نمونه، کارگری که ماهانه ۳۰ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند، در لیست بیمه با حداقل دستمزد مصوب (مثلاً ۱۵ میلیون تومان) ثبت می‌شود. این ترفند، در حالی که هزینه‌های بیمه‌ای کارفرما را کاهش می‌دهد، آینده کارگر را به مخاطره می‌اندازد. مستمری بازنشستگی که بر اساس همین دستمزدهای حداقلی محاسبه می‌شود، به جای تأمین معیشت، به سختی کفاف نیازهای اولیه را می‌دهد.
این پدیده نه تنها نقض حقوق کارگران است، بلکه به اعتماد عمومی به نظام تأمین‌اجتماعی آسیب می‌زند. کارگری که سال‌ها با امید به آینده‌ای امن حق بیمه پرداخته، در دوران بازنشستگی با مستمری ناچیز مواجه می‌شود. این شکاف میان دستمزد واقعی و اعلامی، نتیجه سیستمی است که به کارفرمایان اجازه داده تا با سوءاستفاده از خلأهای نظارتی، منافع کوتاه‌مدت خود را بر حقوق بلندمدت کارگران ترجیح دهند.
دسترسی به حقیقت مالیاتی
سازمان تأمین‌اجتماعی با تکیه بر ماده ۷ آیین‌نامه اجرایی بند (ت) ماده ۴ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت، مصوب ۱۷ خرداد ۱۴۰۴، راه‌حلی نوین ارائه کرده است. این آیین‌نامه که به دنبال مصوبه هیأت وزیران و اصل ۱۳۸ قانون اساسی تدوین شده، امکان دسترسی سازمان به دستمزدهای واقعی ثبت‌شده در اظهارنامه‌های مالیاتی شرکت‌ها را فراهم کرده است. به گفته کشاورز، لینک مشترکی با اداره دارایی راه‌اندازی شده که به سازمان اجازه می‌دهد مغایرت میان دستمزد اعلامی به تأمین‌اجتماعی و دستمزد واقعی را شناسایی کند. این گام، به معنای واقعی کلمه، انقلابی در شفافیت مالیاتی و بیمه‌ای است.
بر اساس این آیین‌نامه، سازمان‌های بیمه‌گر و صندوق‌های فعال در حوزه بیمه‌های اجتماعی مکلف‌اند اطلاعات بیمه‌شدگان و تغییرات ماهانه آن‌ها را به‌صورت برخط در درگاه مشترک بیمه و مالیات ثبت کنند. این سیستم به کارفرمایان امکان می‌دهد با تکمیل اقلام متغیر ماهانه، لیست حق بیمه و مالیات کارکنان خود را مشاهده، تأیید و پرداخت کنند. در صورت بروز ابهام، کارگروهی متشکل از نمایندگان وزارت رفاه، سازمان برنامه و بودجه و دیگر نهادهای مرتبط، موضوع را بررسی و تصمیم‌گیری می‌کند.
وصول بدهی‌های پنهان
کشاورز تأکید می‌کند که در صورت کشف تخلف، سازمان تأمین‌اجتماعی تفاوت دستمزد اعلام‌شده و واقعی را محاسبه کرده و بدهی کارفرما را اعلام می‌کند. برای مثال، اگر حقوق واقعی کارگری ۳۰ میلیون تومان، اما برای بیمه ۱۵ میلیون تومان ثبت شده باشد، سازمان حق بیمه مابه‌التفاوت و متفرعات آن را وصول کرده و در سوابق بیمه‌ای کارگر لحاظ می‌کند. این اقدام نه تنها حقوق بیمه‌شده را احیا می‌کند، بلکه تضمین می‌کند که مستمری بازنشستگی او به واقعیت نزدیک‌تر باشد. این سازوکار، به‌ویژه با توجه به ماده ۷ آیین‌نامه، قدرت اجرایی بالایی دارد. چنانچه پس از بررسی یا بر اساس احکام قطعی مراجع قضایی، مغایرتی در فهرست تلفیقی ارسالی کارفرما یا میزان دستمزد واقعی پرداخت‌شده محرز شود، سازمان مکلف است اقدامات قانونی لازم را برای وصول کسری حق بیمه یا مالیات انجام دهد. این رویکرد، پیامی روشن به کارفرمایان متخلف است: دوران سوءاستفاده از خلأهای نظارتی به پایان رسیده است.
