تا همین چنددهه قبل، بیماری‌های واگیر، به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر ایرانی‌ها شناخته می‌شدند، اما حالا به لطف پیشرفت‌های کشور در حوزه بهداشت و پیشگیری، ترمز بسیاری از بیماری‌های واگیر کشیده شده است. بر اساس آمارهای رسمی، سن امید به زندگی در ایران نیز 25 سال افزایش پیدا کرده است و 47 درصد ایرانیان، بیش از 70 سال عمر می‌کنند. بی‌شک این دستاورد مهم نیز مرهون توسعه خدمات بهداشتی و درمانی در نقاط مختلف کشور است.

هم‌اکنون حدود 200 هزار دانشجو در 60 دانشگاه علوم پزشکی کشور تحصیل می‌کنند و همچنین حدود 78 هزار پزشک عمومی، 36 هزار پزشک متخصص، 50 هزار ماما، 140 هزار پرستار، حدود 19هزار داروساز و حدود 26 هزار دندانپزشک هم در سراسر کشور به ارائه خدمت می‌پردازند؛ درحالی که تا همین چند دهه قبل، بار بزرگی از درمان بیماران ایرانی را پزشکان هندی و پاکستانی مقیم ایران بر دوش می‌کشیدند. تا قبل از انقلاب اسلامی، در بهترین حالت، حدود 17 هزار پزشک در ایران فعالیت داشتند، اما از انقلاب تاکنون، حدود 140 هزار پزشک تربیت شده و تعداد دانشکده‌های پزشکی هم به نسبت قبل از انقلاب، حدود شش‌برابر افزایش پیدا کرده است. اگرچه هنوز در برخی رشته‌ها مثل جراحی عروق، با کمبود پزشک مواجه هستیم، اما در بیشتر رشته‌های پزشکی، توانسته‌ایم که نیروی انسانی لازم را برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی تربیت کنیم؛ به‌گونه‌ای که حتی با وجود غیرفعال‌بودن 40 هزار پزشک عمومی، نیازی به اعزام بیماران به خارج از کشور، وجود ندارد. حسن هاشمی، وزیر بهداشت هم به همین دستاورد حیاتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هم‌اکنون به‌هیچ‌وجه به اعزام بیماران به خارج از کشور نیاز نداریم و این موضوع، نشاندهنده موفقیت دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور است.» هاشمی، تاکید می‌کند: «تلاش‌های فراوانی در زمینه آموزش پزشکی در کشور انجام شده است. البته هنوز به میراث کهن خود در این زمینه دست نیافته‌ایم، اما اکنون با تلاش مضاعف توانسته‌ایم دانشگاه‌های ماموریت‌محور را به منظور افزایش رفاه همراه با عزت در کشور داشته باشیم و به سمتی حرکت کنیم که نیروی انسانی متخصص، برای کسب این هدف، تربیت شود.»  همچنین دکتر ایرج فاضل، رئیس‌کل سازمان نظام پزشکی و وزیر سابق بهداشت نیز با اشاره به دستاوردهای چنددهه اخیر کشور در حوزه بهداشت و درمان، در گفت‌وگو با آتیه‌نو یادآور می‌شود: «دستاوردهای ایران در حوزه ارائه خدمات پزشکی، در چنددهه اخیر، بسیار درخشان است. این دستاوردها ناگهانی به دست نیامده و محصول مجاهدت همه نیروهای فعال در حوزه بهداشت و درمان است.» به گفته فاضل، هم‌اکنون در کشور ما پیشرفته‌ترین درمان‌ها و جراحی‌ها انجام می‌شود و در این راستا، در اکثر قریب به اتفاق موارد، نیازی به اعزام بیمار به خارج از کشور وجود ندارد؛ مگر اینکه خود بیمار، برای مهاجرت درمانی به خارج از کشور، تمایل داشته باشد. وزیر سابق بهداشت، به اوضاع بهداشت و درمان کشور در چنددهه قبل هم گریزی می‌زند و می‌گوید: «در چنددهه گذشته شاهد بودیم که در بسیاری از مناطق محروم، مرزی و روستایی، ردپایی از پزشک و خدمات درمانی دیده نمی‌شد، اما حالا در مناطق روستایی کشور نیز شبکه بهداشت وجود دارد و پزشکان متعددی در نقاط دورافتاده کشور خدمت می‌کنند.»

