اگر معدنجو هوشمند بود، ۵۳ کارگر زنده می‌ماندند
نوشین مقدم پناه روزنامه نگار
شب اول مهر ۱۴۰۳، گاز کشنده متان فضای تونلِ دو معدن پرورده ۵ طبس موسوم به معدنجو را فرا گرفت، در عرض زمانی بسیار کوتاه، ۵۳ کارگر معدن جان خود را از دست دادند و ۱۴ کارگر دیگر نیز براثر استنشاق گاز سمی متان، مصدوم شدند.
در همان زمان، روایت‌هایی از این کارگران به رسانه‌ها درز کردند؛ کارگرانی که جان سالم به در برده بودند، اعلام کردند «ما در آغاز شیفت کاری بوی سنگین گاز متان را احساس کردیم و تشخیص دادیم پا گذاشتن به تونل خطرناک است اما سرکارگر گفت مشکلی نیست بروید....». این کارگران مثل بسیاری دیگر از کارگران در مشاغل سخت و پرخطر از جمله کارگران معادن زیرزمینی ذغال‌سنگ در سراسر کشور، پیمانکاری هستند و حق «امتناع از کار» ندارند.
یک وجه مشکل، اجبار کارگران به کار در هر شرایطی‌ست، اما یک مشکل اساسی دیگر، به گفته «علی مقدسی‌زاده» رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان خراسان جنوبی، به شیوه پایش شاخص‌های خطر در مشاغل سخت و پرخطر مثل معادن ذغال‌سنگ برمی‌گردد.
معادن سنتی و بحران ایمنی
این فعال صنفی که خود بیش از بیست سال سابقه کار در معادن کشور دارد، در توضیح بیشتر مسئله به آتیه‌نو گفت: «معدنجو، مانیتورینگ مرکزی و سیستم گازسنجی اتوماتیک نداشت؛ این معدن سنتی بود و در معادن سنتی که از ابزارهای اتوماتیک برای تشخیص خطر، به طور مشخص تشخیص تجمیع گاز متان استفاده نمی‌شود، احتمال بروز حوادث مرگبار بالاست.» او با تأکید بر اینکه «گازسنجی دستی جواب نمی‌دهد» ادامه داد: «در حالی‌که گاز متان، یک گاز سمی و با قدرت کُشندگی بالاست، گازسنجی دستی توسط کارشناسان ایمنی در بازه‌های زمانی مشخص، مثل آغاز و پایان شیفت کاری، نمی‌تواند از بروز حوادث کار مرگبار جلوگیری کند.»
به اعتقاد رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان خراسان جنوبی، تنها راه‌حل جلوگیری از مرگ و میر کارگران بر اثر حوادث مترقبه همچون نشست گاز متان، اتوماسیون معادن است؛ او تأکید کرد: «معادن زغال‌سنگ کشور باید اتوماتیک شوند و همه به سیستم مانیتورینگ مرکزی و گازسنج‌های اتوماتیک مجهز گردند.»
تعداد معادن زغال‌سنگ فعال کشور به عدد ۱۰۰ می‌رسد که این معادن به طور مستقیم، اشتغال حدود ۱۴ هزار نفر را تامین می‌کنند. بیشتر این معادن در استان‌هایی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سمنان و مازندران قرار دارند؛ اما مسأله اینجا است که ۹۵ درصد از معادن زغال‌سنگ کشور به شیوه‌ای سنتی اداره می‌شوند. به عبارت صحیح‌تر، از ۱۰۰ معدن زغال‌سنگ کشور، ۹۵ معدن سنتی و تنها ۵ معدن، مکانیزه و صنعتی هستند. براساس آمارهای رسمی، تا سال قبل فقط ۵ معدن مکانیزه زغال‌سنگ در کشور وجود داشته است.
پس از حادثه دلخراش معدنجوی طبس، «داریوش افتخاری» رئیس خانه معدن استان خراسان جنوبی در گفت‌وگو با رسانه‌های محلی، آماری از معادن مکانیزه کشور اعلام کرد. او با بیان اینکه ۱۰۱ معدن زغال سنگ در کشور وجود دارد، بیان کرد: «از این تعداد تنها یک معدن آن هم در طبس مکانیزه است و سایر معادن به صورت سنتی فعالیت می‌کنند.»
