آینده‌ مشاغل با وجود هوش مصنوعی (AI) و تحولات فناورانه به سرعت در حال تغییر است. این تغییرات بر نحوه‌ انجام کارها، مهارت‌های مورد نیاز و حتی روابط انسانی در محل کار تأثیر می‌گذارد. طبق گزارش «آینده‌ مشاغل ۲۰۲۵» از مجمع جهانی اقتصاد، فناوری، به‌ویژه هوش مصنوعی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عوامل تغییر در بازار کار شناخته می‌شود.
فناوری، به‌ویژه هوش مصنوعی، بزرگ‌ترین عامل تأثیرگذار بر آینده‌ شغل‌ها خواهد بود. در پنج سال آینده، پیشرفت‌های هوش مصنوعی و فناوری‌های پردازش اطلاعات باعث ایجاد ۱۹ میلیون شغل جدید خواهند شد، در حالی که ۹ میلیون شغل از بین خواهند رفت. این تغییرات به معنای تحولات گسترده در تقاضا برای مهارت‌های فنی مانند تحلیل داده‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، شبکه‌سازی، امنیت سایبری و سواد فناورانه است. در این شرایط، کارفرمایان باید به دنبال افرادی باشند که قدرت تحلیل داده‌ها و تفکر سیستمی داشته باشند تا بتوانند به خوبی با چالش‌های پیچیده و داده‌محور کنار بیایند.
از دیگر نکات مهم تغییر رابطه‌ انسان و ماشین است. در حالی که در گذشته بسیاری از مشاغل تحت‌تأثیر اتوماسیون قرار می‌گرفتند، امروزه توجه بیشتری به تکمیل فعالیت‌های انسانی توسط هوش مصنوعی معطوف شده است؛ یعنی به جای آنکه ماشین‌ها جای انسان‌ها را بگیرند، آن‌ها برای تقویت توانمندی‌های انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تغییر در بسیاری از صنایع اتفاق می‌افتد و بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۳۰، سهم وظایف انجام‌شده توسط انسان‌ها، ماشین‌ها و روش‌های ترکیبی تقریباً برابر خواهد شد. در نتیجه، شاغلان باید آماده باشند تا مهارت‌های جدید را بیاموزند.
همچنین، تغییر در مهارت‌ها نسبت به گذشته کاهش یافته است. در سال‌های گذشته، پیش‌بینی می‌شد که ۳۵ درصد از مهارت‌ها دچار تغییر خواهند شد، اما امروزه این پیش‌بینی به ۳۹ درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر، بسیاری از شرکت‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که به‌جای نگرانی بیش از حد، بهتر است روی برنامه‌های آموزشی و به‌روزرسانی مهارت‌ها تمرکز کنند.

 مهارت‌های جدید مورد نیاز  
با توجه به رشد روزافزون فناوری‌های مبتنی بر داده و هوش مصنوعی، مهارت‌های جدیدی که در آینده به آن‌ها نیاز خواهد بود، بیشتر بر مبنای کارهای فنی و انسانی است. به‌طور مثال، مهارت‌هایی مانند تحلیل داده‌ها، مدیریت استعدادها و هوش هیجانی از مهم‌ترین مهارت‌های مورد نیاز در بازار کار به‌شمار می‌آیند. علاوه بر این، مهارت‌هایی مثل تفکر خلاق، انعطاف‌پذیری و تمایل به یادگیری مداوم نیز برای کارکنان آینده بسیار حیاتی خواهند بود.
از دیگر تأثیرات هوش مصنوعی بر مشاغل ظهور فناوری‌های نوینی چون هوش مولد است که باعث تسهیل بسیاری از وظایف حرفه‌ای و بهبود کیفیت خروجی‌های کاری می‌شود. این فناوری‌ها، که به‌عنوان نمونه می‌توان به ChatGPT اشاره کرد، موجب خواهند شد تا کارکنان قادر باشند وظایف پیچیده‌تری انجام دهند و در عین حال نقش‌هایشان گسترش یابد. در این زمینه، هوش مصنوعی بیشتر به‌عنوان یک ابزار کمکی و نه جایگزین برای انسان‌ها عمل خواهد کرد.
