از میان آن شهرهای ایران که مفتخر به پایتخت شدن بوده‌اند، «قزوین» اگر نگین انگشتری‌شان نباشد و بر صدر ننشسته باشد اما یکی از برترین و بهترین‌هایشان است. خطه‌ای والا تقریباً در نیمۀ شمالی ایران با پیشینه‌ای کهن که حالا یکی از نمادهای تاریخیّتِ ایران شناخته می‌شود. دیاری که اگرچه اکنون یکی از مدرن‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌آید، نهاد بلدیه در آن، در همان سال مشروطه بنیان نهاده شد و البته ازجمله جاهایی بود که در جنگ جهانی دوم آماج اشغال بیگانگان روس‌ قرار گرفت. دربارۀ پایتختِ شاه‌تهماسب صفوی –که نهم شهریور، روز انتخاب آن به پایتختی توسط او، معیار روز ملی آن قرار گرفته است- ژان شاردنِ فرانسوی، از لابه‌لای چهارماه اقامت‌اش در این شهر، به سال 1674، چنین نوشته است؛ «قزوین شهر بزرگ و زیبایی است که در دشتی وسیع واقع در سه‌فرسنگی کوه الوند بنا شده است... دوازده‌هزار خانه و صدهزار تن جمعیّت دارد. صد خانوار یهودی، و چهل خانوار مسیحی در این شهر به سر می‌برند. میدان شاه که اسب‌دوانی نیز در آن‌جا به عمل می‌آید زیباترین نقاط این شهر است... آن‌چه قزوین را در انظار بینندگان باشکوه‌ و رفیع می‌نماید کاخ‌ها و خانه‌های قصرآسای بزرگان و اعیان شهر است که همه ‌تماشایی و دیدنی ست....»، پر است از غذاهای بی‌مانند هم‌چون قیمه‌نثار و شیرینی‌های بی‌مثال بسان باقلوای لوزی، نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، باقلوای پیچ، نان بادامی، نان گردویی، پادرازی، نان نازک، نان چرخی، نان چای، اتابکی، ولی‌عهدی، و حاج‌کریمی. سرزمین موسوم به پایتخت خوش‌نویسی و فکاهی ایران با فرش و مکتب نگارگری مختص خود، میراث تاریخی و فرهنگی فراوان دارد که مهم‌ترین‌اش، خیابان سپه است؛ نخستین خیابان ایران که یک‌سوی‌اش هم دولت‌خانۀ صفوی است با آثاری چون کاخ چهل‌ستون (موزۀ خوش‌نویسی)  و سردر عالی‌قاپو. گراندهتل قزوین که حالا مخروبه‌اش باقی مانده، یکی از نخستین هتل‌های ایران است. کاروان‌سرای سعدالسلطنۀ این شهر که حالا مرمت شده، کافۀ جذابی هم دارد. این شهر البته بازار تاریخی، مساجد مهم همچون جامع، حیدریه و النبی، مدارس موسع از جمله صالحیه، التفاتیه و امیدیه (یکی از نخستین مدارس نوین ایران)، عمارات کهن مثل شهربانی، شهرداری، سردارمفخم و باغ‌سردار، دروازه‌های قدیمی به‌ویژه دروازۀ تهران و درب کوشک، گرمایه‌های بسیار مانند قجر (موزۀ مردم‌شناسی)، خانه‌های تاریخی از قبیل بهروزی و امینی‌ها و آب‌انبارهای مهم مانند سردار بزرگ و سردار کوچک نیز دارد که بعضاً مرمت شده‌اند. همچنین مسجدجامع و امامزاده شاهز‌اده حسین فرزند امام هشتم (ع) و پیغمبریه که مدفن چهار پیامبر بنی‌اسرائیل (سُهولی، سُلام، القیا و سُلوم) است را هم باید افزود. ضمناً کلیسای کانتور (Kantour) به‌عنوان کوچک‌ترین کلیسای ایران و آرامگاه بزرگانی چون حمدالله مستوفی، شهید ثالث و شهید عباس بابایی را نیز نباید از یاد برد.
* مصراعی سرودۀ عارف قزوینی