طب کار چگونه جان می‌خرد؟
سلاله صدرایی روزنامه نگار
سازمان تأمین‌اجتماعی به‌منظور افزایش کیفیت خدمات درمانی، سلامت کارگران را به شیوه‌های گوناگون پایش می‌کند. این نهاد طی سال‌های اخیر همسو با نظام سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. طب کار از جمله قوانین کار به‌شمار می‌رود که تأمین‌اجتماعی نقش فعالی در اجرای قانون مذکور دارد. مجموعه خدمات طب کار در راستای حفظ سلامت کارگران، پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار قرار دارد. هدف نهایی تأمین‌اجتماعی در قالب طب کار تحویل بازنشسته سالم به جامعه است.
طب کار (Accupational Medicine) شاخه‌ای از علوم‌پزشکی است که وظیفه آن بررسی سلامت جسمانی و روانی افراد پیش از استخدام و پیشگیری از بیماری‌ها و صدمات ناشی از کار است. انجام معاینات قبل از استخدام کمک می‌کند تا توانایی جسمانی، روانی و اجتماعی کارگر در ابتدای شغل با توانمندی‌های او در انجام کار، ارزیابی شود. به‌عبارت دیگر با معاینات بدو استخدام وضعیت پایه سلامت عمومی و شغلی فرد مشخص شده و تناسب جسمانی او با شغلش ارزیابی می‌شود. براین اساس، طب کار می‌خواهد کارگر سالم را انتخاب کند.
اما بررسی سلامت کارگران تنها محدود به معاینات قبل از استخدام نیست و براساس ماده 92 قانون کار، شاغلان باید حداقل سالی یک بار ارزیابی مجدد سلامت شوند که انجام این معاینات نیز توسط متخصصان طب کار انجام می‌شود. علاوه برآن هر کارگری که بیش از 3 تا 5 روز از محیط کار خود به‌دلیل بیماری دور مانده باشد، برای بازگشت به کار قبلی باید از معاینات طب کار برخوردار شود.
یکی دیگر از موارد مهم خدمات طب کار مربوط معاینات حین بازنشستگی است و معاینات حین بازنشستگی و حین خروج از کار نیز در حوزه طب کار قرار دارد. براین اساس، سلامت شغلی فرد، طی سال‌ها فعالیت در کارگاه، ارزیابی شده تا عوامل زیان‌آوری که در محیط کار روی سلامت او تاثیر گذاشته است، مشخص شود.
رونق خانه‌های بهداشت کارگری
پایش معاینات ادواری کارگران در حوزه خانه‌های بهداشت کارگری قرار دارد. ماده ۱۴۷ قانون کار، دولت را مکلف کرده تا خدمات بهداشتی و درمانی را برای کارگران و کشاورزان مشمول این قانون و خانواده‌های آنان فراهم کند. از سال ۱۳۶۷ در بسیاری از استان‌های کشور، کارگاه‌های با بـیش از ۵۰ نفر کارگر، زیر چتر ارائـه مراقبت‌های اولیه بهداشتی به کارگران و با تأکید بر تأسیس خانه‌های بهداشت کارگری قرار گرفتند و ۱۸وظیفـه مهـم برای بهداشت‌کاران تعریف شده است.
خانه‌های بهداشت کارگری موظفند که با تشکیل پرونده سلامت برای پرسنل، معاینات ادواری و برگزاری دوره‌های آموزشی و مشاوره‌ای به ارتقای سطح بهداشت و سلامت جامعه کار و تولید کمک کنند. آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهد که 5 هزار و 874 خانه بهداشت کارگری در کشور فعال است و این خانه‌ها در کارگاه‌ها با هدف ارتقای بهداشت و سلامت نیروی کار ایجاده شده‌اند.
