برای خیلی‌ها ترمیم دندان‌های خراب و پوسیده در اولویت نیست. نه اینکه نخواهند دندان‌هایی سالم و زیبا داشته باشند، توان مالی آنها در حد پرداخت هزینه‌های درمان دندان‌پزشکی نیست. بر اساس آمارهای رسمی که علیرضا زالی، رئیس سازمان نظام پزشکی، ارائه داده بین 85 تا 96 درصد هزینه‌های دندان‌پزشکی از جیب مردم پرداخت می‌شود. این در حالی است که به گفته حمید صمدزاده، رئیس اداره سلامت دهان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ایرانیان سالانه 60 هزار میلیارد ریال هزینه بابت ارائه خدمات دندان‌پزشکی پرداخت می‌کنند. حسن هاشمی، وزیر بهداشت، هم تقریبا همین آمارهای قابل‌تامل را ایید کرده و گفته: «پیش از این بخش دولتی در حوزه دندان‌پزشکی برخلاف سایر حوزه‌های پزشکی، فعالیت بسیار محدودی داشت و فقط ۵ درصد از خدمات دندان‌پزشکی توسط بخش دولتی ارائه می‌شد که الان این میزان به حدود 13 درصد رسیده است.» اینکه حدود 90 درصد هزینه‌های دندان‌پزشکی بر دوش مردم باشد، فقط مختص به چند سال اخیر نیست، بلکه در چند دهه اخیر همواره این شرایط حاکم بوده است. اگرچه وزیر بهداشت اعلام کرده که با حمایت بیمه‌ها از خدمات دندان‌پزشکی، می‌توان بخش عمده‌ای از بار درمان‌های دندان‌پزشکی را از دوش مردم برداشت، اما واقعیت این است که رسیدن به این وضعیت ایده‌آل مستلزم پیش‌شرط‌های علمی است که تامین بسیاری از این پیش‌شرط‌ها در زمره وظایف تولیت نظام سلامت قرار می‌گیرد.

افزایش تعهدات، به شرط تامین اعتبار

اوضاع سلامت دندان ایرانی‌ها تعریفی ندارد. به گفته حسن قاضی‌زاده‌ هاشمی، وزیر بهداشت، «ایرانیان در سنین 35 تا 40 سال 13 دندان خراب دارند، در حالی که در برخی کشورهای پیشرفته این آمار به چهار دندان و حتی در برخی کشورها به صفر می‌رسد. همچنین پوسیدگی دندان کودکان ایرانی دو برابر استانداردهای جهانی است.»

همچنین سعید عسگری، رئیس شورای عالی سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت، هم در اظهارنظری قابل‌تأمل گفته: «ایرانی‌ها حدود 200 میلیون دندان پوسیده دارند.» شکی نیست که افزایش حمایت‌های بیمه‌ای می‌تواند مردم را نسبت به ارتقای سلامت دهان و دندانشان حساس‌تر کند، اما یکی از عمده پیش‌شرط‌های آن افزایش سرانه سلامت است. در طول سه سال گذشته با اجرای طرح تحول سلامت، سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی از 5 درصد به حدود 9 درصد رسیده است، اما ریالی از این افزایش سرانه‌ها به سازمان تامین‌اجتماعی نرسیده است، آن هم در حالی که این سازمان بیمه‌گر بزرگ‌ترین خریدار خدمات و دومین ارائه‌دهنده خدمات درمانی در کشور شناخته می‌شود. بنابراین بدیهی است که این سازمان نتواند از پس تعهدات جدید ازجمله تعهد افزایش پوشش بیمه خدمات دندان‌پزشکی بربیاید. از سوی دیگر دکتر محسن مصلحی، دبیر شورای عالی نظام پزشکی کشور، هم در گفتگو با آتیه‌نو تاکید دارد که به دلیل افزایش یکباره تعرفه‌ها در سال 93 و ثابت ماندن اعتبارات بیمه‌ها، هم‌اکنون شاهد هستیم که سرانه و تعرفه در نظام سلامت با همدیگر همخوانی ندارد و به همین دلیل هم در چند سال اخیر مدام شاهد بدهی‌های سنگین بیمه‌ها بوده‌ایم. مصلحی بر این باور است که اگر در این شرایط که سرانه نظام سلامت و تعرفه‌ها با یکدیگر همخوانی ندارد، تعهد جدیدی به بیمه‌ها تحمیل شود، دوباره به افزایش بدهی بیمه‌ها منجر می‌شود، مگر اینکه سرانه خدمات دندان‌پزشکی افزایش یابد و تعرفه‌های این بخش نیز با توان مالی بیمه‌ها متناسب باشد.

