بیمه‌های توافقی و جذب شاغلان بدون بیمه
مهناز بیرانوند روزنامه نگار
پوشش بیمه اجتماعی در ایران همواره یکی از مهم‌ترین پایه‌های امنیت شغلی و رفاه اجتماعی بوده است. با وجود سهم بالای سازمان تأمین‌اجتماعی در این حوزه، هنوز جمعیت قابل توجهی از شاغلان کشور خارج از این چتر حمایتی قرار دارند. بسیاری از این افراد، هرچند در فعالیت‌های اقتصادی یا فرهنگی مشغولند و نقش مهمی در اقتصاد و جامعه دارند، اما به دلیل نبود رابطه مزدبگیری یا ساختارهای رسمی اشتغال، از مزایای بیمه اجتماعی بی‌بهره‌اند. سازمان تأمین‌اجتماعی برای پاسخ به این خلأ، سازوکاری تحت عنوان «بیمه توافقی» طراحی کرده است؛ مدلی که اکنون پس از دو دهه اجرا، به یکی از ابزارهای اصلی گسترش ضریب نفوذ بیمه‌ای تبدیل شده و در ماه‌های اخیر با امضای تفاهم‌نامه‌های تازه، جان دوباره‌ای گرفته است.
بیمه توافقی چیست و چرا اهمیت دارد؟
بر اساس مواد (۱) و (۷) قانون تأمین‌اجتماعی، بیمه توافقی به‌منظور گسترش انواع بیمه‌های اجتماعی برای گروه‌هایی که تحت پوشش نظام حمایتی خاصی قرار ندارند و فاقد رابطه مزدبگیری هستند، پیش‌بینی شده است. این افراد نه مشمول بیمه اجباری‌اند و نه از مقررات حمایتی دیگری بهره‌مند می‌شوند، اما می‌توانند از طریق معرفی کارگزاران ذیربط و توافق با سازمان، تحت پوشش قرار گیرند. شرط سنی ۱۸ تا ۵۰ سال در زمان ثبت معرفی‌نامه از جمله ضوابط ورود به این سازوکار است. حمیدرضا نائب خسروشاهی، کارشناس حوزه بیمه‌های اجتماعی، در گفت‌وگو با آتیه‌نو تأکید می‌کند: «سازوکار بیمه‌های توافقی، به‌واسطه رشد شمار بیمه‌شدگان و وصولی حق‌بیمه، یکی از بیمه‌های مؤثر در تأمین منابع پایدار برای سازمان تأمین‌اجتماعی است. افزایش منابع پایدار نیز به‌طور مستقیم از مسیر این توافق‌ها امکان‌پذیر می‌شود.»
گروه‌های مشمول؛ از پزشکان تا هنرمندان
از آغاز اجرای این طرح در یکم آبان ۱۳۸۳ تاکنون، ۳۲ گروه اجتماعی با مصوبه هیأت مدیره سازمان تأمین‌اجتماعی و انعقاد تفاهم‌نامه با کارگزاران مرتبط، تحت پوشش قرار گرفته‌اند. این گروه‌ها طیف وسیعی را شامل می‌شوند: پزشکان عمومی و متخصص، دامپزشکان، پیراپزشکان، اعضای صندوق نظام پزشکی و دامپزشکی، نمایندگان بیمه ایران و آسیا، معلمان حق‌التدریس، طلاب و روحانیون، هنرمندان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، ورزشکاران و مربیان ورزشی، و فعالان فروشگاه‌های میادین میوه و تره‌بار.
این تنوع نشان می‌دهد بیمه توافقی نه‌تنها برای مشاغل مرسوم، بلکه برای گروه‌هایی که ساختار اشتغال‌شان غیررسمی یا پراکنده است، طراحی شده است. سازمان تأمین‌اجتماعی با رویکردی گروه‌محور، هر یک از این گروه‌ها را شناسایی و شرایط بیمه‌ای متناسب با آن‌ها را فراهم کرده است.
