افزایش عمر مردم، اتفاق مبارکی است
رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت با بیان اینکه پیری و سالخوردگی دو وجهه دارد؛ یک وجهه اجتماعی و یک وجهه فردی اظهارکرد: «پیری فردی یعنی بالا رفتن سن از 60 سال و پیری جمعیت یعنی افزایش درصد سالمندان در یک جمعیت. حال اگر در یک جامعه سطح سلامت و رفاه ارتقا یافته باشد، عمر افراد به خودی خود افزایش پیدا می‌کند که اتفاق مبارکی است و یک دستاورد محسوب می‌شود.» محسن شتی افزود: «طی چهار دهه گذشته، وضعیت مردم از حیث سلامت، خدمات پزشکی، بهداشتی و درمانی بهبود یافته و به واسطه همین موضوع، سن امید به زندگی از حدود 55 به بیش از 70 سالگی رسیده است. به عبارت دیگر در ابتدای انقلاب اسلامی افراد به طور متوسط 50 سال عمر می‌کردند، اما اکنون این سن به 75 سال رسیده و 20 سال به طول عمر افزوده شده است.» رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت با اشاره به اتفاق دیگر که پیری جمعیت است ، گفت: «پیری جمعیت، زمانی اتفاق می‌افتد که در عین افزایش طول عمر از تعداد موالید کاسته می‌شود یا به دلیل مهاجرت و خارج شدن جوانان از کشور، کاهش فرزندآوری جوانان و کاهش تعداد کودکان و نوزدان، تعادل گروه‌های سنی بر هم می‌خورد. زمانی که جمعیت پیر می‌شود افراد بالای 65 سال به سنین سرباری می‌رسند.» شتی افزود: «یکی از شاخص‌های پیری جمعیت، شاخص سرباری است. شاخص سرباری بر تعداد افرادی که بالای 65 سال یا زیر 15 سال هستند دلالت دارد. این‌ها عمدتاً کسانی هستند که نمی‌توانند درآمدی کسب کنند؛ بنابراین نمی‌توان انتظاری از آنها داشت. با افزایش نسبت سالمندی، شاخص سرباری افزایش پیدا می‌کند، از یک‌سو آمار کودکان کم و تعداد سالمندان افزایش می‌یابد که در نتیجه آن، بیماری‌های مزمن بیشتر و استفاده از پزشک و دارو نیز افزایش خواهیم داشت. در چنین شرایطی سالمندان بزرگترین استفاده‌ کنندگان دارو هستند.»

سالمندان، مراجعان اصلی به مراکز درمانی
وی با بیان اینکه هر چه نسبت سالمندان در جامعه بیشتر باشد تعداد مراجعان به مراکز بهداشتی و درمانی بیشتر می‌شود، گفت: «در حال حاضر 10 درصد سالمند در کشور وجود دارد و در بعضی شهرستان‌ها 40 تا 50 درصد تخت‌های بیمارستانی توسط سالمندان اشغال شده است. یعنی پنج برابر سهم جمعیتی کشور توسط سالمندان اشغال شده و این امر طبیعی است؛ چرا که این گروه نسبت به دیگر گروه های سنی بیشتر بیمار و مدت زمان طولانی‌تری بستری می‌شوند که این موضوع علاوه بر فشار بر سیستم درمانی، برای بیمه‌ها نیز هزینه‌های سنگینی در پی دارد.» رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت ادامه داد: «اگر سالمندی همانند بسیاری از کشورهای پیشرفته همراه با استراتژی‌های سالمندی سالم و فعال نباشد باعث فشار آمدن به نظام سلامت می‌شود. اکثر کشورهای دنیا به این نکته توجه دارند که هرچه یک سالمند سنش بالاتر می‌رود، دیرتر وارد بحث ناتوانی، بیماری و مشکلات از‌ کار افتادگی می شود. در واقع مهم است که یک سالمند، سالم پیر شود و اگر بیماری وجود دارد کنترل شود. آنها آموزش خود‌مراقبتی دارند. ضمن آنکه سیستم بهداشتی و درمانی و همچنین خانواده از آنها به خوبی مراقبت می‌کنند و همه اینها باعث می‌شود که سالمندی مساوی با بیماری نباشد.» شتی با اشاره به تبعات عدم برخورداری از یک برنامه کشوری برای سالمندی سالم و فعال عنوان کرد: «اگر در کشور برنامه‌ای برای سالمندی سالم و فعال نداشته باشیم، افراد خود‌ مراقبتی نداشته باشند و در نظام سلامت از متخصصان و کارشناسان لازم برخوردار نباشیم در نتیجه سالمندان در خطر بیشتری قرار می‌گیرند و سناریوی بدی رقم می‌خورد که خود باعث افزایش تعداد بیمار  و از کنترل خارج شدن روند و افزایش هزینه‌ها می‌شود.»