به تعبیر دیگر، فقط زمانی می‌توان پوشش خدمات دندان‌پزشکی را ارتقا داد که از بیمه‌ها حمایت شود و سرانه بیمه دندان‌پزشکی افزایش یابد، نه اینکه منابع بیمه‌های درمانی ثابت بماند، اما پوشش بیمه‌ای خدمات دندان‌پزشکی هم در شمول وظایف بیمه‌ها قرار بگیرد.

تعرفه‌های رنگارنگ در مطب‌های دندان‌پزشکی

اگر بخواهیم پوشش بیمه‌ای خدمات دندان‌پزشکی در دولت دوازدهم افزایش پیدا کند، جدای از افزایش اعتبارات بیمه‌های درمانی، نیاز است که بازار پرآشوب خدمات دندان‌پزشکی سروسامان پیدا کند. هم‌اکنون در حوزه خدمات دندان‌پزشکی در کشور تعرفه‌های یکسانی وجود ندارد. اگرچه تعرفه‌های دندان‌پزشکی هرساله از سوی دولت ابلاغ می‌شود، اما در برخی مطب‌های دندان‌پزشکی این تعرفه‌های قانونی ملاک واقعی هزینه‌های بیمار نیست. دکتر احمد جعفری، دندان‌پزشک و عضو هیئت‌علمی دانشگاه، در گفتگو با آتیه‌نو به عوامل متعدد تغییر تعرفه در حوزه خدمات دندان‌پزشکی اشاره می‌کند و می‌گوید: «تجربه دندان‌پزشک، مواد و تجهیزات مورد استفاده در خدمات دندان‌پزشکی و اینکه مطب دندان‌پزشک در کدام شهر و کدام نقطه از آن شهر قرار دارد، همه  در تعیین هزینه‌های دندان‌پزشکی موثر است.» به باور جعفری، کار دندان‌پزشک صرفا کار درمانی نیست، بلکه بخش عمده‌ای از آن به هنر دندان‌پزشک برمی‌گردد. اگرچه همه دندان‌پزشکان دوست دارند تعرفه‌های یکسانی در حوزه دندان‌پزشکی تدوین شود، اما باید در تعیین تعرفه‌های دندان‌پزشکی به این متغیرها هم توجه شود تا بین هزینه ارائه خدمات باکیفیت و بی‌کیفیت دندان‌پزشکی فرقی وجود داشته باشد. علاوه بر نبود تعرفه واحد در حوزه خدمات دندان‌پزشکی، مشکل بعدی اینجاست که در حوزه خدمات دندان‌پزشکی راهنمای بالینی نداریم. یعنی مثلا یک دندان‌پزشک برای انجام یک عمل جراحی صرفا با تشخیص خودش به درمان اقدام می‌کند، در حالی که در نظام‌های توسعه‌یافته سلامت، مسیر مشخصی برای درمان هر بیماری پیش روی دندان‌پزشک قرار دارد و دندان‌پزشک با توجه به آن مسیر علمی، درمان بیمار را پی می‌گیرد. وجود راهنمای بالینی در حوزه دندان‌پزشکی موجب می‌شود هم صرفه‌جویی جدی در هزینه‌های دندان‌پزشکی اتفاق بیفتد و از هزینه‌های غیرضروری در این حوزه جلوگیری شود و هم کیفیت ارائه خدمات ارتقا پیدا کند، زیرا هیچ هزینه‌تراشی در کار نخواهد بود و فقط درمان‌های مورد نیاز بیمار برای او تجویز خواهد شد. نبود راهنمای بالینی در حوزه خدمات دندان‌پزشکی در کشور ما شرایطی را رقم می‌زند که افزایش پوشش بیمه‌ای خدمات دندان‌پزشکی به‌طور مستقیم به افزایش هزینه‌های غیرضروری منجر خواهد شد. به طور کلی وقتی راهنمای بالینی برای خدمات درمانی وجود نداشته باشد، هیچ نوع پوشش بیمه‌ای قادر نخواهد بود هزینه‌های آن خدمات درمانی را پوشش دهد، زیرا در غیاب راهنمای بالینی افزایش روزافزون هزینه‌های درمانی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود؛ هزینه‌هایی که هیچ بیمه‌ای از پس آن برنمی‌آید.