سازمان تأمین‌اجتماعی که پوشش بیمه‌ای بیش از نیمی از جمعیت کشور را برعهده دارد با انعقاد تفاهم‌نامه با وزارت‌های کار و بهداشت، همکاری لازم را برای تأسیس خانه‌های بهداشت انجام می‌دهد. ماده 35 این تفاهم‌نامه تکلیفی را بر سازمان گذاشته تا با همکاری وزارت کار و بهداشت در جهت تجهیز خانه‌های بهداشت کارگری بسیج شوند. براین اساس، برنامه‌های مدونی به‌اجرا درآمده و پرونده معاینات سلامت کارگران ایجاد شده است.
پایش محیط کار با نگاه پزشکی
پیشگیری از بیماری‌ها و صدمات ناشی از کار یکی دیگر از اقداماتی است که در حیطه طب کار انجام می‌شود. می‌توان گفت؛ اساس طب کار این است که عوامل زیان‌آور را شناسایی کند. فصل چهار قانون کار، به مقوله پیشگیری از بیماری ناشی از کار می‌پردازد. براساس اعلام ILO (سازمان بین‌المللی کار) سالانه بیش از 160 میلیون بیماری یا حوادث ناشی از کار در دنیا رخ می‌دهد. همچنین براساس اعلام WHO (سازمان بهداشت جهانی) مرگ‌ومیر ناشی از بیماری و حوادث شغلی در جهان سالیانه بیش از 34 میلیون مورد است که این آمارها تکان دهنده بوده و این سازمان‌ها برای کاهش حوادث ناشی از کار و ایمن‌سازی حوزه‌های کاری فعالیت دارند که در کشور ما نیز پیگیری می‌شود. از طریق خانه‌های بهداشت و در قالب طب کار، نه‌تنها امکان پیگیری بیماری‌های ناشی از کار فراهم می‌شود، بلکه زمینه استقرار استانداردهای ایمنی در محیط‌های کاری به‌وجود می‌آید.
تحلیل حوادث برای جلوگیری از تکرار
حوادث ناشی از کار یکی از مباحث اصلی ایمنی کار را تشکیل می‌دهد که با مسائلی از جمله ابنیه، زیرساخت‌های فضای کار، دستگاه‌های کار، لباس‌های ایمنی کارگر سروکار دارد و با اصلاح‌سازی این عوامل از حوادث کار جلوگیری می‌شود. نگاهی به آمارهای حوادث ناشی از کار، اهمیت خدمات طب کار را بیشتر نمایان می‌کند؛ آمار این حوادث در کشور بسیار تکان‌دهنده است. به‌نحوی که براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی در شش ماه نخست سال 1403 بیش از 1077 کارگر براثر حادثه در محل کار جان خود را از دست دادند که به معنای این است که هر هفته به‌طور میانگین حدود 50 کارگر براثر حادثه فوت می‌کنند. بر اساس گزارش‌های مختلف، سالانه حدود 13 هزار حادثه ناشی از کار در کشور رخ می‌دهد که 700 تا 800 مورد آن منجر به فوت می‌شود. همچنین از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲، آمار مرگ و میر کارگران بر اثر حوادث از ۱۶۲۵ نفر به ۲۱۱۵ نفر رسیده که نشان‌دهنده افزایش ۳۰ درصدی است.
داده‌ها نشان می‌دهد بالاترین نرخ حوادث ناشی از کار مربوط به بخش ساخت و ساز با ۳۸ درصد است. بیشترین علت فوت در حوادث کار «سقوط از بلندی» بوده است. پس از آن «اصابت جسم سخت» بیشترین آمار فوتی در حوادث کار را به خود اختصاص داده است. «برق‌گرفتگی»، «سوختگی» و «کمبود اکسیژن» در رتبه‌های بعدی عوامل فوت بر اثر حوادث کار قرار دارد.
