سالن غذاخوری دانشگاه؛ روی صندلی فلزی نشسته‌ام و در میان همهمه صداهای توأم با جیغی که فضا را پر کرده است فقط به اطرافم نگاه می‌کنم. تمامی دانشجویانی که روی صندلی‌های مجاور و مقابل و پشت سرم نشسته‌اند ریزنقش و جثه‌اند؛ با صدای بلند و یک ادبیات مشترک که من با آن بیگانه‌ام صحبت می‌کنند. بعضی پاهای‌شان را از لبه میز غذاخوری آویزان کرده و تاب می‌دهند و برخی دیگر چهارزانو روی صندلی نشسته‌اند. تعدادی هم پاهای‌شان را روی ‌هم انداخته‌ و ‌بشدت تکان می‌دهند و تلفن همراه‌شان را در دست دارند و با سرعت نور و به صورت «دوانگشتی» تایپ می‌کنند. روی میزهای مقابل‌شان ساندویچ و نوشابه‌های نیمه‌خورده است.

اینجا زمان اهمیت ندارد
آنها با صدای بلند در مورد همه‌چیز بحث می‌کنند؛ جز درس و دانشگاه! هر چقدر زمان می‌گذرد خبری از خلوت شدن سالن ناهارخوری نمی‌شود، انگار گذر زمان برای‌شان هیچ اهمیت ندارد. یادم می‌آید چند سال گذشته که من دهه شصتی روی همین صندلی‌ها نشسته بودم برای رفتن به کلاس درس و اینکه مبادا استاد زودتر رسیده و مبحث جدید را شروع را کرده باشد نگرانی داشتم، اما چیزی که نه‌تنها در چهره اینها بلکه در رفتارشان هم دیده نمی‌شود، تعجیل برای رفتن به کلاس درس و نگرانی از بابت حضور استاد است. پینگ‌پنگی با یکدیگر شوخی می‌کنند؛ بدون اینکه از کلمات و جملاتی که بین‌شان ردوبدل می‌شود و بعضاً از نظر من نوعی توهین است دلخور شوند. کم‌کم دانشجویان متراکم و سالن ناهارخوری دانشگاه خلوت می‌شود. به نظرم بیش از نیم ساعت از شروع کلاس درس‌شان گذشته و هنوز تعدادی بدون دغدغه روی صندلی‌ها لم ‌داده‌اند. دختری با چشم‌های بسته که هندزفری در گوش دارد هنوز در مجاورت من روی صندلی نشسته است.
دستش را می‌گیرم و می‌گویم: «عزیزم فکر کنم کلاس‌تون شروع ‌شده، احساس کردم حواس‌ات نیست، خواستم یادآوری کنم.» یکی از هندزفری‌هایش را درمی‌آورد و می‌گوید: «چی؟ آهان گفتی کلاس؟ ولش کن!!» قبل از اینکه مجدد هندزفری را به سمت گوشش ببرد از او سؤال می‌کنم دهه هشتادی هستی؟ می‌گوید 83 خیلی تابلوام؟! در حالی ‌که سعی می‌کنم ارتباطم را حفظ کنم تا اطلاعات بیشتری در اختیار بگیرم می‌گویم مشخص است. از او در مورد اینکه چرا به کلاس نمی‌رود سؤال می‌کنم. نگاهم می‌کند و ادامه می‌دهد: «حوصله کلاس را ندارم. برای دلخوشی و اصرار والدینم اومدم؛ یه وقتی رو می‌گذرانم. آنها هم خوشحال هستند. مگه قراره چه چیز جدیدی یاد بگیرم؟»  بدون اینکه به من توجهی کند هندزفری را در گوشش می‌گذارد سرش را به صندلی تکیه می‌دهد چشم‌هایش را می‌بندد و من در حالی ‌که صدای موسیقی که برایم ناشناخته است را می‌شنوم و قصد ترک سالن غذاخوری دارم با چنین صحنه‌ای مواجه می‌شوم نه‌فقط روی میزهای ناهارخوری بلکه اطراف سطل‌های زباله تلی از نایلون‌های ساندویچ و لیوان‌های یک‌بار مصرف و‌... انباشته ‌شده است. به‌ قدری فضا شلخته و نامرتب شده که گویی روزهای زیادی هیچ نظافتی در این سالن انجام نگرفته است.
 