توسعه «عدالت در سلامت» در 40 سال اخیر

بر اساس آمارهای رسمی، حدود چهاردرصد کل دانشجویان کشور، دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند، ولی بیش از30 درصد تولید علم کشور، در دانشگاه‌های علوم پزشکی اتفاق می‌افتد. همین افزایش تولید علم در دانشگاه‌های علوم پزشکی، موجب شده است که ایران در حوزه درمان برخی بیماری‌ها، در جهان پیشرو باشد. دکتر علی نوبخت‌حقیقی، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در گفت‌وگو با آتیه‌نو به دیگر دستاوردهای ایران در چنددهه اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «هم‌اکنون بیش از 95 درصد داروهای موردنیاز کشور در داخل تولید می‌شود. از این نظر، ایران در حوزه فرآورده‌های دارویی، به استقلال نسبی رسیده است؛ اگرچه هنوز در حوزه ساخت داروهای با فناوری ساخت بالا، با کشورهای توسعه‌یافته جهان، فاصله داریم.» به گفته نوبخت‌حقیقی، به‌خصوص در طی چندسال گذشته و با اجرای طرح تحول سلامت، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی در کشور، توسعه پیدا کرد و پرداخت از جیب بیماران نیز کاهش پیدا کرد که این دستاوردها به همت همه نیروهای فعال در نظام سلامت -اعم از پزشکان، پرستاران و بیمه‌های درمانی- اتفاق افتاد. کاهش پرداختی از جیب مردم، به شکلی بوده است که به گفته این نماینده مجلس، در گذشته مردم ۵۳ درصد هزینه‌ها را از جیب پرداخت می‌کردند، اما با اجرای طرح تحول سلامت، شاهد بودیم که پرداختی مردم، به ۳۸ درصد کاهش پیدا کرد. نوبخت‌حقیقی، تاکید دارد: «اوضاع بهداشت و درمان در کشور، به هیچ‌وجه قابل مقایسه با چنددهه گذشته نیست. هم‌اکنون در حوزه «عدالت در سلامت» به دستاوردهای شاخصی رسیده‌ایم؛ البته بدیهی است که با نقطه ایده‌آل فاصله داریم. با وجود آنکه هنوز سهم نظام سلامت در تولید ناخالص داخلی، قابل قیاس با کشورهای توسعه‌یافته نیست، ولی در چندسال اخیر، نظام سلامت برای اولین‌بار در طول تاریخ معاصر، در اولویت برنامه‌های یک دولت قرار گرفت که این موضوع را هم باید به فال نیک گرفت.»

نقش سازمان تامین‌اجتماعی، در پیشبرد اهداف نظام سلامت

بیمه‌های درمانی، به عنوان بازوی اقتصادی نظام سلامت، نقش چشمگیری در پیشرفت‌های نظام سلامت در چنددهه اخیر داشته‌اند. بدون وجود بیمه‌های درمانی، امکان تحقق دستاوردهای نظام سلامت، وجود ندارد. در این بین، سازمان تامین‌اجتماعی به عنوان بزرگ‌ترین خریدار و دومین ارائه‌دهنده خدمات درمانی، به عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران عرصه سلامت شناخته می‌شود که با ارائه خدمات درمانی مستقیم و غیرمستقیم، نقش تاریخی در دسترسی مردم به خدمات درمانی داشته است.   سازمان تامین‌اجتماعی، در اجرای طرح تحول سلامت هم نقش بسیار پررنگی داشت؛ طوری‌که براساس آمارهای رسمی، ٧٩ درصد منابع طرح تحول سلامت، از سوی سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت شد. همچنین به گفته علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، «اگر زحمت و تلاش سازمان تامین‌اجتماعی نبود، طرح تحول سلامت شکست می‌خورد و در سال‌هایی که شرایط مالی بهتر بود، جبران کسری سازمان بیمه سلامت، از سازمان تامین‌اجتماعی انجام شد.» سیدتقی نوربخش، مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی هم، به جایگاه فعلی این سازمان در نظام سلامت اشاره می‌کند و می‌گوید: «۷۴ بیمارستان ملکی تامین‌اجتماعی در ارزیابی‌ها درجه یک و یک بیمارستان، درجه عالی را کسب کرده‌اند. خدمات از طریق ۸۰ بیمارستان و ۳۲۰ مرکز سرپایی ملکی، به اندازه یک‌سوم خدمات درمانی است که به بیمه‌شدگان تامین‌اجتماعی ارائه می‌شود و این، حجم بالای خدمات را نشان می‌دهد.» سازمان تامین‌اجتماعی، در حوزه ارائه خدمات درمانی به کارگران به عنوان اقشار آسیب‌پذیر جامعه نیز نقشی حیاتی داشته است. درحالی که حدود نیمی از جمعیت کشور، تحت‌پوشش تامین‌اجتماعی هستند، کارگران بیمه‌شده این سازمان از خدمات رایگان درمانی در مراکز ملکی استفاده می‌کنند.  دکتر علیرضا احمدزاده، مشاور معاونت درمان سازمان تامین‌اجتماعی، در گفت‌وگو با آتیه‌نو، به گوشه‌ای از خدمات درمانی تامین‌اجتماعی، در چنددهه اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «در طول چنددهه اخیر، تعداد مراکز ملکی سازمان تامین‌اجتماعی، به طور مداوم افزایش پیدا کرده است؛ طوری‌که هم‌اکنون این سازمان با زیربنایی بیش از دو میلیون متر مربع، خدمات درمانی را به کارگران ارائه می‌دهد و کارگران، بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای می‌توانند از خدمات ملکی این سازمان بهره ببرند.»  احمدزاده، یادآوری می‌کند که در طول این چنددهه نیز تعداد نیروهای انسانی فعال و ارائه‌دهنده خدمات درمانی در سازمان تامین‌اجتماعی نیز افزایش چشمگیری پیدا کرده است؛ به‌گونه ای که هم‌اکنون حدود 46 هزار نیروی انسانی، شامل هفت هزار و 400 پزشک و 38 هزار نیروی غیرپزشک، به بیمه‌شده‌های تامین‌اجتماعی، خدمت می‌کنند.  او تاکید دارد که در طول چنددهه اخیر، بخش درمان سازمان تامین‌اجتماعی، به چنان جایگاه مهمی رسیده است که حذف بخش درمان این سازمان، به بحرانی جدی در نظام سلامت منجر خواهد شد.  در شرایطی که گفته می‌شود شاخص‌های بهداشتی و درمانی، نسبت به قبل از انقلاب، رشدی 4٠٠ درصدی را تجربه کرده، بی‌شک سازمان تامین‌اجتماعی در طول چنددهه اخیر، نقش پررنگی در ارتقای این شاخص داشته که این نقش مهم، مرهون تلاش کارگران و کارفرمایانی است که چرخ‌های این سازمان بین‌النسلی را به حرکت درمی‌آورند.