طرح تحول سلامت، که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین طرح اجتماعی دولت یاد می‌شود، محصول همکاری بیمه‌ها با وزارت بهداشت است. بدون همکاری بیمه‌های درمانی، تحقق دستاوردهای این طرح کلان امکان‌پذیر نبود. به گفته مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی، ۷۸ درصد منابع طرح تحول سلامت را بیمه‌های درمانی تامین می‌کنند و به همین دلیل واضح، اگر بیمه‌ها به‌خصوص سازمان تامین‌اجتماعی با طرح تحول سلامت همکاری نداشتند، قطعا طرح تحول سلامت با شکست قطعی مواجه می‌شد.

رئیس‌جمهوری نیز بارها بر تداوم طرح تحول سلامت تاکید کرده است و با این حساب، گام‌های بعدی طرح تحول سلامت در دولت دوازدهم اجرایی خواهد شد، اما کارشناسان تاکید دارند که برای تداوم این طرح ملی باید در بحث هزینه‌های اجرایی این طرح صرفه‌جویی جدی شود. یکی از عمده هزینه‌های غیرضروری طرح تحول سلامت، که باید ترمز آن کشیده شود، هزینه‌های غیرضروری است که در حوزه دارو می‌شود. بر اساس آمارهای رسمی، سازمان تامین‌اجتماعی سالانه ۴ هزار میلیارد تومان در حوزه دارو هزینه می‌کند که بسیاری از این هزینه‌ها غیرضروری است. دکتر محمدعلی همتی، عضو هیئت‌مدیره سازمان تامین‌اجتماعی، در انتقاد از این هزینه‌های غیرضروری گلایه می‌کند: «با غفلت در حوزه سیاست‌گذاری مصرف دارو مواجه هستیم. باید برای رفع این کمبود در نظام درمانی کشور اقدام مناسبی صورت گیرد، زیرا اجرای طرح تحول سلامت منجر به افزایش قابل‌توجه هزینه سازمان‌های بیمه‌گر در همه بخش‌ها ازجمله در حوزه دارو شده است.» دکتر همتی تجویز و مصرف منطقی دارو را از مسائل بسیار مهم ارزیابی و عنوان کرد: «مصرف بی‌رویه دارو جدای از صرف هزینه، عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت را به دنبال دارد و علاوه بر طولانی شدن درمان بیماری می‌تواند برای افراد عوارض جانبی داشته باشد که مهم‌ترین عوارض مصرف بی‌رویه دارو، شیوع بیماری‌های کلیه و کبد است.» سوءاستفاده از هزینه پرداختی سازمان تامین‌اجتماعی در برخی داروها از دیگر مشکلاتی است که همتی به آن اشاره دارد و تاکید می‌کند: «یکی از داروهایی که سازمان تامین‌اجتماعی هزینه زیادی بابت آن پرداخت می‌کند و در زمره پرمصرف‌ترین داروها محسوب می‌شود، داروی هورمون رشد است که بیشتر مصرف آن مربوط به مصارف غیردرمانی و در بدن‌سازی است. اگرچه با اقدامات کنترلی صورت‌گرفته، میزان مصرف آن در تابستان سال ۹۵ نسبت به سال قبل ۴۲ درصد کاهش یافت، باید این هزینه‌های غیرضروری دارویی را همچنان کاهش دهیم.»

رتبه ۱۲ ایران در مصرف خودسرانه دارو

براساس آمارهای رسمی، ۸۰ درصد هزینه‌ای که از طرف سازمان تامین‌اجتماعی بابت دارو می‌شود، مربوط به ۱۸۸ قلم دارو است که بیشتر آنها داروهای سرطان هستند. با افزایش پوشش بیمه‌ای بیماران صعب‌العلاج و پوشش ریسک‌های بزرگ در طرح تحول سلامت، هزینه‌های دارویی تامین‌اجتماعی نیز افزایش چشمگیری داشت.