به نظر می‌رسد مشکل اصلی در عدم بهره‌گیری از اتوماسیون و هوش مصنوعی در معادن ذغال‌سنگ که یکی از پرخطرترین واحدهای کاری در کشور به شمار می آیند، هزینه بالای تجهیز است. رئیس خانه معدن استان خراسان جنوبی با اشاره به اینکه اگر بخواهیم این معادن را از حالت سنتی خارج کنیم باید هزینه کنیم، گفت: «هزینه در صورتی جواب می‌دهد که معدن سود اقتصادی داشته باشد ولی چون معادن ما سود اقتصادی ندارند نمی‌شود در این زمینه سرمایه‌گذاری کرد چون قیمت فروش زغال‌سنگ در کشور از فولاد و به صورت دستوری تعیین می‌شود.»
به گفته افتخاری، مکانیزه کردن کامل معادن زغال‌سنگ کشور و خرید تجهیزات ایمنی، بیش از ۲۰ میلیون دلار بودجه می‌خواهد که در نتیجه بدون تامین اعتبار از سوی دولت ممکن نیست.
مقدسی‌زاده نیز که از نزدیک شاهد شرایط نامناسبِ معادن زغال‌سنگ در طبس خراسان جنوبی‌ست، می‌گوید: «بعد از حادثه مرگبار معدنجوی طبس و آن همه قول و وعده که مقامات دادند، فقط همان معدنی که حادثه در آن اتفاق افتاد یعنی معدن پرورده شماره ۵ تجهیز شد، برایش مانیتورینگ مرکزی و سیستم‌های هوشمند گازسنجی خریداری کردند و به راه انداختند اما سایر معادن ذغال‌سنگ منطقه هنوز به شیوه سنتی اداره می‌شوند و احتمال بروز حادثه مرگبار در آن‌ها بالاست.»
تکرار حوادث مرگبار در معادن
شاهد این ادعا نیز حادثه‌ای‌ست که ۲۵ مهر امسال، یک سال و چند روز بعد از حادثه معدنجو بازهم در همان منطقه و در یکی از معادن پرورده طبس اتفاق افتاد. در آن روز، در یکی از کارگاه‌های پیمانکاری معدن پرورده شهرستان طبس، حادثه ریزش سقف هنگام جابه‌جایی نوار نقاله زنجیری، منجر به فوت یک کارگر و مصدوم شدن دو کارگر دیگر شد.
در ۲۵ مهر، علی حسین‌زاده، کارگر پیمانکاری شرکت گلشن صنعت فلات از شرکت‌های پیمانکاری تابعه شرکت زغال سنگ پروده، در حالی که تنها ۶ ماه تا رسیدن به زمان بازنشستگی‌اش باقی مانده بود، جان خود را از دست داد. این معدنچی باسابقه فقط اندکی تا بازنشستگی و بهره گرفتن از سال‌ها کار سخت در تونل‌های تنگ و تاریک معدن زغال‌سنگ فاصله داشت. او ۴ فرزند دارد که دو نفر از آن‌ها دچار معلولیت هستند و به گفته همکاران این کارگر، خانواده او در حال حاضر نگران آینده خود هستند: «آیا مستمری بازنشستگی حسین‌زاده، به زودی برقرار می‌شود؟ آیا کسی مسئولیت این حادثه مرگبار را برعهده می‌گیرد؟»
ما در این گزارش، معادن زغال‌سنگ را به عنوان یک نمونه واقعی در نظر گرفتیم. بروز حوادث متعدد در این معادن نشان می‌دهد که چگونه فقدان تجهیزات مدرن، هوشمند و قابل اعتمادِ ایمنی، به مرگ و مصدومیت کارگران می‌انجامد. طبق اخبار منتشر شده در بخش حوادث کارگریِ رسانه‌ها، طی یک سال گذشته بدونِ احتسابِ آمارِ ۵۳ نفره‌ی حادثه‌ی طبس، بیش از ۳۰ کارگر معدن جان خود را حین انجام کار از دست داده‌اند. این عدد، عدد بالایی‌ست و به گفته مقدسی‌زاده، تجهیز معادن با امکانات و ابزارهای هوشمند و به طور کلی بهره‌گیری از «هوش مصنوعی» در پایش شاخص‌های پرخطر در کارگاه‌های با ضریب خطر بالا مثل معادن زغال‌سنگ، می‌تواند نرخ حوادث کار مرگبار را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
هوش مصنوعی؛ ایمنی و حفاظت
بیانیه امسال سازمان جهانی کار در ارتباط با بحث حوادث کار و بیماری‌های شغلی، به مناسبت ۲۸ آوریل منتشر شده است. در این بیانیه، سازمان جهانی کار امسال را سال «هوش مصنوعی؛ ایمنی و حفاظت و بهداشت کار» نامگذاری کرده است.