بسته‌ جامع مراقبت‌های بهداشتی سالمندان
وی درباره روند انجام غربالگری و چکاپ، قبل و حین ورود به سالمندی گفت: «در نظام سلامت و در معاونت بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور بسته‌های جامع مراقبت‌های بهداشتی برای سالمندان داریم. در حیطه مشکلات شایع سالمندان، اگر فردی مراجعه داشته باشد در واحدهای ارائه خدمات به صورت رایگان غربالگری می‌شود. فشار خون، دیابت، چربی خون بالا، خطر سقوط یا زمین خوردن در سالمندان، مشکلات تغذیه، افسردگی و دو نوع سرطان از جمله مواردی هستند که غربالگری در واحدهای ارائه خدمات نظیر خانه‌های بهداشت در روستاها و مراکز جامع سلامت در شهرها انجام می‌شود.» رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت درباره وجود برنامه‌های پیشگیرانه از بیماری‌های سالمندان گفت: «برنامه‌های خوبی برای پیشگیری از بروز بیماری‌ها در هرکدام از سنین در وزارت بهداشت وجود دارد، اما مشکل ما این است که متأسفانه در برخی برنامه‌ها پوشش کافی نداریم؛ به عنوان مثال سالمندان برای ارائه خدمات مراجعه نمی‌کنند و پوشش خدمت 30 درصدی در این گروه داریم و شاید به این دلیل باشد که سالمندان آگاهی و اطلاعات کافی در این باره ندارند.» شتی افزود: «اما به هرشکل، معاونت بهداشت وزارت بهداشت یکی از فعال‌ترین و پربرنامه‌ترین بخش‌های وزارت بهداشت در مباحث رفاهی و اجتماعی است و امیدواریم اقدامات بهتر و جامع‌تری اتفاق ‌افتد.» وی با اشاره به سند ملی سالمندان نیز گفت: « این سند با مشارکت بخش‌های مرتبط تدوین و مهر‌ماه سال 1399 جهت اجرا ابلاغ شد. این سند شش هدف دارد و هر هدف، استراتژی و سیاست‌های اجرایی دارد. هدف سوم مرتبط با بخش بهداشت و درمان و وزارت بهداشت است. هرکدام از اهداف مسئول مستقیم و همکارانی دارند. ما در وزارت بهداشت اهداف مرتبط با خودمان را از زمان ابلاغ، دنبال می‌کنیم و بالغ بر40 تا 50 برنامه در راستای عملیاتی کردن سند ملی سالمندان در اداره سلامت سالمندان در دست انجام داریم که  امیدواریم بخش‌های دیگر نیز فعال باشند. هرچند عمدتاً اینگونه نیستند؛ چراکه باقی دستگاه‌ها مانند وزارت بهداشت ، اداره سالمندان و یا کارشناس سالمندان مجزا ندارند تا این موضوع را بیش از پیش مورد توجه قرار دهند.»

۵۰ درصد هزینه درمان بیمه‌ها، صرف بیماری‌های سالمندی 
احمد دلبری، رییس انجمن علمی طب سالمندان و سالمند شناسی ایران نیز با اشاره به سه چالش دوره بازنشستگی و سالمندی در ایران اظهار کرد: «فرایند بازنشستگی در کشور ما به درستی طی نمی‌شود و افراد آمادگی رؤیارویی با مسائل و مشکلات بازنشستگی و سالمندی را پیدا نمی‌کنند. از سوی دیگر بازنشستگی و سالمندی مصادف با خلوت شدن اطراف سالمندان و تنهایی شدن آنها است.» وی افزود: «متأسفانه 30 درصد سالمندان، همسرشان را از دست می دهند و از آن سو فرزندان نیز ازدواج و خانه را ترک می‌کنند. برخی دوستان و اقوام نیز فوت می‌کنند و همه این موارد سالمندان را دچار سندروم «آشیانه خالی» و انزوا می کند.» این متخصص طب سالمندان با بیان چالش سوم و این که این افراد در دوره سالمندی با وجود پختگی و خرداندوزی، با زوال جسم و شیوع بیماری‌ها مواجه می‌شوند، افزود: «مجموع این اتفاقات باعث می‌شود افراد در مرحله اول بعد از تنهایی و انزوا دچار اختلالات روحی و روانی شوند که خود منشأ بروز بیماری‌های روحی، روانی و جسمانی است.» وی با اشاره به وجود بیماری‌های دوره سالمندی گفت: «30 درصد سالمندان دچار بیماری‌های قلبی و عروقی، 40 درصد