نسل «زد» یا نسل نِت
با گذشت هر دو دهه، نسل جدیدی به جامعه تزریق می‌شود که با نسل قبلی خود از زوایای مختلف بسیار متفاوت است. نسل‌هایی که آداب‌ و رسوم و فرهنگ و سبک زندگی خاص دوران خودشان دارند‌ و ویژگی‌ها و خصوصیات اخلاقی و رفتاری آنها با یکدیگر متفاوت است. نسل «زد» یا نت، نسلی است که تقریباً بین سال‌های 1990 تا 2010 متولد شده و از همان دوران بدو تولد چشم‌های‌شان رو به اینترنت و سایر ابزارهای هوشمند باز شده است. این افراد که به آنها «دیجیتالی‌های مادرزاد» هم گفته می‌شود از همان دوران کودکی خود با اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و دستگاه‌های موبایل سروکار داشته‌اند و همین امر موجب شده این نسل به ‌راحتی به منابع متعدد اطلاعات دسترسی داشته باشند و هر آنچه را می‌خواهند از بستر نت جست‌وجو و تجربیات مجازی و غیرمجازی در انجام امور را با هم تجربه کنند. اگرچه برخی از افراد و متخصصان، به افراد نسل «زد» خصوصیات متعددی را نسبت می‌دهند اما نکته حائز اهمیت این است که شاخص‌ترین و بارزترین ویژگی آنها استفاده خیلی زیاد و مستمر از ابزارهای دیجیتال و هوشمند است. این در حالی‌ که است که چنین امکانات و شرایطی برای نسل‌های گذشته وجود نداشت. عليرضا شريفي يزدي عضو هیأت ‌علمی پژوهشکده خانواده در گفت‌وگو با آتیه‌نو با بیان اینکه متولدین نیمه دوم دهه 70 و همه متولدین دهه 80 و تقریباً دهه نودی‌ها در رده گروه «زد» قرار می‌گیرند، می‌گوید: «این گروه برای اولین بار در تاریخ بشر دورانی را تجربه می‌کنند که نسل‌های قبل‌تر هیچ تجربه‌ای از آن نداشته‌اند.» وی در خصوص تفاوت اصلی نسل «زد» با نسل‌های قبل‌تر عنوان می‌کند: «در حدود 150 سال گذشته روانشناسی از فلسفه جدا شد و انسان هویت فردی پیدا کرد و به دنبال آن بدن روانی انسان به رسمیت شناخته شد. یعنی پیش‌ از این تاریخ از نظر عامه مردم «بخصوص اروپا» انسان‌ها فقط بدن جسمانی داشتند و ارتباطات محدودی در سطح قوم و قبیله و روستا و شهر داشتند که از این طریق هویت آنها شناخته می‌شد. ازاین‌رو فردیت افراد اهمیت نداشت. با توجه به رشد فردگرایی آرام‌آرام افراد بدن روانی پیدا کردند و برای اولین‌بار با انسانی مواجه شدیم که فردیت او فارغ از اینکه به کدام قوم و گروه وابسته و چه رنگ پوست و زبانی دارد، مورد توجه قرار گرفت.»
وی با بیان اینکه در 25 سال گذشته اتفاقی مشابه آنچه درگذشته افتاده است در تاریخ انسان رقم می‌خورد می‌گوید: «با توسعه و گسترش فناوری دیجیتال با نسلی مواجه شدیم که در واقع مقیمان فضای مجازی یا به عبارتی «فجازی» هستند؛ یعنی این افراد از روزی که چشم‌ باز کردند چندین وسیله دیجیتالی در اطراف‌شان قرار داشت و همین امر عامل تفاوت میان این نسل و نسل‌های گذشته است. در واقع نسل‌های گذشته مهاجران فضای مجازی هستند و گروه «زد» مقیمان فضای مجازی محسوب می‌شوند.»

نسل «زد» در دنیای دیجیتال متولد شد
شریفی ‌یزدی با بیان اینکه فردی که به فضای مجازی مهاجرت کرده است زندگی‌اش به دو بخش ورود به فضای مجازی و ماقبل آن تعریف می‌شود ادامه می‌دهد: «اما ذهنیت نسل «زد»ی‌ها نسبت به دنیا این است که آنها دنیا را از بدو تولد به چشم یک وب بزرگ می‌بینند و این اولین و مهمترین ویژگی است که این نسل را از نسل‌های گذشته درروی کره زمین متمایز می‌کند.»

تک فرزندی در میان نسل «زد»
عضو هیأت ‌علمی پژوهشکده خانواده در خصوص دومین ویژگی نسل «زد» عنوان می‌کند: «تا دهه 60 همیشه با خانواده‌های نسبتاً پرجمعیت بودیم و این امر در شرایطی رقم می‌خورد که افراد برای بقا مجبور به رقابت بودند و فرزند برای دریافت امکانات در چنین خانواده‌ای نیاز به اثبات خودش داشت. اما در نسل «زد» دومین ویژگی محسوس این است که یا تک‌فرزند هستند و یا نهایتاً یک خواهر یا برادر دارند و همین امر موجب می‌شود این افراد برای به دست آوردن امکانات و منابع نیازی به رقابت نداشته باشند؛ چراکه بخش عظیمی از منابع در اختیارشان قرار دارد و همین امر موجب ایجاد تعامل با دیگران به ‌جای رقابت می‌شود.»