طبق شعار سازمان جهانی کار در سال ۲۰۲۵ میلادی، استفاده از هوش مصنوعی در حوزه HSE و ایمنی و بهداشت حرفه‌ای باید در دستور کار مدیران حوزه کار و وزارتخانه‌ها، تشکل‌های کارگری و مدیران ایمنی واحدها و کارفرمایان قرار گیرد.
برای مثال سیستم‌های دوربین هوشمند که مجهز به هوش مصنوعی هستند، می‌توانند بسیاری از فرایندهایی که از نظر ایمنی مخاطره‌آمیز تلقی می‌شوند را شناسایی و به نفرات مربوطه و افسران ایمنی به سرعت هشدارهای لازم را بدهند. اگر چنین سیستم‌هایی در کارگاه‌های پرخطر از جمله معادن زغال‌سنگ طبس مستقر شده بود، حادثه مرگبار معدنجو که به مرگ ۵۳ کارگر پیمانکاری انجامید و بسیاری از حوادث مرگبار دیگر اتفاق نمی‌افتاد.
در عین حال، هوش مصنوعی می‌تواند در پایش رفتارهای پرخطر پرسنل، کارگران و کارشناسان مجموعه‌ها نقش مؤثر داشته باشد. از طریق ابزارهایی عادی که به هوش مصنوعی مجهز شده‌اند، به راحتی می‌توانیم بر افراد و کارکنان در مجموعه نظارت کنیم تا رفتارهای پرخطر از منظر ایمنی و بهداشت حرفه‌ای را شناسایی و تذکرات لازم را ارائه دهیم و ریسک را به حداقل ممکن برسانیم. این سیستم‌ها به‌طور خودکار می‌توانند مواردی مثل عدم ایمنی فردی شامل نداشتن و عدم استفاده از تجهیزات انفرادی ایمنی را به افراد هشدار دهند.
در همایش «چشم‌انداز صفر حوادث کار و بیماری‌های شغلی» در البرز، علیرضا محجوب دبیرکل خانه کارگر با تأکید بر نقش هوش مصنوعی در کاهش حوادث کار گفت: «مهار ریسک، عامل پیشگیری از حادثه است و نبود فناوری‌های نو، از جمله در معدن طبس، خسارت‌بار بوده است.» او با اشاره به بیانیه اخیر سازمان جهانی کار، استفاده گسترده از هوش مصنوعی در ایمنی شغلی را ضروری دانست و افزود: «تشکل‌ها باید برنامه‌هایی ویژه برای تلفیق هوش مصنوعی و تخصص‌های ایمنی تدوین کنند تا بتوان با پیشگیری، هزینه‌ها و ریسک‌های بزرگ را کاهش داد و جایگاه مسئولان ایمنی را ارتقا بخشید.»
کارکرد اصلی هوش مصنوعی برای ارتقای ایمنی، «پیش بینی حوادث» است. هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌تواند با کمک یک اپراتور آشنا به مسائل ایمنی، حوادث و درجه احتمال وقوع آن‌ها را شناسایی و به کارشناسان ایمنی گزارش دهد. در همان همایش ۲۸ مهر در استان البرز، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان البرز تأکید کرد «بسیاری از حوادث کار با بهره‌گیری از هوش مصنوعی قابل پیشگیری است.»
فرید نجف‌نیا تصریح کرد: «هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار تحول‌آفرین می‌تواند با تحلیل داده‌ها، شناسایی نقاط پرخطر، پایش لحظه‌ای و تولید آموزش‌های هدفمند، به پیشگیری از حوادث کمک کند.»
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان البرز درباره نقش و مسئولیت مدیران و کارفرمایان تأکید کرد: «مدیران و کارفرمایان باید تخصص کارشناسان HSE را به عنوان یک منبع استراتژیک، جدی تلقی کرده و از توان علمی و عملی آن‌ها حداکثر بهره‌برداری را ببرند. سرمایه‌گذاری در ایمنی، سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی و استمرار تولید است. کارشناسان HSE باید با پذیرش فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، نقش خود را به عنوان همیار هوشمند توسعه دهند و از ابزارهای داده‌محور برای پیش‌بینی، تحلیل و طراحی مداخلات مؤثر استفاده کنند.»