وظیفه اصلی طب کار در حوادث ناشی از کار، ارزیابی، درمان و پیشگیری از آسیب‌های مرتبط با حادثه شغلی است. از این‌رو اقداماتی از جمله ارزیابی اولیه آسیب، ارائه خدمات درمانی اولیه، ارجاع به متخصصان در صورت نیاز و پیگیری وضعیت سلامت فرد تا بازگشت کامل به کار آن‌هم در شرایط تناسب شغل با سلامت بیمار در حیطه وظایف طب کار قرار دارد. همچنین طب کار نقش مهمی در پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی از طریق ارزیابی محیط کار و ارائه توصیه‌های ایمنی دارد.
وقتی شغل، بیماری می‌آورد
عوامل دیگری مانند بیماری‌های ناشی از کار نیز وجود دارد؛ زیرا برخی از کارگران در طول فعالیت حرفه‌ای خویش روزانه بیش از 8 ساعت در محیطی قرار می‌گیرند که ممکن است عوامل زیان‌آور محیط کار وجود داشته باشد؛ از آزبست گرفته تا سیلیس، پرتوهای یونیزاسیون و حتی گردوخاک که این عوامل در دراز مدت می‌تواند آثار سویی را بر سلامت کارگران باقی بگذارد. طب کار با انجام معاینات منظم از کارگران، نه‌تنها سلامت آنها را پایش می‌کند، بلکه عوامل زیان‌آور محیط کار را نیز شناسایی و جلوگیری می‌کند.
جان کارگر، اولویت بی‌قید و شرط
ارائه خدمات طب کار از منظر پایش سلامت کارگران و شناسایی و پیشگیری از مشکلات بهداشتی در محیط کار نقش مؤثری در کاهش هزینه‌های درمان دارد؛ زیرا معاینات دوره‌ای و غربالگری به شناسایی زودهنگام بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی کمک کرده و با انجام درمان‌های به‌موقع از پیشرفت بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. در نتیجه هزینه‌های درمانی نظام سلامت و نیز سازمان‌های بیمه‌ای نیز کاهش می‌یابد. کاهش هزینه‌های غرامت از دیگر مزایایی است که از طریق خدمات طب کار حاصل می‌شود؛ زیرا تأمین‌اجتماعی، علاوه بر اینکه وظیفه پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری کارگران را برعهده دارد، غرامت ازکارافتادگی کلی، جزئی و نقص عضو را نیز به آنها پرداخت می‌کند. کاهش هزینه، زوایای دیگری را نیز دربر می‌گیرد که از جمله آن می‌توان به هزینه‌های بهره‌وری اشاره کرد؛ به‌نحوی که بیماری‌ها و حوادث شغلی منجر به از دست رفتن بهره‌وری و غیبت از کار می‌شود، اما طب کار با حفظ سلامت کارکنان می‌تواند این هزینه‌ها را کاهش دهد. کاهش هزینه‌های مربوط به جابه‌جایی و استخدام و بهبود روحیه و انگیزه کارکنان از دیگر مزایای اجرای قوانین طب کار به‌شمار می‌رود.
مراکز پایش سلامت شغلی
معاینات طب کار در سال‌های نه چندان دور در مراکز طب کار تأمین‌اجتماعی انجام می‌شد؛ اما به‌دلیل تغییراتی که در سال‌های اخیر در این حوزه رخ داد، طب کار از مجموعه تأمین‌اجتماعی خارج و برون‌سپاری شده است و اکنون پزشکان دارای قرارداد و تفاهم‌نامه با تأمین‌اجتماعی انجام آن را برعهده دارند.
در کشور ما انجام معاینات طب کار برای همه افراد شاغل در مشاغل مختلف الزامی است. کارفرمایان موظف هستند که شرایط لازم را برای انجام این معاینات، برای کارکنان خود فراهم کنند.
ردپای مبحث طب کار از منظر قانونی به ماده (90) قانون تأمین‌اجتماعی بازمی‌گردد. سازمان تأمین‌اجتماعی، انجام آزمایش‌ها و معاینات طب کار را به‌عنوان یک الزام قانونی به‌عهده کارفرمایان مشمول قانون کار گذاشته است.