پوشش گسترده؛ استثناهای محدود
بیمه‌شدگان توافقی از تمام حمایت‌های مقرر در ماده (۳) قانون تأمین‌اجتماعی مصوب تیرماه ۱۳۵۴ برخوردار می‌شوند، به‌جز بند (ج) که مربوط به غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری است. حقوق بازنشستگی، مستمری ازکارافتادگی، مستمری بازماندگان، خدمات درمانی، کمک‌هزینه ازدواج، پروتز و اروتز، کمک‌هزینه مراسم ترحیم و سفر بیمار از جمله تعهدات این بیمه است. با توجه به نبود رابطه مزدبگیری، این گروه‌ها از شمول قانون بیمه بیکاری خارج‌اند و در نتیجه حق بیمه بیکاری سه‌درصدی نیز از آنان دریافت نمی‌شود. خدمات درمانی این بیمه‌شدگان نیز تابع همان ضوابط بیمه‌شدگان اجباری است و آنان در مراکز درمانی سازمان تأمین‌اجتماعی از پرداخت فرانشیز معاف‌اند. این مزایا، بیمه توافقی را به گزینه‌ای جذاب برای بسیاری از شاغلان مستقل بدل کرده است.
چالش ضریب نفوذ بیمه‌ای در ایران
اگرچه سازمان تأمین‌اجتماعی ۵۳ درصد جمعیت کشور را تحت پوشش دارد و ضریب نفوذ بیمه‌ای‌اش در مقایسه با سایر صندوق‌های بیمه اجتماعی به ۷۳ درصد می‌رسد، اما هنوز ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت شاغل کشور از مزیت بیمه اجتماعی محروم‌اند. بیمه توافقی دقیقاً برای پاسخ به این شکاف طراحی شده است. نائب خسروشاهی دراین‌باره می‌گوید: «پوشش هنرمندان، معلمان، ورزشکاران، امدادگران و سایر گروه‌ها تحت عنوان بیمه‌های توافقی، یکی از تکالیف برنامه‌ای سازمان تأمین‌اجتماعی است. این برنامه‌های توسعه‌ای می‌تواند همچنان ضریب نفوذ بیمه‌ای سازمان را افزایش دهد.»
چتر 150 هزار نفری بیمه توافقی
بر اساس آمارهای سازمان، حدود ۱۵۰ هزار نفر در قالب بیمه توافقی تحت پوشش قرار دارند. در مقایسه، بیمه‌شدگان اجباری ۶۹ درصد از جمعیت بیمه‌شدگان اصلی را تشکیل می‌دهند و بیمه‌شدگان خاص ۲۹ درصد را. بیمه بیکاری و توافقی هرکدام یک درصد سهم دارند. این ارقام نشان می‌دهد که اگرچه بیمه توافقی سهم کوچکی در کل آمار دارد، اما نقشی حیاتی در پر کردن شکاف‌های بیمه‌ای ایفا می‌کند. گسترش این سهم نه‌تنها منابع مالی تأمین‌اجتماعی را تقویت می‌کند، بلکه امنیت شغلی و رفاه بیشتری را برای هزاران شاغل بدون بیمه به ارمغان می‌آورد. این سیاست همچنین همسو با برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های کلان رفاهی کشور است.