کارگران اطلاع‌رسانی کنند
اما نقش بیمه‌شدگان در این فرایند چیست؟ کشاورز می‌گوید سازمان تأمین‌اجتماعی از طریق پیامک‌هایی به کارگران اطلاع‌رسانی می‌کند تا مغایرت‌های احتمالی را بررسی کنند. با این حال، او به چالشی مهم اشاره می‌کند: بسیاری از بیمه‌شدگان به دلیل ترس از دست دادن شغل، از پیگیری این مغایرت‌ها خودداری می‌کنند. این ترس، ریشه در واق عیت‌های بازار کار ایران دارد؛ جایی که امنیت شغلی شکننده است و کارگران اغلب در برابر کارفرمایان احساس ضعف می‌کنند. با این حال، سازمان تأمین‌اجتماعی راهکاری ساده ارائه کرده است: بیمه‌شدگان می‌توانند از طریق سامانه خدمات غیرحضوری تأمین‌اجتماعی، دستمزد ماهانه ثبت‌شده خود را استعلام کنند. در صورت مشاهده مغایرت، آن‌ها می‌توانند موضوع را به سازمان گزارش دهند. این سامانه، که به‌صورت برخط در دسترس است، امکانی حیاتی برای کارگران فراهم می‌کند تا بدون نیاز به رویارویی مستقیم با کارفرما، حقوق خود را مطالبه کنند.
با وجود این پیشرفت‌ها، موانع متعددی بر سر راه اجرای کامل این سازوکار وجود دارد. نخست، وابستگی به همکاری اداره دارایی و تبادل دقیق اطلاعات مالیاتی است. هرگونه تأخیر یا نقص در این تبادل می‌تواند کارایی سیستم را کاهش دهد. دوم، فرهنگ سازمانی برخی کارفرمایان است که همچنان به دنبال راه‌هایی برای دور زدن قوانین هستند. سوم، و شاید مهم‌تر، مسئله آگاهی و شجاعت بیمه‌شدگان است. تا زمانی که کارگران از ابزارهای قانونی موجود آگاه نباشند یا به دلیل ترس از تبعات، از پیگیری حقوق خود منصرف شوند، این سازوکار نمی‌تواند به طور کامل موفق شود.
فرار بیمه‌ای: خیانت به کارگران
به گفته ابراهیم کشاورز، مدیرکل وصول حق بیمه سازمان تأمین‌اجتماعی، برآوردهای سال گذشته نشان می‌دهد میانگین فرار بیمه‌ای در ایران به حدود ۳۰ درصد رسیده است. این یعنی دستمزدی که کارفرمایان به سازمان تأمین‌اجتماعی اعلام می‌کنند، به طور متوسط ۳۰ درصد کمتر از دستمزد واقعی پرداختی به کارکنان است. برای نمونه، کارگری که ماهانه ۳۰ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند، در لیست بیمه با حداقل دستمزد مصوب (مثلاً ۱۵ میلیون تومان) ثبت می‌شود. این ترفند، در حالی که هزینه‌های بیمه‌ای کارفرما را کاهش می‌دهد، آینده کارگر را به مخاطره می‌اندازد. مستمری بازنشستگی که بر اساس همین دستمزدهای حداقلی محاسبه می‌شود، به جای تأمین معیشت، به سختی کفاف نیازهای اولیه را می‌دهد.
این پدیده نه تنها نقض حقوق کارگران است، بلکه به اعتماد عمومی به نظام تأمین‌اجتماعی آسیب می‌زند. کارگری که سال‌ها با امید به آینده‌ای امن حق بیمه پرداخته، در دوران بازنشستگی با مستمری ناچیز مواجه می‌شود. این شکاف میان دستمزد واقعی و اعلامی، نتیجه سیستمی است که به کارفرمایان اجازه داده تا با سوءاستفاده از خلأهای نظارتی، منافع کوتاه‌مدت خود را بر حقوق بلندمدت کارگران ترجیح دهند.
دسترسی به حقیقت مالیاتی
سازمان تأمین‌اجتماعی با تکیه بر ماده ۷ آیین‌نامه اجرایی بند (ت) ماده ۴ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت، مصوب ۱۷ خرداد ۱۴۰۴، راه‌حلی نوین ارائه کرده است. این آیین‌نامه که به دنبال مصوبه هیأت وزیران و اصل ۱۳۸ قانون اساسی تدوین شده، امکان دسترسی سازمان به دستمزدهای واقعی ثبت‌شده در اظهارنامه‌های مالیاتی شرکت‌ها را فراهم کرده است. به گفته کشاورز، لینک مشترکی با اداره دارایی راه‌اندازی شده که به سازمان اجازه می‌دهد مغایرت میان دستمزد اعلامی به تأمین‌اجتماعی و دستمزد واقعی را شناسایی کند. این گام، به معنای واقعی کلمه، انقلابی در شفافیت مالیاتی و بیمه‌ای است.