در این قانون آمده است: «افراد شاغل در کارگاه‌ها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع داشته باشند، بدین منظور کارفرمایان مکلفند قبل از به‌کار گماردن آنها ترتیب معاینه پزشکی آنها را بدهند. در صورتی که پس از استخدام مشمولین قانون معلوم شود که نامبردگان در حین استخدام قابلیت و استعداد کار مرجوع را نداشته و کارفرما در معاینه‌پزشکی آنها تعلل کرده و در نتیجه بیمه شده دچار حادثه شده و یا بیماریش شدت یابد، سازمان تأمین خدمات درمانی و این سازمان مقررات این قانون را درباره بیمه شده اجرا و هزینه‌های مربوط را از کارفرما طبق ماده ۵۰ این قانون مطالبه و وصول خواهند کرد.»
قانون مذکور به صراحت کارفرمایان را ملزم به اجرای برنامه‌های طب کار کرده است؛ اما چگونگی انجام آن توسط کارفرمایان، نیاز به تشریح جزئیات بیشتری دارد. براین اساس سازمان تأمین‌اجتماعی با صدور بخشنامه «ضوابط اجرایی ماده 90 قانون تأمین‌اجتماعی» در بیست و هفتم مهر 1396 موازین اجرای این قانون را مشخص کرده که خلاصه آن به این شرح است:
1) بیمه‌شدگان اصلی که برای اولین‌بار نامنویسی و شماره تأمین‌اجتماعی به‌آنان اختصاص داده می‌شود.
2) بیمه‌شدگان اصلی صرف‌نظر از میزان سابقه پرداخت حق بیمه که نسبت به تغییر شغل در همان کارگاه و یا کارگاه دیگر اقدام می‌نمایند.
تبصره: منظور از تغییر شغل تغییر ماهیتی در نوع شغل است؛ از یک حرفه به حرفه دیگر. به عنوان نمونه در مشاغلی مانند آهن‌بر، آهنگر، آهن‌کار و آهن‌ساز تغییر شغلی برای بیمه‌شده متصور نمی‌باشد.
3) بیمه‌شدگان اصلی با سابقه اشتغال و بیمه‌پردازی کمتر از یک سال در آخرین کارگاه که جهت استفاده از تعهدات کوتاه مدت نظیر غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری، مقرری بیمه بیکاری، اروتز و پروتز، کمک ازدواج و معرفی به کمیسیون پزشکی از کارافتادگی مراجعه و مدارک ارائه می‌نمایند.
تبصره: انجام معاینات ماده (90) قانون تأمین‌اجتماعی و ارائه نتیجه معاینات بیمه‌شده‌ای که به واسطه بیماری در بیمارستان بستری باشند پس از ترخیص از بیمارستان بلامانع خواهد بود.
4) هرچند معاینات ماده (90) قانون تأمین‌اجتماعی باید قبل از استخدام و به کارگیری افراد انجام گیرد لیکن پذیرش نتیجه معاینات آن دسته از مستخدمان که کارفرمای آنان در اثناء یک سال اول اشتغال و بیمه‌پردازی مبادرت به معرفی آنان به مراکز معاینه جهت انجام معاینات نموده‌اند نیز بلامانع خواهد بود.
5) چنانچه معاینات قبل از استخدام در موعد مقرر حداکثر ظرف یکسال اول اشتغال توسط کارفرما انجام گردیده ولی تحویل شعبه نشده باشد پذیرش آن با کنترل رعایت ضوابط مربوطه بلامانع است.
6) در صورت عدم تغییر شغل افراد به صرف جابه‌جایی کارگاه و یا تغییر کارفرما نیازی به اخذ نتیجه و یا تکرار معاینات پزشکی موضوع ماده (۹۰) قانون تأمین‌اجتماعی از طرف شعب نمی‌باشد؛ مگر آنکه بیش از یک سال قطع ارتباط بیمه‌ای داشته باشد.»