جذب گروه‌های بدون بیمه
در یک‌سال اخیر، سازمان تأمین‌اجتماعی راهبرد جدیدی برای توسعه بیمه‌های اجتماعی اتخاذ کرده است. این راهبرد شامل جذب گروه‌های شاغلی است که تاکنون از مزایای بیمه‌ای بی‌بهره بوده‌اند. نائب خسروشاهی می‌گوید: «طبق اصل ۲۹ قانون اساسی، تعمیم چتر بیمه‌های اجتماعی یک وظیفه حاکمیتی است. باید سازوکاری اندیشیده شود تا گروه‌های مختلف بر سر حق بیمه و ضرایب آن با تأمین‌اجتماعی به توافق برسند.» این رویکرد تازه به‌ویژه برای مشاغل بدون رابطه مزدبگیری حیاتی است. این دسته از شاغلان بخش بزرگی از نیروی کار کشور را تشکیل می‌دهند و نادیده گرفتن آن‌ها به معنای از دست رفتن بخش مهمی از پایداری اجتماعی و اقتصادی است. تأمین‌اجتماعی با تکیه بر زیرساخت‌های موجود، ظرفیت پوشش این گروه‌ها را دارد و بیمه توافقی ابزار کلیدی در این مسیر است.
جبران خلأ بیمه‌ای از مسیر تفاهم‌نامه‌ها
یکی از شیوه‌های عملیاتی برای گسترش بیمه توافقی، انعقاد تفاهم‌نامه با نهادها و سازمان‌های مرتبط است. در این مدل، بیمه‌شدگان بدون رابطه مزدبگیری با کارفرما، بر اساس توافق سازمان تأمین‌اجتماعی با دستگاه‌های اجرایی، تحت پوشش قرار می‌گیرند. وزارتخانه‌ها و صندوق‌های حمایتی به‌عنوان کارگزار، متقاضیان را معرفی می‌کنند و فرآیند بیمه‌پردازی آغاز می‌شود. این روش هم فرآیند شناسایی را تسهیل می‌کند و هم منابع جدیدی برای سازمان خلق می‌کند. نائب خسروشاهی تأکید می‌کند: «گسترش چتر بیمه‌ای، توسعه بیمه‌های اجتماعی و برخورداری تعداد بیشتری از افراد از مزایای گسترده خدمات بیمه‌ای، درمانی و بازنشستگی از دستاوردهای این نوع بیمه‌ها است.»
نمونه‌های اخیر تفاهم‌نامه‌های بیمه توافقی
در شهریورماه سال جاری، سه تفاهم‌نامه مهم به امضا رسید که مسیر تازه حرکت تأمین‌اجتماعی را نشان می‌دهد.
ورزشکاران و قهرمانان: در ۲۲ شهریور، سازمان تأمین‌اجتماعی و صندوق حمایت از قهرمانان و پیشکسوتان ورزش تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند. مصطفی سالاری، مدیرعامل سازمان، ابراز امیدواری کرد که این تفاهم‌نامه آغاز رفع دغدغه‌های بیمه‌ای جامعه ورزشی باشد. طبق این تفاهم‌نامه، ۲۳ درصد حق‌بیمه توسط صندوق و ۴ درصد توسط بیمه‌شده پرداخت می‌شود. این طرح شامل مدال‌آوران المپیک، پارالمپیک، بازی‌های آسیایی و سایر رویدادهای معتبر است.
معلمان و مدارس غیردولتی: در ۲۴ شهریور، توافقی میان تأمین‌اجتماعی و سازمان مدارس و مراکز غیردولتی امضا شد که امکان بیمه‌پردازی برای بیش از ۲۸۰ هزار معلم و کارمند مدارس غیردولتی را فراهم می‌کند. این تفاهم‌نامه علاوه بر پوشش درمانی، شرایط ثبت ساعات کاری و پرداخت حق‌بیمه را تسهیل می‌کند.
سینماگران: در ۲۵ شهریور، تفاهم‌نامه ارتقای کیفیت بیمه سینماگران با حضور مسئولان فرهنگی و مدیرعامل تأمین‌اجتماعی امضا شد. این رویداد بخشی از تلاش‌های سازمان برای پوشش هنرمندان و فعالان فرهنگی محسوب می‌شود.