نرخ حوادث کار مرگبار در ایران بالاست؛ مرگ ۸۳ کارگر معدن با احتساب معدنجو در عرض فقط یک سال بر اثر حادثه کار، نشان می‌دهد که سنجش خطر، یک شرط الزامی‌ست، راه دیگری برای کاهش نرخ مرگ‌ومیر کارگران وجود ندارد. ابزارهای اتوماتیک که در رسته هوش مصنوعی طبقه‌بندی می‌شوند، کارکرد حداکثری در سنجش خطر و جلوگیری از بروز حوادث مرگبار دارند. البته همه اینها منوط به این است که کارفرمایان به خرید تجهیزات و استقرار آن‌ها در کارگاه‌ها تن دردهند.
علی مقدسی‌زاده با بیان اینکه اگر دولت به میدان نیاید، کارفرمایان برای ایمنی و اتوماسیون هزینه نمی‌کنند، تأکید کرد: «اگر اعتبار کافی تخصیص نیابد، همایش‌ها در حد «همایش» باقی می‌مانند و تغییری در وضع ایمنی و کارِ کارگران پیمانکاری معادن ذغال‌سنگ کشور حاصل نمی‌شود.»
هوش مصنوعی؛ چشم بیدار ایمنی کار
هوش مصنوعی در پایش مستمر مؤلفه‌ها و شاخص‌های ایمنی نقشی اساسی دارد. «شهرام غریب» کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار در گفت‌وگو با آتیه‌نو تأکید کرد که سه اصل بنیادین ایمنی ــ تغییر در روند عملیات، به‌روزرسانی دستورالعمل‌ها و کنترل متغیرهای اجرایی ــ همگی با هوش مصنوعی قابل ارزیابی‌اند. او می‌گوید حتی شکل ساده این فناوری می‌تواند کارآمد باشد. سامانه‌های هوش مصنوعی با تحلیل ورودی و خروجی سیال‌ها و شناسایی هرگونه ناهماهنگی، بلافاصله پیام هشدار را به اتاق فرمان می‌فرستند و همین فرایند ساده، به‌طور مؤثری از بروز بسیاری حوادث جلوگیری کرده است.
در همان زمان، روایت‌هایی از این کارگران به رسانه‌ها درز کردند؛ کارگرانی که جان سالم به در برده بودند، اعلام کردند «ما در آغاز شیفت کاری بوی سنگین گاز متان را احساس کردیم و تشخیص دادیم پا گذاشتن به تونل خطرناک است اما سرکارگر گفت مشکلی نیست بروید....». این کارگران مثل بسیاری دیگر از کارگران در مشاغل سخت و پرخطر از جمله کارگران معادن زیرزمینی ذغال‌سنگ در سراسر کشور، پیمانکاری هستند و حق «امتناع از کار» ندارند.
یک وجه مشکل، اجبار کارگران به کار در هر شرایطی‌ست، اما یک مشکل اساسی دیگر، به گفته «علی مقدسی‌زاده» رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان خراسان جنوبی، به شیوه پایش شاخص‌های خطر در مشاغل سخت و پرخطر مثل معادن ذغال‌سنگ برمی‌گردد.
معادن سنتی و بحران ایمنی
این فعال صنفی که خود بیش از بیست سال سابقه کار در معادن کشور دارد، در توضیح بیشتر مسئله به آتیه‌نو گفت: «معدنجو، مانیتورینگ مرکزی و سیستم گازسنجی اتوماتیک نداشت؛ این معدن سنتی بود و در معادن سنتی که از ابزارهای اتوماتیک برای تشخیص خطر، به طور مشخص تشخیص تجمیع گاز متان استفاده نمی‌شود، احتمال بروز حوادث مرگبار بالاست.» او با تأکید بر اینکه «گازسنجی دستی جواب نمی‌دهد» ادامه داد: «در حالی‌که گاز متان، یک گاز سمی و با قدرت کُشندگی بالاست، گازسنجی دستی توسط کارشناسان ایمنی در بازه‌های زمانی مشخص، مثل آغاز و پایان شیفت کاری، نمی‌تواند از بروز حوادث کار مرگبار جلوگیری کند.»