اماواگرهای افزایش سرانه بیمه دندان‌پزشکی

با توجه به دستورالعمل‌های درمانی در سازمان تامین‌اجتماعی، هم‌اکنون بسیاری از خدمات دندان‌پزشکی مثل خدمات معاینه، جرم‌گیری، ترمیمی، کشیدن دندان، جراحی نسج سخت، جراحی نسج نرم، بروساژ، پروفیلاکسی و فلورایدتراپی، فیشور سیلانت دندان، وارنیش فلوراید و آموزش بهداشت دهان و دندان تحت پوشش بیمه قرار دارد و همچنین ارائه خدمات دندان‌پزشکی در همه مراکز ملکی تامین‌اجتماعی نیز رایگان است. اما همانطور که اشاره شد، افزایش پوشش بیمه‌ای خدمات دندان‌پزشکی در تامین‌اجتماعی، مستلزم پیش‌شرط‌های علمی است که بدون تحقق آن الزامات نمی‌توان به افزایش پوشش بیمه‌های پایه در حوزه خدمات دندان‌پزشکی امیدوار بود. حسین اکبری، مشاور بیمه و سلامت وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، هم به بخشی از این الزامات اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سایر کشورها نیز خدمات دندان‌پزشکی به صورت فله‌ای تحث پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد، بلکه افراد در سنین مختلف با پرداخت حق‌بیمه‌های متفاوت تحت پوشش بیمه در بخش خصوصی قرار می‌گیرند.» به گفته اکبری، پوشش بیمه‌ای همه خدمات دندان‌پزشکی از نظر مبانی علمی درست نیست. اگر قرار بر این باشد که همه خدمات دندان‌پزشکی تحت پوشش بیمه قرار بگیرد باید سرانه بیمه دندان‌پزشکی از دستمزد افراد جدا و منابع آن به‌طور جداگانه تامین شود تا سقف هزینه‌کردها برای انواع خدمات مشخص باشد و بدانیم برای کدام خدمت تا چه اندازه می‌توان هزینه کرد. این کارشناس نظام سلامت یادآوری می‌کند: «سیستم بیمه‌ای در کشور ما براساس درصدی از دستمزد افراد است و حق سلامت را از مالیات هم دریافت نمی‌کنیم. بنابراین با توجه به حق سرانه‌ای که در بیمه‌های پایه از بیمار گرفته می‌شود یا دولت آن را می‌پردازد، نمی‌توان همه خدمات دندان‌پزشکی را بیمه کرد.» در کشورهای توسعه‌یافته نیز فقط خدمات ضروری دندان‌پزشکی تحت پوشش بیمه پایه است و سایر خدمات دندان‌پزشکی مثل خدمات زیبایی را بیمه‌های تکمیلی پوشش می‌دهند و رقابت بین این بیمه‌های خصوصی برقرار است. همچنین نباید از خاطر برد که بهداشت، آموزش و پیشگیری در بحث ارتقای سلامت دهان و دندان حرف آخر را می‌زند و رعایت این اصول علمی می‌تواند هزینه بیمار و بیمه‌ها را در حوزه خدمات دندان‌پزشکی کاهش دهد، اما وقتی این اصول اولیه رعایت نشود، افزایش چند برابری سرانه خدمات دندان‌پزشکی هم نمی‌تواند به افزایش سلامت دندان ایرانی‌ها ختم شود.