طب کار، ستون اصلی حفاظت از سلامت نیروی کار است که با اجرای معاینات دوره‌ای، پایش مستمر محیط کار و مدیریت ریسک‌های شغلی، جان کارگران را نجات می‌دهد. از خانه‌های بهداشت کارگری تا معاینات اجباری پیش از استخدام و در طول دوره شغلی، این خدمات در قالب برنامه‌های سازمان تأمین‌اجتماعی به کاهش بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار کمک می‌کنند. حفظ سلامت کارگران نه تنها حق انسانی آن‌هاست، بلکه سرمایه‌ای است برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های درمان و غرامت. طب کار راهی است برای تحویل سالم‌تر نیروی کار به جامعه و تضمین آینده‌ای ایمن‌تر برای همه.
طب کار (Accupational Medicine) شاخه‌ای از علوم‌پزشکی است که وظیفه آن بررسی سلامت جسمانی و روانی افراد پیش از استخدام و پیشگیری از بیماری‌ها و صدمات ناشی از کار است. انجام معاینات قبل از استخدام کمک می‌کند تا توانایی جسمانی، روانی و اجتماعی کارگر در ابتدای شغل با توانمندی‌های او در انجام کار، ارزیابی شود. به‌عبارت دیگر با معاینات بدو استخدام وضعیت پایه سلامت عمومی و شغلی فرد مشخص شده و تناسب جسمانی او با شغلش ارزیابی می‌شود. براین اساس، طب کار می‌خواهد کارگر سالم را انتخاب کند.
اما بررسی سلامت کارگران تنها محدود به معاینات قبل از استخدام نیست و براساس ماده 92 قانون کار، شاغلان باید حداقل سالی یک بار ارزیابی مجدد سلامت شوند که انجام این معاینات نیز توسط متخصصان طب کار انجام می‌شود. علاوه برآن هر کارگری که بیش از 3 تا 5 روز از محیط کار خود به‌دلیل بیماری دور مانده باشد، برای بازگشت به کار قبلی باید از معاینات طب کار برخوردار شود.
یکی دیگر از موارد مهم خدمات طب کار مربوط معاینات حین بازنشستگی است و معاینات حین بازنشستگی و حین خروج از کار نیز در حوزه طب کار قرار دارد. براین اساس، سلامت شغلی فرد، طی سال‌ها فعالیت در کارگاه، ارزیابی شده تا عوامل زیان‌آوری که در محیط کار روی سلامت او تاثیر گذاشته است، مشخص شود.
رونق خانه‌های بهداشت کارگری
پایش معاینات ادواری کارگران در حوزه خانه‌های بهداشت کارگری قرار دارد. ماده ۱۴۷ قانون کار، دولت را مکلف کرده تا خدمات بهداشتی و درمانی را برای کارگران و کشاورزان مشمول این قانون و خانواده‌های آنان فراهم کند. از سال ۱۳۶۷ در بسیاری از استان‌های کشور، کارگاه‌های با بـیش از ۵۰ نفر کارگر، زیر چتر ارائـه مراقبت‌های اولیه بهداشتی به کارگران و با تأکید بر تأسیس خانه‌های بهداشت کارگری قرار گرفتند و ۱۸وظیفـه مهـم برای بهداشت‌کاران تعریف شده است.
خانه‌های بهداشت کارگری موظفند که با تشکیل پرونده سلامت برای پرسنل، معاینات ادواری و برگزاری دوره‌های آموزشی و مشاوره‌ای به ارتقای سطح بهداشت و سلامت جامعه کار و تولید کمک کنند. آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهد که 5 هزار و 874 خانه بهداشت کارگری در کشور فعال است و این خانه‌ها در کارگاه‌ها با هدف ارتقای بهداشت و سلامت نیروی کار ایجاده شده‌اند.
