روز صفر کیپ‌تاون؛ وقتی آب تمام می‌شود
مسعود علیپور اقدم روزنامه نگار
بحران کم‌آبی کیپ‌تاون در سال ۲۰۱۸، فراتر از یک مشکل محلی بود؛ این رویداد، نشانه‌ای از تهدیدی جهانی برای منابع آب شیرین به‌شمار می‌آید. تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و سوءمدیریت منابع، هر شهر بزرگی را در معرض روز صفر قرار می‌دهد؛ روزی که آب به شکل گسترده قطع می‌شود و زندگی شهری با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه می‌شود. تجربه کیپ‌تاون، درس‌هایی هشداردهنده برای دیگر مناطق جهان دارد. در ۱۲ آوریل ۲۰۱۸، چهار میلیون نفر در کیپ‌تاون، شهری با گسترده‌ترین شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی آفریقا، به شکل معجزه‌آسا از بحران شدید آب جان سالم به در بردند. به گزارش بلومبرگ، جمعیت رو به رشد و خشکسالی‌های طولانی، بزرگ‌ترین شکست تأمین آب شهری ناشی از خشکسالی در تاریخ معاصر را رقم زده بودند. دولت آفریقای جنوبی هشدار داد: «روز صفر» نزدیک است؛ روزی که مخازن آب شهر به حدی کاهش می‌یابد که توزیع آب خانگی و تجاری متوقف خواهد شد. هلن زیله، شهردار سابق و نخست‌وزیر ایالت کیپ غربی، نسبت به هرج‌ومرج ناشی از کمبود آب هشدار داده بود. او در ژانویه ۲۰۱۸ در یادداشتی نوشت: «سؤالی که شب‌ها آرامم نمی‌گذارد این است: وقتی روز صفر فرا برسد، چگونه آب را در دسترس قرار دهیم و از هرج‌ومرج جلوگیری کنیم؟»
برای کیپ‌تاونی‌های ثروتمند، روز صفر تجربه‌ای تازه بود، اما برای ساکنان فقیرتر، عمدتاً سیاه‌پوستان، سال‌هاست این شرایط روزمره زندگی بود. در محلات فقیرنشین، مردم صرفه‌جویی در آب را تمرین می‌کردند و غالباً از شیرهای عمومی آب می‌گرفتند. این گروه، که تقریبا نیمی از جمعیت شهر را تشکیل می‌دهند، تنها ۵ درصد از مصرف آب کل شهر را به خود اختصاص می‌دهند. این شکاف تاریخی ریشه در قرن‌ها جداسازی نژادی و دوره آپارتاید دارد که تا سال ۱۹۹۴ ادامه یافت و میراث آن هنوز بر شهر سایه افکنده است.
تا پیش از بحران، کمتر کسی باور داشت که یک شهر بزرگ و ثروتمند بتواند به‌طور کامل از آب محروم شود. اما اکنون، پیام کیپ‌تاون روشن است: هر شهری، از آمریکای شمالی تا آسیا، در معرض خطر «روز صفر» قرار دارد. توسعه زمین‌ها، رشد جمعیت و تغییرات اقلیمی، منابع آب را تهدید می‌کند.
مسیر به سوی روز صفر
در روزهای منتهی به روز صفر، کیپ‌تاون ۲۰۰ ایستگاه اضطراری آب آماده کرد تا هرکدام به تقریباً ۲۰ هزار نفر خدمات دهند. ارتش در ذخیره‌سازی آب اضطراری همکاری کرد و پر کردن استخرها و شست‌وشوی خودروها ممنوع شد. همچنین گشت‌هایی برای مقابله با سرقت آب در چشمه‌ها و جلوگیری از تنش‌های اجتماعی ایجاد شد. برخی فروشندگان بطری آب، قیمت‌ها را بالا بردند تا از بحران سود ببرند.
با وجود هشدارها، بسیاری از ساکنان مصرف آب خود را کاهش ندادند. در ژانویه ۲۰۱۸، مقامات از شهروندان خواستند تنها ۵۰ لیتر آب در روز مصرف کنند و هشدار دادند که بی‌توجهی به این دستور، منجر به کاهش به ۲۵ لیتر یا کمتر خواهد شد.
بحران، نگرش ساکنان ثروتمند را درباره مصرف آب به چالش کشید، در حالی که برای ساکنان تاون‌شیپ‌های سیاه‌پوست‌نشین، این وضعیت تجربه‌ای آشنا بود. زاما تیمبلا از مرکز اطلاعات و توسعه جایگزین گفت: «برای ما شرم‌آور است که این وضعیت بحران نامیده می‌شود؛ ما سال‌هاست که در شرایط روز صفر زندگی می‌کنیم.»
آب و تغییرات اقلیمی
تمام شدن آب در کیپ‌تاون ایده تازه‌ای نبود. این شهر با اقلیم مدیترانه‌ای، نسیم‌های مرطوب ساحلی و کوه تیبل که بارش را به دام می‌اندازد، آب شیرین خود را تأمین می‌کند. اما طی ۲۰ سال منتهی به بحران، مقامات دریافتند که منابع آب محدود است و دسترسی نابرابر بین تاون‌شیپ‌ها و مناطق برخوردار وجود دارد.
تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی از جمله سوزاندن سوخت‌های فسیلی و جنگل‌زدایی، الگوهای آب‌وهوایی را در سراسر جهان تغییر داده است. رشد جمعیت و کاهش بارش‌ها، نیازمند راهبردهای قوی مدیریت آب بود. سه سال خشکسالی، بدترین خشکسالی بیش از یک قرن، کیپ‌تاون را به آستانه بحران کشاند. در ژانویه ۲۰۱۸، مخازن تنها ۲۶ درصد ظرفیت داشتند و شیرهای آب قرار بود هنگام رسیدن به ۱۳.۵ درصد قطع شوند.
آیا بحران مهار شد؟
روز صفر ابتدا برای آوریل تعیین شد، سپس به می موکول شد و نهایتاً با اقدامات شدید مدیریت مصرف، به تعویق افتاد. کیپ‌تاون توانست تقاضای آب را ۳۰ درصد کاهش دهد، عمدتاً با محدود کردن مصرف طبقه متوسط، بستن برخی شیرهای عمومی و نصب دستگاه‌های مدیریت مصرف. شیرین‌سازی آب دریا نیز در دستور کار قرار گرفت، اما هزینه‌بر و موقت بود. بازگشت باران‌ها نیز نقش کلیدی در جلوگیری از بحران ایفا کرد.
با وجود کاهش خطر فوری، تهدید همچنان سایه‌اش را بر کیپ‌تاون افکنده است. محله‌های فقیر بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند و در کل شهر، صرفه‌جویی همچنان ادامه دارد. تقاضا برای آب نیز رو به افزایش است.
آب در جهان
بحران‌های مشابهی نیز در دیگر شهرهای جهان رخ داده است. در مکزیکوسیتی با ۲۳ میلیون نفر جمعیت، بسیاری تنها چند ساعت در روز به آب دسترسی دارند و در سال ۲۰۲۴، این شهر به سختی از روز صفر خود گریخت. در چنای هند، شهری با ۱۱ میلیون نفر، نزدیک بود در ۲۰۱۹ روز صفر را تجربه کند.
در جاکارتای اندونزی، ۳۰ میلیون نفر از آب لوله‌کشی محرومند و برای تأمین آب چاه‌های غیرقانونی حفر می‌کنند؛ این وضعیت باعث نشست زمین و کاهش منابع آب زیرزمینی شده است. همچنین سیلاب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، بهداشت شهری را تهدید می‌کند.
در سال ۲۰۱۵ در سائوپائولو برزیل، مخازن کاهش شدیدی داشتند و آب لوله‌کشی به‌صورت محدود و با گل‌ولای به خانه‌ها رسید. ریزش باران مانع از قطعی کامل آب شد، اما با این وجود، رقابت بر سر منابع آب همچنان تشدید می‌شود.
رشد جمعیت، کشاورزی و رفاه، مصرف آب را افزایش داده و دسترسی نابرابر به منابع، قدرت کنترل را در اختیار ثروتمندان و قدرتمندان قرار می‌دهد. تغییرات اقلیمی توفان‌ها و خشکسالی‌های شدیدتر ایجاد کرده و مناطقی با زیرساخت ناکافی را تحت فشار قرار داده است. بنابراین مدیریت منابع آب و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، برای اجتناب از روز صفر در سراسر جهان، بیش از پیش حیاتی شده است.
منبع: nationalgeographic.com
برای کیپ‌تاونی‌های ثروتمند، روز صفر تجربه‌ای تازه بود، اما برای ساکنان فقیرتر، عمدتاً سیاه‌پوستان، سال‌هاست این شرایط روزمره زندگی بود. در محلات فقیرنشین، مردم صرفه‌جویی در آب را تمرین می‌کردند و غالباً از شیرهای عمومی آب می‌گرفتند. این گروه، که تقریبا نیمی از جمعیت شهر را تشکیل می‌دهند، تنها ۵ درصد از مصرف آب کل شهر را به خود اختصاص می‌دهند. این شکاف تاریخی ریشه در قرن‌ها جداسازی نژادی و دوره آپارتاید دارد که تا سال ۱۹۹۴ ادامه یافت و میراث آن هنوز بر شهر سایه افکنده است.
تا پیش از بحران، کمتر کسی باور داشت که یک شهر بزرگ و ثروتمند بتواند به‌طور کامل از آب محروم شود. اما اکنون، پیام کیپ‌تاون روشن است: هر شهری، از آمریکای شمالی تا آسیا، در معرض خطر «روز صفر» قرار دارد. توسعه زمین‌ها، رشد جمعیت و تغییرات اقلیمی، منابع آب را تهدید می‌کند.
مسیر به سوی روز صفر
در روزهای منتهی به روز صفر، کیپ‌تاون ۲۰۰ ایستگاه اضطراری آب آماده کرد تا هرکدام به تقریباً ۲۰ هزار نفر خدمات دهند. ارتش در ذخیره‌سازی آب اضطراری همکاری کرد و پر کردن استخرها و شست‌وشوی خودروها ممنوع شد. همچنین گشت‌هایی برای مقابله با سرقت آب در چشمه‌ها و جلوگیری از تنش‌های اجتماعی ایجاد شد. برخی فروشندگان بطری آب، قیمت‌ها را بالا بردند تا از بحران سود ببرند.