بیمه توافقی؛ یک تیر و چند نشان
بیمه‌های توافقی چند هدف را همزمان محقق می‌کنند:
تعمیم بیمه‌های اجتماعی طبق اصل ۲۹ قانون اساسی
افزایش منابع وصولی و ارتقای پایداری مالی تأمین‌اجتماعی
توسعه آماری شمار بیمه‌شدگان در گروه‌های مختلف اجتماعی
رفع دغدغه‌های رفاهی و درمانی گروه‌های فاقد بیمه
این مدل بیمه‌ای، علاوه بر مزایای مالی برای سازمان، به انسجام اجتماعی و امنیت شغلی کمک می‌کند. هرچه دامنه پوشش بیمه‌ای گسترش یابد، جامعه از ریسک‌های ناشی از بیماری، بیکاری یا سالمندی مصون‌تر خواهد بود.
بیمه توافقی چیست و چرا اهمیت دارد؟
بر اساس مواد (۱) و (۷) قانون تأمین‌اجتماعی، بیمه توافقی به‌منظور گسترش انواع بیمه‌های اجتماعی برای گروه‌هایی که تحت پوشش نظام حمایتی خاصی قرار ندارند و فاقد رابطه مزدبگیری هستند، پیش‌بینی شده است. این افراد نه مشمول بیمه اجباری‌اند و نه از مقررات حمایتی دیگری بهره‌مند می‌شوند، اما می‌توانند از طریق معرفی کارگزاران ذیربط و توافق با سازمان، تحت پوشش قرار گیرند. شرط سنی ۱۸ تا ۵۰ سال در زمان ثبت معرفی‌نامه از جمله ضوابط ورود به این سازوکار است. حمیدرضا نائب خسروشاهی، کارشناس حوزه بیمه‌های اجتماعی، در گفت‌وگو با آتیه‌نو تأکید می‌کند: «سازوکار بیمه‌های توافقی، به‌واسطه رشد شمار بیمه‌شدگان و وصولی حق‌بیمه، یکی از بیمه‌های مؤثر در تأمین منابع پایدار برای سازمان تأمین‌اجتماعی است. افزایش منابع پایدار نیز به‌طور مستقیم از مسیر این توافق‌ها امکان‌پذیر می‌شود.»
گروه‌های مشمول؛ از پزشکان تا هنرمندان
از آغاز اجرای این طرح در یکم آبان ۱۳۸۳ تاکنون، ۳۲ گروه اجتماعی با مصوبه هیأت مدیره سازمان تأمین‌اجتماعی و انعقاد تفاهم‌نامه با کارگزاران مرتبط، تحت پوشش قرار گرفته‌اند. این گروه‌ها طیف وسیعی را شامل می‌شوند: پزشکان عمومی و متخصص، دامپزشکان، پیراپزشکان، اعضای صندوق نظام پزشکی و دامپزشکی، نمایندگان بیمه ایران و آسیا، معلمان حق‌التدریس، طلاب و روحانیون، هنرمندان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، ورزشکاران و مربیان ورزشی، و فعالان فروشگاه‌های میادین میوه و تره‌بار.
این تنوع نشان می‌دهد بیمه توافقی نه‌تنها برای مشاغل مرسوم، بلکه برای گروه‌هایی که ساختار اشتغال‌شان غیررسمی یا پراکنده است، طراحی شده است. سازمان تأمین‌اجتماعی با رویکردی گروه‌محور، هر یک از این گروه‌ها را شناسایی و شرایط بیمه‌ای متناسب با آن‌ها را فراهم کرده است.
پوشش گسترده؛ استثناهای محدود
بیمه‌شدگان توافقی از تمام حمایت‌های مقرر در ماده (۳) قانون تأمین‌اجتماعی مصوب تیرماه ۱۳۵۴ برخوردار می‌شوند، به‌جز بند (ج) که مربوط به غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری است. حقوق بازنشستگی، مستمری ازکارافتادگی، مستمری بازماندگان، خدمات درمانی، کمک‌هزینه ازدواج، پروتز و اروتز، کمک‌هزینه مراسم ترحیم و سفر بیمار از جمله تعهدات این بیمه است. با توجه به نبود رابطه مزدبگیری، این گروه‌ها از شمول قانون بیمه بیکاری خارج‌اند و در نتیجه حق بیمه بیکاری سه‌درصدی نیز از آنان دریافت نمی‌شود. خدمات درمانی این بیمه‌شدگان نیز تابع همان ضوابط بیمه‌شدگان اجباری است و آنان در مراکز درمانی سازمان تأمین‌اجتماعی از پرداخت فرانشیز معاف‌اند. این مزایا، بیمه توافقی را به گزینه‌ای جذاب برای بسیاری از شاغلان مستقل بدل کرده است.
