روغن نارگیل سال‌هاست در میانه میدان ادعاهای پرزرق‌وبرق ایستاده است؛ از «اکسیر جوانی» گرفته تا «معجزه‌گر کاهش وزن». بااین‌حال، هنگامی که نور تحلیل علمی بر آن می‌تابد، تصویر این روغن محبوب کمتر شبیه افسانه و بیشتر شبیه واقعیتی پیچیده و چندلایه به نظر می‌رسد؛ واقعیتی که نیازمند نگاهی دقیق‌تر و به‌دور از هیاهو است.

چربی‌ای که جامد می‌ماند
روغن نارگیل از فشردن بخش سفید نارگیل به دست می‌آید و همان‌طور که ظاهرش نشان می‌دهد، بیشتر یک چربی است تا یک روغن روان. حدود ۸۴ درصد کالری آن از چربی‌های اشباع‌شده تأمین می‌شود؛ چربی‌هایی که آن را در ردیف جامدات قرار می‌دهد، همان‌گونه که کره در دمای اتاق سفت و سفید باقی می‌ماند. این میزان اشباع در کره ۶۳ درصد و در روغن زیتون تنها ۱۴ درصد است، بنابراین انتظار اینکه روغن نارگیل در بطری مثل زیتون موج بردارد از همان آغاز بیهوده است.
بخش عمده این چربی‌ها از نوع «تری‌گلیسریدهای با زنجیره متوسط» هستند؛ مولکول‌هایی که سوخت‌وساز نسبتاً متفاوتی دارند و همین تفاوت علمی، دستاویز جذابی برای تبدیل این روغن به «گزینه‌ای سالم‌تر» در نظر برخی مصرف‌کنندگان شده است. اما متخصصان تغذیه با صراحت یادآوری می‌کنند که همین روغن، با وجود تفاوت‌های مولکولی‌اش، همچنان یکی از غلیظ‌ترین منابع چربی اشباع است و باید به‌صورت محدود مصرف شود. هیچ مدرک علمی قانع‌کننده‌ای هم وجود ندارد که این روغن نسبت به سایر چربی‌های اشباع برای قلب سودمندتر باشد. یک قاشق غذاخوری روغن نارگیل حدود ۱۳ گرم چربی اشباع دارد؛ یعنی سقف توصیه‌شده برای مصرف روزانه.

وقتی علم با تبلیغ روبه‌رو می‌شود
طرفداران این روغن استدلال می‌کنند که تری‌گلیسریدهای زنجیره‌متوسط قادرند کلسترول خوب (HDL) را بالا ببرند. این بخش ادعا کاملاً غلط نیست؛ اما مسئله آنجاست که همین روغن سطح کلسترول بد (LDL) را نیز افزایش می‌دهد؛ مولفه‌ای که مستقیم و بی‌حاشیه با خطر بیماری قلبی ارتباط دارد. در بهترین حالت، اثر روغن نارگیل بر سلامت قلب «خنثی» ارزیابی می‌شود؛ نه مضرِ مطلق و نه مفیدِ معجزه‌گر.
بسیاری از مردم به امید اثرات لاغرکننده به این روغن روی می‌آورند. استدلال ساده است: چربی‌های زنجیره‌متوسط سریع‌تر سوزانده می‌شوند و در بدن انباشته نمی‌گردند. اما هر کالری، کالری است؛ و روغن نارگیل کالری بالایی دارد. بدون کاستن از مجموع انرژی دریافتی، انتظار کاهش وزن از یک روغن ــ هرچقدر هم «متفاوت» ــ منطقی نیست. بنابراین، مصرف این روغن به‌هیچ‌وجه یک راه میان‌بر برای کاهش وزن محسوب نمی‌شود.
ادعای دیگر آن است که روغن نارگیل می‌تواند با فراهم آوردن منبع انرژی برای مغز، جلوی کاهش حافظه یا آغاز آلزایمر را بگیرد. این ادعا نیز فعلاً در حد نظریه‌ای جذاب باقی مانده است. شواهد معتبر نشان نداده‌اند که این روغن بتواند روندهای پیچیده عصبی‌تخریبی را مهار کند. هرچند روغن نارگیل مقدار اندکی آنتی‌اکسیدان دارد، اما مقایسه میزان این ترکیبات با سبزی‌ها، میوه‌ها و غلات کامل عملاً این ادعا را کم‌رمق می‌کند.

جایگاه واقعی روغن نارگیل در آشپزخانه
با کنار هم گذاشتن تمام یافته‌ها، تصویر نهایی روشن‌تر می‌شود. روغن نارگیل، اگرچه طعم خاص و کاربری مطلوبی در برخی غذاهای گرمسیری دارد، نمی‌تواند نقش جایگزین دائمی چربی‌های سالم را ایفا کند. استفاده محدود از آن به عنوان بخشی از تنوع غذایی اشکالی ندارد، اما اتکا به آن بر پایه ادعاهایی که تاکنون تأیید علمی قوی نیافته‌اند، رویکردی محتاطانه را می‌طلبد. جایگزینی کره یا چربی دنبه با روغن نارگیل ممکن است در برخی موارد از نظر کلسترول مفید باشد، اما این جایگزینی تنها زمانی سودمند است که بخش عمده نیاز روزانه به چربی از منابع غیراشباع تأمین شود: روغن زیتون، کلزا، کنجد، آووکادو و مغزهای خوراکی. این منابع، هم بار چربی اشباع کمتری دارند و هم در مطالعات متعدد، آثار پایدار و قابل‌اتکایی بر سلامت قلب، سوخت‌وساز و التهاب نشان داده‌اند.
در مجموع، روغن نارگیل نه دشمن سلامت و نه نوشداروی وعده ‌داده‌ شده است. واقعیت این است که این روغن، با وجود تفاوت‌های متابولیک خود، همچنان یک چربی بسیار اشباع است که باید با احتیاط مصرف شود. افزودن مقدار اندکی از آن به رژیم غذایی، در صورتی که ساختار کلی رژیم بر پایه چربی‌های سالم، میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل بنا شده باشد، مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما تبدیل آن به عنصر اصلی آشپزخانه، بدون پشتوانه علمی کافی، توصیه‌ای نیست که متخصصان تغذیه از آن دفاع کنند.