با وجود هشدارها، بسیاری از ساکنان مصرف آب خود را کاهش ندادند. در ژانویه ۲۰۱۸، مقامات از شهروندان خواستند تنها ۵۰ لیتر آب در روز مصرف کنند و هشدار دادند که بی‌توجهی به این دستور، منجر به کاهش به ۲۵ لیتر یا کمتر خواهد شد.
بحران، نگرش ساکنان ثروتمند را درباره مصرف آب به چالش کشید، در حالی که برای ساکنان تاون‌شیپ‌های سیاه‌پوست‌نشین، این وضعیت تجربه‌ای آشنا بود. زاما تیمبلا از مرکز اطلاعات و توسعه جایگزین گفت: «برای ما شرم‌آور است که این وضعیت بحران نامیده می‌شود؛ ما سال‌هاست که در شرایط روز صفر زندگی می‌کنیم.»
آب و تغییرات اقلیمی
تمام شدن آب در کیپ‌تاون ایده تازه‌ای نبود. این شهر با اقلیم مدیترانه‌ای، نسیم‌های مرطوب ساحلی و کوه تیبل که بارش را به دام می‌اندازد، آب شیرین خود را تأمین می‌کند. اما طی ۲۰ سال منتهی به بحران، مقامات دریافتند که منابع آب محدود است و دسترسی نابرابر بین تاون‌شیپ‌ها و مناطق برخوردار وجود دارد.
تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی از جمله سوزاندن سوخت‌های فسیلی و جنگل‌زدایی، الگوهای آب‌وهوایی را در سراسر جهان تغییر داده است. رشد جمعیت و کاهش بارش‌ها، نیازمند راهبردهای قوی مدیریت آب بود. سه سال خشکسالی، بدترین خشکسالی بیش از یک قرن، کیپ‌تاون را به آستانه بحران کشاند. در ژانویه ۲۰۱۸، مخازن تنها ۲۶ درصد ظرفیت داشتند و شیرهای آب قرار بود هنگام رسیدن به ۱۳.۵ درصد قطع شوند.
آیا بحران مهار شد؟
روز صفر ابتدا برای آوریل تعیین شد، سپس به می موکول شد و نهایتاً با اقدامات شدید مدیریت مصرف، به تعویق افتاد. کیپ‌تاون توانست تقاضای آب را ۳۰ درصد کاهش دهد، عمدتاً با محدود کردن مصرف طبقه متوسط، بستن برخی شیرهای عمومی و نصب دستگاه‌های مدیریت مصرف. شیرین‌سازی آب دریا نیز در دستور کار قرار گرفت، اما هزینه‌بر و موقت بود. بازگشت باران‌ها نیز نقش کلیدی در جلوگیری از بحران ایفا کرد.
با وجود کاهش خطر فوری، تهدید همچنان سایه‌اش را بر کیپ‌تاون افکنده است. محله‌های فقیر بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند و در کل شهر، صرفه‌جویی همچنان ادامه دارد. تقاضا برای آب نیز رو به افزایش است.
آب در جهان
بحران‌های مشابهی نیز در دیگر شهرهای جهان رخ داده است. در مکزیکوسیتی با ۲۳ میلیون نفر جمعیت، بسیاری تنها چند ساعت در روز به آب دسترسی دارند و در سال ۲۰۲۴، این شهر به سختی از روز صفر خود گریخت. در چنای هند، شهری با ۱۱ میلیون نفر، نزدیک بود در ۲۰۱۹ روز صفر را تجربه کند.
در جاکارتای اندونزی، ۳۰ میلیون نفر از آب لوله‌کشی محرومند و برای تأمین آب چاه‌های غیرقانونی حفر می‌کنند؛ این وضعیت باعث نشست زمین و کاهش منابع آب زیرزمینی شده است. همچنین سیلاب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، بهداشت شهری را تهدید می‌کند.
در سال ۲۰۱۵ در سائوپائولو برزیل، مخازن کاهش شدیدی داشتند و آب لوله‌کشی به‌صورت محدود و با گل‌ولای به خانه‌ها رسید. ریزش باران مانع از قطعی کامل آب شد، اما با این وجود، رقابت بر سر منابع آب همچنان تشدید می‌شود.
رشد جمعیت، کشاورزی و رفاه، مصرف آب را افزایش داده و دسترسی نابرابر به منابع، قدرت کنترل را در اختیار ثروتمندان و قدرتمندان قرار می‌دهد. تغییرات اقلیمی توفان‌ها و خشکسالی‌های شدیدتر ایجاد کرده و مناطقی با زیرساخت ناکافی را تحت فشار قرار داده است. بنابراین مدیریت منابع آب و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، برای اجتناب از روز صفر در سراسر جهان، بیش از پیش حیاتی شده است.
منبع: nationalgeographic.com
ارسال دیدگاه