به اعتقاد رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان خراسان جنوبی، تنها راه‌حل جلوگیری از مرگ و میر کارگران بر اثر حوادث مترقبه همچون نشست گاز متان، اتوماسیون معادن است؛ او تأکید کرد: «معادن زغال‌سنگ کشور باید اتوماتیک شوند و همه به سیستم مانیتورینگ مرکزی و گازسنج‌های اتوماتیک مجهز گردند.»
تعداد معادن زغال‌سنگ فعال کشور به عدد ۱۰۰ می‌رسد که این معادن به طور مستقیم، اشتغال حدود ۱۴ هزار نفر را تامین می‌کنند. بیشتر این معادن در استان‌هایی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سمنان و مازندران قرار دارند؛ اما مسأله اینجا است که ۹۵ درصد از معادن زغال‌سنگ کشور به شیوه‌ای سنتی اداره می‌شوند. به عبارت صحیح‌تر، از ۱۰۰ معدن زغال‌سنگ کشور، ۹۵ معدن سنتی و تنها ۵ معدن، مکانیزه و صنعتی هستند. براساس آمارهای رسمی، تا سال قبل فقط ۵ معدن مکانیزه زغال‌سنگ در کشور وجود داشته است.
پس از حادثه دلخراش معدنجوی طبس، «داریوش افتخاری» رئیس خانه معدن استان خراسان جنوبی در گفت‌وگو با رسانه‌های محلی، آماری از معادن مکانیزه کشور اعلام کرد. او با بیان اینکه ۱۰۱ معدن زغال سنگ در کشور وجود دارد، بیان کرد: «از این تعداد تنها یک معدن آن هم در طبس مکانیزه است و سایر معادن به صورت سنتی فعالیت می‌کنند.»
به نظر می‌رسد مشکل اصلی در عدم بهره‌گیری از اتوماسیون و هوش مصنوعی در معادن ذغال‌سنگ که یکی از پرخطرترین واحدهای کاری در کشور به شمار می آیند، هزینه بالای تجهیز است. رئیس خانه معدن استان خراسان جنوبی با اشاره به اینکه اگر بخواهیم این معادن را از حالت سنتی خارج کنیم باید هزینه کنیم، گفت: «هزینه در صورتی جواب می‌دهد که معدن سود اقتصادی داشته باشد ولی چون معادن ما سود اقتصادی ندارند نمی‌شود در این زمینه سرمایه‌گذاری کرد چون قیمت فروش زغال‌سنگ در کشور از فولاد و به صورت دستوری تعیین می‌شود.»
به گفته افتخاری، مکانیزه کردن کامل معادن زغال‌سنگ کشور و خرید تجهیزات ایمنی، بیش از ۲۰ میلیون دلار بودجه می‌خواهد که در نتیجه بدون تامین اعتبار از سوی دولت ممکن نیست.
مقدسی‌زاده نیز که از نزدیک شاهد شرایط نامناسبِ معادن زغال‌سنگ در طبس خراسان جنوبی‌ست، می‌گوید: «بعد از حادثه مرگبار معدنجوی طبس و آن همه قول و وعده که مقامات دادند، فقط همان معدنی که حادثه در آن اتفاق افتاد یعنی معدن پرورده شماره ۵ تجهیز شد، برایش مانیتورینگ مرکزی و سیستم‌های هوشمند گازسنجی خریداری کردند و به راه انداختند اما سایر معادن ذغال‌سنگ منطقه هنوز به شیوه سنتی اداره می‌شوند و احتمال بروز حادثه مرگبار در آن‌ها بالاست.»
تکرار حوادث مرگبار در معادن
شاهد این ادعا نیز حادثه‌ای‌ست که ۲۵ مهر امسال، یک سال و چند روز بعد از حادثه معدنجو بازهم در همان منطقه و در یکی از معادن پرورده طبس اتفاق افتاد. در آن روز، در یکی از کارگاه‌های پیمانکاری معدن پرورده شهرستان طبس، حادثه ریزش سقف هنگام جابه‌جایی نوار نقاله زنجیری، منجر به فوت یک کارگر و مصدوم شدن دو کارگر دیگر شد.