محمد وحدتی هلان، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، به مشکل خوددرمانی و مصرف بی‌رویه دارو در کشور اشاره می‌کند و به آتیه‌نو می‌گوید: «هم‌اکنون شاهد هستیم که کشور ما در حوزه مصرف خودسرانه دارو در رتبه ۱۲ جهان قرار دارد که این شرایط، نه‌تنها موجب برهم خوردن سلامت عمومی جامعه می‌شود، بلکه منابع نظام سلامت را هم به مرز نابودی می‌کشاند.» به گفته این نماینده مجلس، شرایط به گونه‌ای است که در هر خانه‌ای می‌توانید یک داروخانه کوچک پیدا کنید. به‌خصوص مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به حدی شایع شده که مقاومت دارویی در کشور ما به مرز هشدار رسیده است. نظارت‌های بیشتر بر نحوه مصرف دارو، ازجمله اقدامات مغفول‌مانده‌ای است که وحدتی هلان به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «نباید اجازه داد که برخی داروها به‌راحتی در اختیار مردم قرار بگیرد و در این حوزه باید داروخانه‌ها سختگیرانه‌تر عمل کنند. کشور ما هم باید مطابق سیاست‌های دارویی کشورهای توسعه‌یافته، سختگیرانه‌تر عمل کند و با اقدامات متعدد، مانع از آن شود که دارو به‌راحتی و بدون تجویز پزشک به دست مردم برسد.»

نسخه‌نویسی الکترونیک، ترمز هزینه‌ها را می‌کشد

چند ماهی می‌شود که سازمان تامین‌اجتماعی در اقدامی بزرگ، دفترچه بیمه‌های کاغذی را حذف کرده و نظام درمان مستقیم در این سازمان به سمت نسخه‌نویسی الکترونیک پیش رفته است. این اقدام مانع از آن می‌شود که نسخه‌های کاغذی را جعل کنند و یا از دفترچه بیمه‌ها سوءاستفاده شود. این اقدام نظارتی، خودبه‌خود از منابع درمانی بیمه‌شده‌ها محافظت می‌کند و شرایطی را پیش می‌آورد که دارو به نیازمند واقعی می‌رسد. دکتر مهدی سجادی، دبیر انجمن داروسازان ایران، نیز در گفتگو با آتیه‌نو با اشاره به اثرات نسخه‌نویسی الکترونیک تاکید می‌کند: «نسخه‌نویسی الکترونیک می‌تواند از خطاهای پزشکی بکاهد و مشکل بدخطی نسخه‌ها را حل کند. به همین دلیل، این اقدام قطعا همسو با حفظ سلامت بیمار خواهد بود.» به گفته سجادی، برای گسترش نسخه‌نویسی الکترونیک، نیاز است حتما زیرساخت‌های این اقدام فناورانه در سراسر کشور فراهم شود، به گونه‌ای که نسخه پزشکی در اختیار بیمار قرار نگیرد، بلکه نسخه‌ها مستقیم از سوی پزشک به داروخانه ارجاع شوند. گسترش نسخه‌نویسی الکترونیک در همه مراکز درمانی کشور اتفاقی است که به گفته سجادی می‌تواند تاثیری جدی در کاهش هزینه‌های طرح تحول سلامت داشته باشد.

نظام ارجاع، هزینه‌های دارویی را محدود می‌کند

اگرچه بر اساس قوانین بالادستی، اجرای نظام ارجاع و برنامه پزشک خانواده باید در اولویت نظام سلامت قرار بگیرد، اما پس از حدود ۱۲ سال از تدوین طرح پزشک خانواده، هنوز اقدامی جدی برای اجرای نظام ارجاع صورت نگرفته است. اجرای نظام ارجاع در همه مراکز درمانی می‌تواند تاثیری جدی در کاهش هزینه‌های دارویی طرح تحول سلامت داشته باشد. دکتر علی یعقوبی جویباری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفتگو با آتیه‌نو از زاویه دیگری به این موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: «باید بر روند تجویز نسخه‌های پزشکان نیز نظارت شود تا داروهای غیرضروری برای بیمار تجویز نشود. البته در این بین، باید این فرهنگ‌سازی و آموزش را هم نهادینه کرد تا بیمار از پزشک معالجش انتظار نداشته باشد که حتما برایش دارو تجویز کند.» یعقوبی جویباری عقیده دارد که در کنار این فرهنگ‌سازی، که می‌تواند هزینه‌های دارویی بیمار، بیمه‌ها و نظام سلامت را کاهش دهد، باید اجرای نظام ارجاع هم جدی گرفته شود تا برای یک بیماری ساده داروهای پیشرفته و گران‌قیمت تجویز نشود. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، حساسیت زیادی برای تجویز دارو وجود دارد و مثلا در خصوص بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی، فقط بیمار را به استراحت و مصرف مایعات تشویق می‌کنند، اما در کشور ما هزینه‌های دارویی هنگفتی صرف درمان همین سرماخوردگی‌های ساده می‌شود؛ هزینه‌هایی که می‌تواند صرف حمایت بیشتر از بیماران خاص و صعب‌العلاج شود.