در قلب اقتصاد ایران، خرداد ۱۳۹۷ نقطه عطفی بود که مسیر تورم را به کلی تغییر داد. داده‌های تازه مرکز آمار ایران، تحلیل‌شده توسط ادیب عربی، پژوهشگر اقتصادی، نشان می‌دهد که پس از خروج آمریکا از برجام، اقتصاد کشور وارد مرحله‌ای از بی‌ثباتی شدید شد. میانگین تورم ماهانه در این دوره به ۲.۹ درصد رسید، در حالی که پیش از آن تنها ۱.۳ درصد بود؛ رشدی بیش از دو برابر که نشانگر تأثیر مستقیم تحولات سیاسی بر زندگی روزمره مردم و شاخص‌های اقتصادی است. این تغییر ساختاری، نه‌تنها الگوی گذشته را مختل کرد، بلکه زمینه‌ساز بحران‌های جدید معیشتی شد.

رکوردهای تورم و تغییر الگو
تحلیل روند ۱۷۴ ماهه تورم، با در نظر گرفتن مرز ۳ درصد برای «تورم بسیار بالا»، نشان می‌دهد ۸۶ درصد ماه‌های پرتورم پس از خرداد ۱۳۹۷ رخ داده، در حالی که قبل از آن تنها پنج ماه تورم بالای این سطح ثبت شده بود. بالاترین نرخ تورم در این دوره، ۱۰.۵۹ درصد در خرداد ۱۴۰۱ همزمان با آزادسازی قیمت ارز بود و رکوردهای بعدی به ترتیب مهر ۱۳۹۷ (۷.۰۵ درصد)، مهر ۱۳۹۹ (۷.۰۴ درصد)، تیر ۱۳۹۹ (۶.۴۲ درصد) و شهریور ۱۳۹۷ (۵.۳۹ درصد) ثبت شد. در دوره برجام، اقتصاد ایران حتی تجربه دو ماه تورم منفی را داشت و طی ۳۷ ماه شاهد تورم تک‌رقمی زیر ۱۰ درصد بود. این مقایسه نشان می‌دهد که شوک پس از خروج آمریکا، نه‌تنها افزایش نرخ تورم را رقم زد، بلکه نوسان‌های اقتصادی را هم به شدت تشدید کرد.

کالاهای اساسی و حمل‌ونقل
تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد تأثیر تورم نامتوازن بوده است. بخش خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بیشترین آسیب را دیده است، به طوری که ۴۴ ماه تورم بالا در این بخش ثبت شده است. روغن‌ها و چربی‌ها بیشترین افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند. به‌طور مثال، خرداد ۱۴۰۱ تورم این گروه به ۱۹۵.۸۲ درصد رسید و میانگین تورم پس از برجام برای این کالاها ۴.۵ درصد بوده است. بخش حمل‌ونقل نیز دگرگونی شدیدی را تجربه کرده است. پیش از برجام در هیچ ماه تورم بالای ۳ درصد در این بخش ثبت نشد، اما پس از آن تمام ماه‌های پرتورم مربوط به دوره پسابرجام شده است. نمونه بارز این وضعیت، افزایش ۲۹.۳۴ درصدی قیمت وسایل نقلیه در مهر ۱۳۹۹ است که نشان‌دهنده شدت شوک‌های اقتصادی در بخش‌های کلیدی معیشتی است.