چالش ضریب نفوذ بیمه‌ای در ایران
اگرچه سازمان تأمین‌اجتماعی ۵۳ درصد جمعیت کشور را تحت پوشش دارد و ضریب نفوذ بیمه‌ای‌اش در مقایسه با سایر صندوق‌های بیمه اجتماعی به ۷۳ درصد می‌رسد، اما هنوز ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت شاغل کشور از مزیت بیمه اجتماعی محروم‌اند. بیمه توافقی دقیقاً برای پاسخ به این شکاف طراحی شده است. نائب خسروشاهی دراین‌باره می‌گوید: «پوشش هنرمندان، معلمان، ورزشکاران، امدادگران و سایر گروه‌ها تحت عنوان بیمه‌های توافقی، یکی از تکالیف برنامه‌ای سازمان تأمین‌اجتماعی است. این برنامه‌های توسعه‌ای می‌تواند همچنان ضریب نفوذ بیمه‌ای سازمان را افزایش دهد.»
چتر 150 هزار نفری بیمه توافقی
بر اساس آمارهای سازمان، حدود ۱۵۰ هزار نفر در قالب بیمه توافقی تحت پوشش قرار دارند. در مقایسه، بیمه‌شدگان اجباری ۶۹ درصد از جمعیت بیمه‌شدگان اصلی را تشکیل می‌دهند و بیمه‌شدگان خاص ۲۹ درصد را. بیمه بیکاری و توافقی هرکدام یک درصد سهم دارند. این ارقام نشان می‌دهد که اگرچه بیمه توافقی سهم کوچکی در کل آمار دارد، اما نقشی حیاتی در پر کردن شکاف‌های بیمه‌ای ایفا می‌کند. گسترش این سهم نه‌تنها منابع مالی تأمین‌اجتماعی را تقویت می‌کند، بلکه امنیت شغلی و رفاه بیشتری را برای هزاران شاغل بدون بیمه به ارمغان می‌آورد. این سیاست همچنین همسو با برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های کلان رفاهی کشور است.
جذب گروه‌های بدون بیمه
در یک‌سال اخیر، سازمان تأمین‌اجتماعی راهبرد جدیدی برای توسعه بیمه‌های اجتماعی اتخاذ کرده است. این راهبرد شامل جذب گروه‌های شاغلی است که تاکنون از مزایای بیمه‌ای بی‌بهره بوده‌اند. نائب خسروشاهی می‌گوید: «طبق اصل ۲۹ قانون اساسی، تعمیم چتر بیمه‌های اجتماعی یک وظیفه حاکمیتی است. باید سازوکاری اندیشیده شود تا گروه‌های مختلف بر سر حق بیمه و ضرایب آن با تأمین‌اجتماعی به توافق برسند.» این رویکرد تازه به‌ویژه برای مشاغل بدون رابطه مزدبگیری حیاتی است. این دسته از شاغلان بخش بزرگی از نیروی کار کشور را تشکیل می‌دهند و نادیده گرفتن آن‌ها به معنای از دست رفتن بخش مهمی از پایداری اجتماعی و اقتصادی است. تأمین‌اجتماعی با تکیه بر زیرساخت‌های موجود، ظرفیت پوشش این گروه‌ها را دارد و بیمه توافقی ابزار کلیدی در این مسیر است.