در ۲۵ مهر، علی حسین‌زاده، کارگر پیمانکاری شرکت گلشن صنعت فلات از شرکت‌های پیمانکاری تابعه شرکت زغال سنگ پروده، در حالی که تنها ۶ ماه تا رسیدن به زمان بازنشستگی‌اش باقی مانده بود، جان خود را از دست داد. این معدنچی باسابقه فقط اندکی تا بازنشستگی و بهره گرفتن از سال‌ها کار سخت در تونل‌های تنگ و تاریک معدن زغال‌سنگ فاصله داشت. او ۴ فرزند دارد که دو نفر از آن‌ها دچار معلولیت هستند و به گفته همکاران این کارگر، خانواده او در حال حاضر نگران آینده خود هستند: «آیا مستمری بازنشستگی حسین‌زاده، به زودی برقرار می‌شود؟ آیا کسی مسئولیت این حادثه مرگبار را برعهده می‌گیرد؟»
ما در این گزارش، معادن زغال‌سنگ را به عنوان یک نمونه واقعی در نظر گرفتیم. بروز حوادث متعدد در این معادن نشان می‌دهد که چگونه فقدان تجهیزات مدرن، هوشمند و قابل اعتمادِ ایمنی، به مرگ و مصدومیت کارگران می‌انجامد. طبق اخبار منتشر شده در بخش حوادث کارگریِ رسانه‌ها، طی یک سال گذشته بدونِ احتسابِ آمارِ ۵۳ نفره‌ی حادثه‌ی طبس، بیش از ۳۰ کارگر معدن جان خود را حین انجام کار از دست داده‌اند. این عدد، عدد بالایی‌ست و به گفته مقدسی‌زاده، تجهیز معادن با امکانات و ابزارهای هوشمند و به طور کلی بهره‌گیری از «هوش مصنوعی» در پایش شاخص‌های پرخطر در کارگاه‌های با ضریب خطر بالا مثل معادن زغال‌سنگ، می‌تواند نرخ حوادث کار مرگبار را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
هوش مصنوعی؛ ایمنی و حفاظت
بیانیه امسال سازمان جهانی کار در ارتباط با بحث حوادث کار و بیماری‌های شغلی، به مناسبت ۲۸ آوریل منتشر شده است. در این بیانیه، سازمان جهانی کار امسال را سال «هوش مصنوعی؛ ایمنی و حفاظت و بهداشت کار» نامگذاری کرده است.
طبق شعار سازمان جهانی کار در سال ۲۰۲۵ میلادی، استفاده از هوش مصنوعی در حوزه HSE و ایمنی و بهداشت حرفه‌ای باید در دستور کار مدیران حوزه کار و وزارتخانه‌ها، تشکل‌های کارگری و مدیران ایمنی واحدها و کارفرمایان قرار گیرد.
برای مثال سیستم‌های دوربین هوشمند که مجهز به هوش مصنوعی هستند، می‌توانند بسیاری از فرایندهایی که از نظر ایمنی مخاطره‌آمیز تلقی می‌شوند را شناسایی و به نفرات مربوطه و افسران ایمنی به سرعت هشدارهای لازم را بدهند. اگر چنین سیستم‌هایی در کارگاه‌های پرخطر از جمله معادن زغال‌سنگ طبس مستقر شده بود، حادثه مرگبار معدنجو که به مرگ ۵۳ کارگر پیمانکاری انجامید و بسیاری از حوادث مرگبار دیگر اتفاق نمی‌افتاد.
در عین حال، هوش مصنوعی می‌تواند در پایش رفتارهای پرخطر پرسنل، کارگران و کارشناسان مجموعه‌ها نقش مؤثر داشته باشد. از طریق ابزارهایی عادی که به هوش مصنوعی مجهز شده‌اند، به راحتی می‌توانیم بر افراد و کارکنان در مجموعه نظارت کنیم تا رفتارهای پرخطر از منظر ایمنی و بهداشت حرفه‌ای را شناسایی و تذکرات لازم را ارائه دهیم و ریسک را به حداقل ممکن برسانیم. این سیستم‌ها به‌طور خودکار می‌توانند مواردی مثل عدم ایمنی فردی شامل نداشتن و عدم استفاده از تجهیزات انفرادی ایمنی را به افراد هشدار دهند.