از سوی دیگر، افزایش تمرکز بر آموزش و پرورش مهارت‌های جدید مطرح است. به‌ویژه در شرایطی که نیاز به مهارت‌های فنی روز به روز بیشتر می‌شود، کارفرمایان به‌طور فزاینده‌ای به سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزشی و به‌روزرسانی مهارت‌های کارکنان خود توجه دارند. این گزارش نشان می‌دهد که ۵۰ درصد از نیروی کار در حال حاضر از برنامه‌های آموزشی و توسعه‌ای برای پیشرفت مهارت‌های خود استفاده می‌کنند و این روند در حال افزایش است.
اما یکی از چالش‌های بزرگ پیش‌ِرو شکاف‌های مهارتی در بازار کار است. بسیاری از شرکت‌ها با کمبود نیروی متخصص مواجه هستند و این مشکل از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ ادامه خواهد داشت. گزارش مجمع جهانی اقتصاد همچنین اشاره می‌کند که فرهنگ سازمانی و مقاومت در برابر تغییر از دیگر موانع عمده‌ای محسوب می‌شوند که بسیاری از کسب‌وکارها در مسیر تحول دیجیتال با آن روبه‌رو هستند. کارفرمایان برای مقابله با این چالش‌ها باید به استراتژی‌های جدیدی برای جذب، آموزش و نگهداری نیروی کار توجه کنند که شامل استفاده از روش‌های جدید استخدام بر اساس مهارت‌ها و تجربیات عملی به جای مدارک تحصیلی و ارتقای همکاری میان انسان‌ها و ماشین‌هاست.
به‌طور کلی، آینده‌ مشاغل تحت‌تأثیر هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال قرار خواهد گرفت و این تغییرات نیاز به آماده‌سازی و انطباق مداوم دارند. این روند به ایجاد فرصت‌های جدید و بهبود بهره‌وری منجر می‌شود، اما برای بهره‌برداری از این فرصت‌ها، هم کارفرمایان و هم کارکنان باید به‌روز باشند و به یادگیری و توسعه مهارت‌های جدید بپردازند.

 مشاغل تحت‌تأثیر هوش مصنوعی 
برخی مشاغل با تهدید جایگزینی توسط این فناوری مواجه شده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۷ درصد از شرکت‌هایی که از هوش مصنوعی بهره می‌گیرند کارکنان خود را با این فناوری جایگزین کرده‌اند و ۴۴ درصد از آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند که در سال ۲۰۲۴ شاهد اخراج کارکنان به دلیل استفاده از هوش مصنوعی خواهند بود. تعدادی از مشاغل که وظایف تکراری و ساختاری دارند، در آینده‌ای نزدیک ممکن است کاملاً به صورت اتوماسیون درآیند.
ابزارهایی مانند چت‌بات‌ها و دستیارهای مجازی قادر به انجام درخواست‌ها و استعلام‌های مشتریان هستند و این امر موجب کاهش نیاز به نیروی انسانی در بخش خدمات مشتری شده است. به نوعی، بهره‌گیری از صندوق‌های خودپرداز در فروشگاه‌ها نقش کارگران انسانی را در این صنعت کاهش داد. پیشرفت‌ها در زمینه‌ خودروهای خودران نیز موجب کاهش نیاز به رانندگان انسانی در صنعت تاکسی و خدمات حمل‌و‌نقل می‌شود. شرکت‌هایی مانند اوبر با همکاری با شرکت‌های خودروی خودران مانند وایمو و آئورا به دنبال ارائه گزینه‌های بیشتری به مسافران هستند، که این امر ممکن است منجر به کاهش مشاغل برای رانندگان انسانی شود.