بر اساس این آیین‌نامه، سازمان‌های بیمه‌گر و صندوق‌های فعال در حوزه بیمه‌های اجتماعی مکلف‌اند اطلاعات بیمه‌شدگان و تغییرات ماهانه آن‌ها را به‌صورت برخط در درگاه مشترک بیمه و مالیات ثبت کنند. این سیستم به کارفرمایان امکان می‌دهد با تکمیل اقلام متغیر ماهانه، لیست حق بیمه و مالیات کارکنان خود را مشاهده، تأیید و پرداخت کنند. در صورت بروز ابهام، کارگروهی متشکل از نمایندگان وزارت رفاه، سازمان برنامه و بودجه و دیگر نهادهای مرتبط، موضوع را بررسی و تصمیم‌گیری می‌کند.
وصول بدهی‌های پنهان
کشاورز تأکید می‌کند که در صورت کشف تخلف، سازمان تأمین‌اجتماعی تفاوت دستمزد اعلام‌شده و واقعی را محاسبه کرده و بدهی کارفرما را اعلام می‌کند. برای مثال، اگر حقوق واقعی کارگری ۳۰ میلیون تومان، اما برای بیمه ۱۵ میلیون تومان ثبت شده باشد، سازمان حق بیمه مابه‌التفاوت و متفرعات آن را وصول کرده و در سوابق بیمه‌ای کارگر لحاظ می‌کند. این اقدام نه تنها حقوق بیمه‌شده را احیا می‌کند، بلکه تضمین می‌کند که مستمری بازنشستگی او به واقعیت نزدیک‌تر باشد. این سازوکار، به‌ویژه با توجه به ماده ۷ آیین‌نامه، قدرت اجرایی بالایی دارد. چنانچه پس از بررسی یا بر اساس احکام قطعی مراجع قضایی، مغایرتی در فهرست تلفیقی ارسالی کارفرما یا میزان دستمزد واقعی پرداخت‌شده محرز شود، سازمان مکلف است اقدامات قانونی لازم را برای وصول کسری حق بیمه یا مالیات انجام دهد. این رویکرد، پیامی روشن به کارفرمایان متخلف است: دوران سوءاستفاده از خلأهای نظارتی به پایان رسیده است.
کارگران اطلاع‌رسانی کنند
اما نقش بیمه‌شدگان در این فرایند چیست؟ کشاورز می‌گوید سازمان تأمین‌اجتماعی از طریق پیامک‌هایی به کارگران اطلاع‌رسانی می‌کند تا مغایرت‌های احتمالی را بررسی کنند. با این حال، او به چالشی مهم اشاره می‌کند: بسیاری از بیمه‌شدگان به دلیل ترس از دست دادن شغل، از پیگیری این مغایرت‌ها خودداری می‌کنند. این ترس، ریشه در واق عیت‌های بازار کار ایران دارد؛ جایی که امنیت شغلی شکننده است و کارگران اغلب در برابر کارفرمایان احساس ضعف می‌کنند. با این حال، سازمان تأمین‌اجتماعی راهکاری ساده ارائه کرده است: بیمه‌شدگان می‌توانند از طریق سامانه خدمات غیرحضوری تأمین‌اجتماعی، دستمزد ماهانه ثبت‌شده خود را استعلام کنند. در صورت مشاهده مغایرت، آن‌ها می‌توانند موضوع را به سازمان گزارش دهند. این سامانه، که به‌صورت برخط در دسترس است، امکانی حیاتی برای کارگران فراهم می‌کند تا بدون نیاز به رویارویی مستقیم با کارفرما، حقوق خود را مطالبه کنند.
با وجود این پیشرفت‌ها، موانع متعددی بر سر راه اجرای کامل این سازوکار وجود دارد. نخست، وابستگی به همکاری اداره دارایی و تبادل دقیق اطلاعات مالیاتی است. هرگونه تأخیر یا نقص در این تبادل می‌تواند کارایی سیستم را کاهش دهد. دوم، فرهنگ سازمانی برخی کارفرمایان است که همچنان به دنبال راه‌هایی برای دور زدن قوانین هستند. سوم، و شاید مهم‌تر، مسئله آگاهی و شجاعت بیمه‌شدگان است. تا زمانی که کارگران از ابزارهای قانونی موجود آگاه نباشند یا به دلیل ترس از تبعات، از پیگیری حقوق خود منصرف شوند، این سازوکار نمی‌تواند به طور کامل موفق شود.
ارسال دیدگاه