دچار افت شنوایی، حدود 25 درصد دچار دیابت و حدود 10 درصد دچار آلزایمر و زوال عقل ، حدود 50 درصد دچار کم‌ بینایی و مشکلات چشمی می‌شوند که مجموع اینها مشکلات بسیاری را برای خانواده‌ها، صندوق‌های بازنشستگی و سیستم درمانی کشور ایجاد می‌کند.» دلبری ادامه داد: «متأسفانه در کشور ما تمرکز عمدتاً بر درمان است و توجه کمتری به پایش سلامت، غربالگری و پیشگیری از بیماری‌ها می‌شود، این در حالی است که گفته می‌شود بخش قابل توجهی از بیماری‌های دوره سالمندی قابل پیش‌بینی و پیشگیری است و می‌توان با غربالگری از دوره میانسالی جلوی بروز بخشی از این بیماری‌ها را گرفت.» رییس مرکز تحقیقات سالمندی ایران دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به برخی تجارب جهانی پیرامون مواجهه با دوران سالمندی اظهارکرد: «معمولاً در دنیا زمانی که افراد در آستانه بازنشستگی قرار می‌گیرند، یک یا دو سال آخر خدمت قبل از بازنشستگی چکاپ‌های سلامتی و آموزش‌های خود‌مراقبتی را انجام می‌دهند؛ اما درکشور ما بازنشسته شدن بدون هیچگونه آزمایش و آموزشی مبنی بر اینکه چطور در دوران بازنشستگی و سالمندی باید با شرایط سازگار بود اتفاق می‌افتد و پس از آن افراد رها می‌شوند.» وی ادامه داد: «مدتی بعد نیز مشاهده می‌کنیم که راهی مراکز درمانی برای درمان بیماری‌های روحی - روانی و جسمی شده و صندوق‌های بازنشستگی لاجرم مجبور به پرداخت هزینه‌های آنها می‌شوند.»

آموزش‌های خود‌مراقبتی، پیش از بازنشستگی    
دلبری با بیان اینکه متأسفانه برنامه‌ای برای دوران سالمندی در ایران نداریم عنوان کرد: «در دوره سالمندی صندوق‌های بازنشستگی اعم از صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی بیشتر درگیر مسائل درمان بازنشسته‌ها می‌شوند در حالی که غربالگری و پیشگیری در بسیاری از کشورهای دنیا انجام می‌شود و افراد قبل از ورود به دوره بازنشستگی آموزش‌های خود‌مراقبتی دریافت می‌کنند و فرایند بازنشسته شدن دو سال به طول می‌انجامد. فردی که در آستانه بازنشستگی است در دو سال پایانی خدمت، 50 درصد وقت آزاد دارد و 50 درصد از زمانش را کار می‌کند و در آن بازه زمانی 50 درصدی برای کار، تجربیات 30 ساله‌اش را منتقل می‌کند و در وقت آزاد چکاپ‌های غربالگری را انجام می‌دهد، آموزش‌های خود‌مراقبتی می‌بیند و اینکه چطور اوقات فراغت خود را بگذراند همه در قالب دوره‌های آموزشی در کشورهای توسعه‌یافته دنبال می‌شود. وی درباره برنامه‌های دولت برای حمایت از سالمندان و کاهش بار مراجعه به مراکز درمانی اظهار کرد: «بر اساس برآورد اطلاعات موجود، 50 درصد هزینه‌‌کرد درمان در بیمه‌گرهای پایه یعنی تأمین اجتماعی و بیمه سلامت صرف بیماری‌های دوره سالمندی
 می شود و به این معناست که بیش از 50 درصد منابع برای 10 درصد جمعیت هزینه می‌شود و به همین علت ما در آینده منابع لازم برای تأمین هزینه‌های درمانی این افراد را نخواهیم داشت. راهکار برون‌رفت از این چالش بسیار جدی، غربالگری پیش از بازنشستگی و آموزش‌های خودمراقبتی است.» رییس انجمن علمی طب سالمندان و سالمندشناسی ایران در خاتمه تأکید کرد که سازمان‌های بیمه‌گر و بازنشستگی باید به سمت پیشگیری از بیماری‌ها بروند و قبل از اینکه به عنوان مثال یک سالمند دچار شکستگی از ناحیه لگن شود و بخواهند هزینه‌های هنگفت پروتز و مانند آن بپردازند، اقدامات پیشگیرانه را در برنامه‌های خود بگنجانند. نباید فراموش کنیم که هزینه‌های دو سال آخر عمر هر سالمند تقریباً با هزینه‌های کل عمر وی برابری می‌کند.