یکی دیگر از شغل‌های در معرض خطر به دست‌اندرکاران توسعه‌ هوش مصنوعی، یعنی برنامه‌نویسان، ارتباط دارد. ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT و Gemini می‌توانند به نوشتن کد کمک کنند. این امر ممکن است موجبات آن را فراهم آورد تا مشاغل برنامه‌نویسی سطح پایین به‌طور کامل خودکار شوند. هوش مصنوعی قادر به نوشتن کد به زبان‌های برنامه‌نویسی است و به این ترتیب ممکن است نیاز به برنامه‌نویسان در سطح ابتدایی کاهش یابد.
حتی مشاغل پژوهشی مانند تحلیلگر بازار و تحلیلگر مالی با کمک هوش مصنوعی به راحتی قادرند داده‌های حجیم را پردازش و الگوهای مختلف را شناسایی کنند. این امر به شرکت‌ها کمک می‌کند تا سریع‌تر به بینش‌های صنعتی دست یابند و نیازی به دخالت انسانی نداشته باشند. در کارخانه‌ها و انبارها، ماشین‌آلات هوش مصنوعی قادر به انجام کارهای تکراری با سرعت و دقت بالاتر از انسان‌ها هستند. این فناوری‌ها می‌توانند اجناس را برداشت کرده و در محیط‌های انبار به حرکت درآورند، که منجر به کاهش نیاز به کارگران انسانی می‌شود.
فناوری‌های هوش مصنوعی قادر به پیش‌بینی روندهای بازار و انجام معاملات مالی با سرعت و دقت بیشتر از انسان‌ها هستند. این امر کاهش مشاغل در صنعت معاملات مالی را در پی دارد. با بهره‌مندی از هوش مصنوعی، پلتفرم‌های سفر به راحتی جست‌وجوها را انجام داده و پیشنهادهایی را بر اساس جست‌وجوهای قبلی کاربران ارائه می‌دهند. این امر موجب کاهش نیاز به مشاوران سفر در آینده خواهد شد.
ابزارهای تولید محتوا با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانند به نوشتن ایمیل‌ها، پست‌های کوتاه رسانه‌های اجتماعی و حتی پیش‌نویس‌های اولیه برای محتواهای بلندمدت کمک کنند که تهدیدی برای نویسندگان محتوا در برخی از حوزه‌هاست. در کنار آن، ابزارهای تولید هنر دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی مانند DALL-E و Lensa به کاربران این امکان را می‌دهند که بدون نیاز به تخصص هنری، تصاویر حرفه‌ای تولید کنند. این فناوری ممکن است نیاز به خدمات طراحی گرافیک حرفه‌ای را در برخی موارد کاهش دهد.
با اینکه برخی از مشاغل به دلیل پیشرفت‌های هوش مصنوعی در معرض تهدید قرار دارند، اما این تغییرات فرصتی برای تحول در بازار کار و ایجاد مشاغل جدید می‌سازد. به‌عنوان مثال، مشاغلی مانند توسعه‌دهنده‌ هوش مصنوعی، متخصص اخلاق هوش مصنوعی و محققان امنیت سایبری در حال ظهور هستند. در این راستا، برای مقابله با تغییرات ناشی از هوش مصنوعی، افراد باید مهارت‌هایی نظیر تفکر انتقادی، خلاقیت، هوش هیجانی و مدیریت را تقویت کنند تا بتوانند در بازار کار رقابتی باقی بمانند.
با توجه به تحولات سریع در زمینه‌ هوش مصنوعی، لازم است به این نکته توجه کرد که این فناوری نه‌تنها مشاغل قدیمی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بلکه مشاغل جدیدی را ایجاد می‌کند که نیاز به مهارت‌های تخصصی و خلاقانه دارند. بنابراین، آماده‌سازی و توسعه مهارت‌های مناسب برای روبه‌رو شدن با این تغییرات، می‌تواند به حفظ شغل‌ها و ایجاد فرصت‌های جدید منتهی شود.