سازمان تأمین‌اجتماعی که پوشش بیمه‌ای بیش از نیمی از جمعیت کشور را برعهده دارد با انعقاد تفاهم‌نامه با وزارت‌های کار و بهداشت، همکاری لازم را برای تأسیس خانه‌های بهداشت انجام می‌دهد. ماده 35 این تفاهم‌نامه تکلیفی را بر سازمان گذاشته تا با همکاری وزارت کار و بهداشت در جهت تجهیز خانه‌های بهداشت کارگری بسیج شوند. براین اساس، برنامه‌های مدونی به‌اجرا درآمده و پرونده معاینات سلامت کارگران ایجاد شده است.
پایش محیط کار با نگاه پزشکی
پیشگیری از بیماری‌ها و صدمات ناشی از کار یکی دیگر از اقداماتی است که در حیطه طب کار انجام می‌شود. می‌توان گفت؛ اساس طب کار این است که عوامل زیان‌آور را شناسایی کند. فصل چهار قانون کار، به مقوله پیشگیری از بیماری ناشی از کار می‌پردازد. براساس اعلام ILO (سازمان بین‌المللی کار) سالانه بیش از 160 میلیون بیماری یا حوادث ناشی از کار در دنیا رخ می‌دهد. همچنین براساس اعلام WHO (سازمان بهداشت جهانی) مرگ‌ومیر ناشی از بیماری و حوادث شغلی در جهان سالیانه بیش از 34 میلیون مورد است که این آمارها تکان دهنده بوده و این سازمان‌ها برای کاهش حوادث ناشی از کار و ایمن‌سازی حوزه‌های کاری فعالیت دارند که در کشور ما نیز پیگیری می‌شود. از طریق خانه‌های بهداشت و در قالب طب کار، نه‌تنها امکان پیگیری بیماری‌های ناشی از کار فراهم می‌شود، بلکه زمینه استقرار استانداردهای ایمنی در محیط‌های کاری به‌وجود می‌آید.
تحلیل حوادث برای جلوگیری از تکرار
حوادث ناشی از کار یکی از مباحث اصلی ایمنی کار را تشکیل می‌دهد که با مسائلی از جمله ابنیه، زیرساخت‌های فضای کار، دستگاه‌های کار، لباس‌های ایمنی کارگر سروکار دارد و با اصلاح‌سازی این عوامل از حوادث کار جلوگیری می‌شود. نگاهی به آمارهای حوادث ناشی از کار، اهمیت خدمات طب کار را بیشتر نمایان می‌کند؛ آمار این حوادث در کشور بسیار تکان‌دهنده است. به‌نحوی که براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی در شش ماه نخست سال 1403 بیش از 1077 کارگر براثر حادثه در محل کار جان خود را از دست دادند که به معنای این است که هر هفته به‌طور میانگین حدود 50 کارگر براثر حادثه فوت می‌کنند. بر اساس گزارش‌های مختلف، سالانه حدود 13 هزار حادثه ناشی از کار در کشور رخ می‌دهد که 700 تا 800 مورد آن منجر به فوت می‌شود. همچنین از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲، آمار مرگ و میر کارگران بر اثر حوادث از ۱۶۲۵ نفر به ۲۱۱۵ نفر رسیده که نشان‌دهنده افزایش ۳۰ درصدی است.
داده‌ها نشان می‌دهد بالاترین نرخ حوادث ناشی از کار مربوط به بخش ساخت و ساز با ۳۸ درصد است. بیشترین علت فوت در حوادث کار «سقوط از بلندی» بوده است. پس از آن «اصابت جسم سخت» بیشترین آمار فوتی در حوادث کار را به خود اختصاص داده است. «برق‌گرفتگی»، «سوختگی» و «کمبود اکسیژن» در رتبه‌های بعدی عوامل فوت بر اثر حوادث کار قرار دارد.
