بسیاری ادبیات انقلاب را گونه‌ای از ادبیات اجتماعی به حساب می‌آورند و طبقه‌بندی آن به عنوان یک گونه ادبی مستقل را جایز نمی‌شمارند. از سوی دیگر، برخی از قراردادن آثار ادبی با مضامین انقلاب، در یک دسته ادبی متمایز، ابایی ندارند. هادی حکیمیان، که رمان «برج قحطی» او، سال گذشته نامزد نهایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال‌ آل‌احمد و برنده شانزدهمین دوره جایزه شهید غنی‌پور بود، از نویسندگانی است که به گونه ادبیات انقلاب، قائل است. اما مجید قیصری، نویسنده آثار تحسین‌شده‌ای چون «باغ تلو» و «سه دختر گل‌فروش» معتقد است که ادبیات انقلاب را نه به صورت مستقل، بلکه در گونه ادبیات اجتماعی باید بررسی کرد.   

داستان‌هایی با پس‌زمینه انقلاب

در ادبیات، ژانر یا گونه‌ای ادبی، با عنوان ادبیات انقلاب نداریم؛ بلکه چنین ادبیاتی را باید ذیل داستان‌های اجتماعی طبقه‌بندی کرد که به موضوع انقلاب می‌پردازند. بر این اساس، بی‌تردید «بینوایان» ویکتور هوگو را باید جزء شاهکارهای ادبی به‌شمار آورد که به موضوع انقلاب می‌پردازد. «دن آرام» نیز در فضای انقلابی سیر می‌کند. همچنین داستان برخی آثار، در زمینه انقلاب رخ می‌دهد که بیشتر فضای مبارزاتی دارند؛ مانند «سور بز» ماریو بارگاس یوسا، نویسنده اهل پرو که در همین فضا، تلاش عده‌ای را در مبارزه با دیکتاتور کشورشان و سرنگونی او، به تصویر کشیده است. 

اما در ادبیات ایران، در این فضاها آثار شاخص چندانی نداریم. شاید «مدار صفردرجه» از معدود کارهایی است که هنوز می‌توان به آن رجوع کرد و از خواندنش لذت برد. این کتاب، فضای روزهای انقلاب ایران و مردم را در یک جغرافیای خاص مانند اهواز، به خوبی روایت می‌کند. «رازهای سرزمین من» نیز از دیگر آثاری است که در همین فضا سیر می‌کند و همچنان متن قابل احترامی است. «جزیره سرگردانی» سیمین دانشور نیز از آثار دیگری است که داستانش در بحبوحه انقلاب اتفاق می‌افتد.

ادبیات انقلاب، هنوز جای کار دارد

جنگ و انقلاب در تاریخ معاصر بشر، آن‌قدر حادثه کلانی است که توجه نویسندگان و هنرمندان بسیاری را به خود جلب می‌کند. همان‌‌گونه که به‌ وجود ادبیات جنگ قائل هستیم، ادبیات انقلاب هم داریم و این مختص ما نیست. بعد از انقلاب‌های بزرگ فرانسه و روسیه، شاهد رمان‌ها و آثار ادبی زیادی در زمینه انقلاب بودیم. به‌عنوان مثال، رمان بینوایان ویکتور هوگو، اثری است که در ژانر ادبیات انقلاب قرار می‌گیرد. جنگ‌های استقلال آمریکا، انقلاب چین و کشورهای آمریکای جنوبی نیز بن‌مایه رمان‌های زیادی بوده‌اند. کسی نمی‌پرسد آیا ادبیات و سینمای جنگ، در کشور ما وجود دارد یا خیر؟ چرا که به فاصله کوتاهی پس از انقلاب، در کشور ما جنگ آغاز شد و واقعه بزرگ انقلاب، به فراموشی رفت و نگاه بیشتر نویسندگان و هنرمندان، به دفاع مقدس معطوف شد.

«جزیره سرگردانی» سیمین دانشور، شاید یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین آثار مرتبط با انقلاب اسلامی است. البته آثار ارزشمند دیگری چون «شاه‌بی‌شین» کاظم مزینانی هم در این زمینه منتشر شده است، اما هنوز هم می‌توان گفت در حوزه انقلاب اسلامی و انقلاب مشروطه، کار چندانی در حیطه ادبیات صورت نگرفته است و هنوز خیلی جای کار داریم.