در همایش «چشم‌انداز صفر حوادث کار و بیماری‌های شغلی» در البرز، علیرضا محجوب دبیرکل خانه کارگر با تأکید بر نقش هوش مصنوعی در کاهش حوادث کار گفت: «مهار ریسک، عامل پیشگیری از حادثه است و نبود فناوری‌های نو، از جمله در معدن طبس، خسارت‌بار بوده است.» او با اشاره به بیانیه اخیر سازمان جهانی کار، استفاده گسترده از هوش مصنوعی در ایمنی شغلی را ضروری دانست و افزود: «تشکل‌ها باید برنامه‌هایی ویژه برای تلفیق هوش مصنوعی و تخصص‌های ایمنی تدوین کنند تا بتوان با پیشگیری، هزینه‌ها و ریسک‌های بزرگ را کاهش داد و جایگاه مسئولان ایمنی را ارتقا بخشید.»
کارکرد اصلی هوش مصنوعی برای ارتقای ایمنی، «پیش بینی حوادث» است. هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌تواند با کمک یک اپراتور آشنا به مسائل ایمنی، حوادث و درجه احتمال وقوع آن‌ها را شناسایی و به کارشناسان ایمنی گزارش دهد. در همان همایش ۲۸ مهر در استان البرز، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان البرز تأکید کرد «بسیاری از حوادث کار با بهره‌گیری از هوش مصنوعی قابل پیشگیری است.»
فرید نجف‌نیا تصریح کرد: «هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار تحول‌آفرین می‌تواند با تحلیل داده‌ها، شناسایی نقاط پرخطر، پایش لحظه‌ای و تولید آموزش‌های هدفمند، به پیشگیری از حوادث کمک کند.»
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان البرز درباره نقش و مسئولیت مدیران و کارفرمایان تأکید کرد: «مدیران و کارفرمایان باید تخصص کارشناسان HSE را به عنوان یک منبع استراتژیک، جدی تلقی کرده و از توان علمی و عملی آن‌ها حداکثر بهره‌برداری را ببرند. سرمایه‌گذاری در ایمنی، سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی و استمرار تولید است. کارشناسان HSE باید با پذیرش فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، نقش خود را به عنوان همیار هوشمند توسعه دهند و از ابزارهای داده‌محور برای پیش‌بینی، تحلیل و طراحی مداخلات مؤثر استفاده کنند.»
نرخ حوادث کار مرگبار در ایران بالاست؛ مرگ ۸۳ کارگر معدن با احتساب معدنجو در عرض فقط یک سال بر اثر حادثه کار، نشان می‌دهد که سنجش خطر، یک شرط الزامی‌ست، راه دیگری برای کاهش نرخ مرگ‌ومیر کارگران وجود ندارد. ابزارهای اتوماتیک که در رسته هوش مصنوعی طبقه‌بندی می‌شوند، کارکرد حداکثری در سنجش خطر و جلوگیری از بروز حوادث مرگبار دارند. البته همه اینها منوط به این است که کارفرمایان به خرید تجهیزات و استقرار آن‌ها در کارگاه‌ها تن دردهند.
علی مقدسی‌زاده با بیان اینکه اگر دولت به میدان نیاید، کارفرمایان برای ایمنی و اتوماسیون هزینه نمی‌کنند، تأکید کرد: «اگر اعتبار کافی تخصیص نیابد، همایش‌ها در حد «همایش» باقی می‌مانند و تغییری در وضع ایمنی و کارِ کارگران پیمانکاری معادن ذغال‌سنگ کشور حاصل نمی‌شود.»
هوش مصنوعی؛ چشم بیدار ایمنی کار
هوش مصنوعی در پایش مستمر مؤلفه‌ها و شاخص‌های ایمنی نقشی اساسی دارد. «شهرام غریب» کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار در گفت‌وگو با آتیه‌نو تأکید کرد که سه اصل بنیادین ایمنی ــ تغییر در روند عملیات، به‌روزرسانی دستورالعمل‌ها و کنترل متغیرهای اجرایی ــ همگی با هوش مصنوعی قابل ارزیابی‌اند. او می‌گوید حتی شکل ساده این فناوری می‌تواند کارآمد باشد. سامانه‌های هوش مصنوعی با تحلیل ورودی و خروجی سیال‌ها و شناسایی هرگونه ناهماهنگی، بلافاصله پیام هشدار را به اتاق فرمان می‌فرستند و همین فرایند ساده، به‌طور مؤثری از بروز بسیاری حوادث جلوگیری کرده است.
ارسال دیدگاه
ضمیمه