وظیفه اصلی طب کار در حوادث ناشی از کار، ارزیابی، درمان و پیشگیری از آسیب‌های مرتبط با حادثه شغلی است. از این‌رو اقداماتی از جمله ارزیابی اولیه آسیب، ارائه خدمات درمانی اولیه، ارجاع به متخصصان در صورت نیاز و پیگیری وضعیت سلامت فرد تا بازگشت کامل به کار آن‌هم در شرایط تناسب شغل با سلامت بیمار در حیطه وظایف طب کار قرار دارد. همچنین طب کار نقش مهمی در پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی از طریق ارزیابی محیط کار و ارائه توصیه‌های ایمنی دارد.
وقتی شغل، بیماری می‌آورد
عوامل دیگری مانند بیماری‌های ناشی از کار نیز وجود دارد؛ زیرا برخی از کارگران در طول فعالیت حرفه‌ای خویش روزانه بیش از 8 ساعت در محیطی قرار می‌گیرند که ممکن است عوامل زیان‌آور محیط کار وجود داشته باشد؛ از آزبست گرفته تا سیلیس، پرتوهای یونیزاسیون و حتی گردوخاک که این عوامل در دراز مدت می‌تواند آثار سویی را بر سلامت کارگران باقی بگذارد. طب کار با انجام معاینات منظم از کارگران، نه‌تنها سلامت آنها را پایش می‌کند، بلکه عوامل زیان‌آور محیط کار را نیز شناسایی و جلوگیری می‌کند.
جان کارگر، اولویت بی‌قید و شرط
ارائه خدمات طب کار از منظر پایش سلامت کارگران و شناسایی و پیشگیری از مشکلات بهداشتی در محیط کار نقش مؤثری در کاهش هزینه‌های درمان دارد؛ زیرا معاینات دوره‌ای و غربالگری به شناسایی زودهنگام بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی کمک کرده و با انجام درمان‌های به‌موقع از پیشرفت بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. در نتیجه هزینه‌های درمانی نظام سلامت و نیز سازمان‌های بیمه‌ای نیز کاهش می‌یابد. کاهش هزینه‌های غرامت از دیگر مزایایی است که از طریق خدمات طب کار حاصل می‌شود؛ زیرا تأمین‌اجتماعی، علاوه بر اینکه وظیفه پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری کارگران را برعهده دارد، غرامت ازکارافتادگی کلی، جزئی و نقص عضو را نیز به آنها پرداخت می‌کند. کاهش هزینه، زوایای دیگری را نیز دربر می‌گیرد که از جمله آن می‌توان به هزینه‌های بهره‌وری اشاره کرد؛ به‌نحوی که بیماری‌ها و حوادث شغلی منجر به از دست رفتن بهره‌وری و غیبت از کار می‌شود، اما طب کار با حفظ سلامت کارکنان می‌تواند این هزینه‌ها را کاهش دهد. کاهش هزینه‌های مربوط به جابه‌جایی و استخدام و بهبود روحیه و انگیزه کارکنان از دیگر مزایای اجرای قوانین طب کار به‌شمار می‌رود.
مراکز پایش سلامت شغلی
معاینات طب کار در سال‌های نه چندان دور در مراکز طب کار تأمین‌اجتماعی انجام می‌شد؛ اما به‌دلیل تغییراتی که در سال‌های اخیر در این حوزه رخ داد، طب کار از مجموعه تأمین‌اجتماعی خارج و برون‌سپاری شده است و اکنون پزشکان دارای قرارداد و تفاهم‌نامه با تأمین‌اجتماعی انجام آن را برعهده دارند.
در کشور ما انجام معاینات طب کار برای همه افراد شاغل در مشاغل مختلف الزامی است. کارفرمایان موظف هستند که شرایط لازم را برای انجام این معاینات، برای کارکنان خود فراهم کنند.