جبران خلأ بیمه‌ای از مسیر تفاهم‌نامه‌ها
یکی از شیوه‌های عملیاتی برای گسترش بیمه توافقی، انعقاد تفاهم‌نامه با نهادها و سازمان‌های مرتبط است. در این مدل، بیمه‌شدگان بدون رابطه مزدبگیری با کارفرما، بر اساس توافق سازمان تأمین‌اجتماعی با دستگاه‌های اجرایی، تحت پوشش قرار می‌گیرند. وزارتخانه‌ها و صندوق‌های حمایتی به‌عنوان کارگزار، متقاضیان را معرفی می‌کنند و فرآیند بیمه‌پردازی آغاز می‌شود. این روش هم فرآیند شناسایی را تسهیل می‌کند و هم منابع جدیدی برای سازمان خلق می‌کند. نائب خسروشاهی تأکید می‌کند: «گسترش چتر بیمه‌ای، توسعه بیمه‌های اجتماعی و برخورداری تعداد بیشتری از افراد از مزایای گسترده خدمات بیمه‌ای، درمانی و بازنشستگی از دستاوردهای این نوع بیمه‌ها است.»
نمونه‌های اخیر تفاهم‌نامه‌های بیمه توافقی
در شهریورماه سال جاری، سه تفاهم‌نامه مهم به امضا رسید که مسیر تازه حرکت تأمین‌اجتماعی را نشان می‌دهد.
ورزشکاران و قهرمانان: در ۲۲ شهریور، سازمان تأمین‌اجتماعی و صندوق حمایت از قهرمانان و پیشکسوتان ورزش تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند. مصطفی سالاری، مدیرعامل سازمان، ابراز امیدواری کرد که این تفاهم‌نامه آغاز رفع دغدغه‌های بیمه‌ای جامعه ورزشی باشد. طبق این تفاهم‌نامه، ۲۳ درصد حق‌بیمه توسط صندوق و ۴ درصد توسط بیمه‌شده پرداخت می‌شود. این طرح شامل مدال‌آوران المپیک، پارالمپیک، بازی‌های آسیایی و سایر رویدادهای معتبر است.
معلمان و مدارس غیردولتی: در ۲۴ شهریور، توافقی میان تأمین‌اجتماعی و سازمان مدارس و مراکز غیردولتی امضا شد که امکان بیمه‌پردازی برای بیش از ۲۸۰ هزار معلم و کارمند مدارس غیردولتی را فراهم می‌کند. این تفاهم‌نامه علاوه بر پوشش درمانی، شرایط ثبت ساعات کاری و پرداخت حق‌بیمه را تسهیل می‌کند.
سینماگران: در ۲۵ شهریور، تفاهم‌نامه ارتقای کیفیت بیمه سینماگران با حضور مسئولان فرهنگی و مدیرعامل تأمین‌اجتماعی امضا شد. این رویداد بخشی از تلاش‌های سازمان برای پوشش هنرمندان و فعالان فرهنگی محسوب می‌شود.
بیمه توافقی؛ یک تیر و چند نشان
بیمه‌های توافقی چند هدف را همزمان محقق می‌کنند:
تعمیم بیمه‌های اجتماعی طبق اصل ۲۹ قانون اساسی
افزایش منابع وصولی و ارتقای پایداری مالی تأمین‌اجتماعی
توسعه آماری شمار بیمه‌شدگان در گروه‌های مختلف اجتماعی
رفع دغدغه‌های رفاهی و درمانی گروه‌های فاقد بیمه
این مدل بیمه‌ای، علاوه بر مزایای مالی برای سازمان، به انسجام اجتماعی و امنیت شغلی کمک می‌کند. هرچه دامنه پوشش بیمه‌ای گسترش یابد، جامعه از ریسک‌های ناشی از بیماری، بیکاری یا سالمندی مصون‌تر خواهد بود.
ارسال دیدگاه
ضمیمه
تیتر خبرها
