شاخص کیفیت هوا، زبانی واحد برای فهم‌پذیر کردن پیچیدگی آلودگی هواست؛ ابزاری که با تکیه بر سنجش آلاینده‌های گوناگون، وضعیت سلامت‌محور محیط را در قالب یک عدد روشن و قابل‌تعبیر به شهروندان و سیاست‌گذاران عرضه می‌کند. این شاخص نه‌تنها شدت آلودگی را نشان می‌دهد، بلکه پیامدهای بهداشتی هر سطح را نیز آشکار می‌سازد، از همین رو، به یکی از مهم‌ترین تکیه‌گاه‌های مدیریت ریسک آلودگی در جهان بدل شده است.

سنجه‌های سلامت‌محور آلودگی
شاخص کیفیت هوا‌ (AQI) در نظام‌های پایش مدرن، سازوکاری برای ساده‌سازی داده‌های پیچیده آلاینده‌ها و ارائه آن‌ها در قالب یک عدد واحد است؛ عددی که هرچه بزرگ‌تر شود، نشانه افزایش خطر و گسترده‌تر شدن دامنه جمعیتی قرارگرفته در معرض پیامدهای بهداشتی است. کشورها با توجه به استانداردهای داخلی، روش‌های محاسبه و طبقه‌بندی ویژه خود را تعریف می‌کنند، اما منطق مشترک همه آن‌ها مبتنی بر ترجمه اعداد فنی به طیف‌های رنگی و پیام‌های سلامت‌محور است تا شهروندان تصویر روشن‌تری از کیفیت هوای تنفس‌شده داشته باشند.
این طیف‌های رنگی، علاوه بر بیان شدت آلودگی، توصیه‌های مشخصی برای حفاظت از سلامت عمومی ارائه می‌دهند. در پایین‌ترین سطح، «هوای پاک» با شاخص صفر تا ۵۰ و رنگ سبز قرار دارد؛ وضعیتی که پیامد بهداشتی ندارد و نمونه مطلوب کیفیت هوا محسوب می‌شود. در سطح بعد، «هوای سالم» با شاخص ۵۱ تا ۱۰۰ و رنگ زرد، از کیفیتی قابل‌قبول حکایت دارد؛ هرچند گروه‌های آسیب‌پذیر ممکن است اندکی دچار ناراحتی شوند. با عبور عدد از ۱۰۰، زنگ هشدار برای «گروه‌های حساس» به صدا درمی‌آید. در بازه ۱۰۱ تا ۱۵۰، رنگ نارنجی نشان می‌دهد سالمندان، بیماران قلبی و ریوی و کودکان در معرض تشدید علائم تنفسی‌اند.