خودرأیی در نسل «زد»
به گفته این جامعه‌شناس والدین نسل «زد» به دلیل تک و دو فرزندی و همچنین سطح تحصیلات و دانش و آگاهی بالایی که دارند احترام و حرمت زیادی برای فرزند خود قائل هستند و این امر موجب شده نسل «زد»ی‌ها از همان ابتدای تولد حق رأی داشته باشند یعنی در خانواده حق اظهارنظر دارند، به انتخاب‌های آنان احترام گذاشته می‌شود و چون قدرت انتخاب دارند مطالبه‌گر هستند و این ‌یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این گروه محسوب می‌شود.

آگاهی از دنیای روانشناسی
وی با بیان اینکه گروه «زد» به همان اندازه که مطالبه‌گر، صریح و رک خواسته‌ها و نظرات و سلایق‌شان را هم مطرح می‌کنند می‌گوید: «برخی ملاحظات، احساس شرم و خودسانسوری که در نسل‌های قبل وجود داشت به‌هیچ‌وجه در این افراد دیده نمی‌شود.» آشنایی و آگاهی از دنیای روانشناسی ویژگی دیگری از نسل «زد» است که این جامعه‌شناس بر آن تأکید و عنوان می‌کند: «به دلیل اینکه والدین این گروه تحصیلکرده هستند و مطالعه دارند و درواقع مهاجران به فضای مجازی محسوب می‌شوند و با شیوه جدید زندگی تا حدودی آشنا هستند از همان دوران کودکی فرزند، هر زمان دچار چالش می‌شوند به روانشناس و روانپزشک مراجعه می‌کنند طبیعتاً این گروه در مقایسه با نسل‌های قبل شناخت بهتری از خود، جسم و روح و خواسته‌های‌شان پیدا می‌کنند.»
وی با تأکید بر اینکه گروه «زد» به دلیل حضور مستمر در فضای مجازی توانمندی و قدرت بالایی نسبت به نسل‌های قبل در گروه سازی و تعامل دارند می‌گوید: «از دیدگاه این نسل دنیا به ‌شدت کوچک ‌شده است و درواقع اصطلاح دهکده جهانی مک لوهان کاملاً به وقوع پیوسته و سراسر دنیا به دلیل تعامل و اطلاع‌رسانی و ارتباطات به ‌نوعی به هم وصل شده است.» این جامعه‌شناس همچنین در خصوص اینکه ویژگی‌های شناختی نسل «زد» در تمام دنیا به یک ‌شکل است می‌گوید: «اگرچه یکسری متغیرها بین نسل «زد»ی که در تهران حضور دارد با دیگری که در فلان شهرستان دورافتاده و یا فلان کشور زندگی می‌کند وجود دارد اما توصیفات مطرح ‌شده در خصوص نسل «زد» در بسیاری از موارد در تمامی دنیا یکسان است؛ اما واقعیت امر این است که به دلیل شکل گرفتن دهکده جهانی و از بین رفتن مرزها انتقال ارزش‌ها و هنجارها از طریق فضای اینترنت به‌ راحتی صورت می‌گیرد و تشابه‌سازی و همسان‌سازی ضریب بالایی دارد.» شریفی یزدی همچنین در خصوص بلوغ در این گروه سنی عنوان می‌کند: «نسل «زد» به دلیل مجموعه داده‌ها و اطلاعاتی که خواسته و یا ناخواسته در اختیارشان قرار می‌گیرد، خیلی زودتر به بلوغ می‌رسند که با مقتضیات سنی و روحی این گروه همخوانی ندارد و مشکلات متعددی ایجاد می‌کند؛ چراکه از لحاظ جسمی هنوز دوره تغییرات هورمونی و عبور از مرحله دو کودکی (12-11 سالگی) به دوره بلوغ در معنای فیزیولوژیک را سپری می‌کنند اما به لحاظ روحی دغدغه‌های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و‌... پیدا می‌کند و این امر از لحاظ عدم تعادل باعث ایجاد اضطراب و افسردگی و سرخوردگی و به دنبال آن مصرف توان مضاعف، موجب تندخویی و پرخاش می‌شود.» وی در پاسخ به این سؤال که آیا مقایسه نسل «زد» و نسل‌های قبل درست است یا خیر؟ ادامه می‌دهد: «حدود 98 درصد پدیده‌های طبیعت نه خوب هستند، نه بد و نه زشت و نه زیبا! بلکه فقط متفاوت هستند. ما به ‌جای اینکه به دنبال نظام ارزش گذاری باشیم و با تحلیل‌های غلط مواجه شویم باید تفاوت‌های دو نسل متفاوت را بشناسیم؛ چراکه این نظام ارزشگذاری امری نسبی و معیارها نیز یکسان نیست.»