ردپای مبحث طب کار از منظر قانونی به ماده (90) قانون تأمین‌اجتماعی بازمی‌گردد. سازمان تأمین‌اجتماعی، انجام آزمایش‌ها و معاینات طب کار را به‌عنوان یک الزام قانونی به‌عهده کارفرمایان مشمول قانون کار گذاشته است.
در این قانون آمده است: «افراد شاغل در کارگاه‌ها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع داشته باشند، بدین منظور کارفرمایان مکلفند قبل از به‌کار گماردن آنها ترتیب معاینه پزشکی آنها را بدهند. در صورتی که پس از استخدام مشمولین قانون معلوم شود که نامبردگان در حین استخدام قابلیت و استعداد کار مرجوع را نداشته و کارفرما در معاینه‌پزشکی آنها تعلل کرده و در نتیجه بیمه شده دچار حادثه شده و یا بیماریش شدت یابد، سازمان تأمین خدمات درمانی و این سازمان مقررات این قانون را درباره بیمه شده اجرا و هزینه‌های مربوط را از کارفرما طبق ماده ۵۰ این قانون مطالبه و وصول خواهند کرد.»
قانون مذکور به صراحت کارفرمایان را ملزم به اجرای برنامه‌های طب کار کرده است؛ اما چگونگی انجام آن توسط کارفرمایان، نیاز به تشریح جزئیات بیشتری دارد. براین اساس سازمان تأمین‌اجتماعی با صدور بخشنامه «ضوابط اجرایی ماده 90 قانون تأمین‌اجتماعی» در بیست و هفتم مهر 1396 موازین اجرای این قانون را مشخص کرده که خلاصه آن به این شرح است:
1) بیمه‌شدگان اصلی که برای اولین‌بار نامنویسی و شماره تأمین‌اجتماعی به‌آنان اختصاص داده می‌شود.
2) بیمه‌شدگان اصلی صرف‌نظر از میزان سابقه پرداخت حق بیمه که نسبت به تغییر شغل در همان کارگاه و یا کارگاه دیگر اقدام می‌نمایند.
تبصره: منظور از تغییر شغل تغییر ماهیتی در نوع شغل است؛ از یک حرفه به حرفه دیگر. به عنوان نمونه در مشاغلی مانند آهن‌بر، آهنگر، آهن‌کار و آهن‌ساز تغییر شغلی برای بیمه‌شده متصور نمی‌باشد.
3) بیمه‌شدگان اصلی با سابقه اشتغال و بیمه‌پردازی کمتر از یک سال در آخرین کارگاه که جهت استفاده از تعهدات کوتاه مدت نظیر غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری، مقرری بیمه بیکاری، اروتز و پروتز، کمک ازدواج و معرفی به کمیسیون پزشکی از کارافتادگی مراجعه و مدارک ارائه می‌نمایند.
تبصره: انجام معاینات ماده (90) قانون تأمین‌اجتماعی و ارائه نتیجه معاینات بیمه‌شده‌ای که به واسطه بیماری در بیمارستان بستری باشند پس از ترخیص از بیمارستان بلامانع خواهد بود.
4) هرچند معاینات ماده (90) قانون تأمین‌اجتماعی باید قبل از استخدام و به کارگیری افراد انجام گیرد لیکن پذیرش نتیجه معاینات آن دسته از مستخدمان که کارفرمای آنان در اثناء یک سال اول اشتغال و بیمه‌پردازی مبادرت به معرفی آنان به مراکز معاینه جهت انجام معاینات نموده‌اند نیز بلامانع خواهد بود.
5) چنانچه معاینات قبل از استخدام در موعد مقرر حداکثر ظرف یکسال اول اشتغال توسط کارفرما انجام گردیده ولی تحویل شعبه نشده باشد پذیرش آن با کنترل رعایت ضوابط مربوطه بلامانع است.
6) در صورت عدم تغییر شغل افراد به صرف جابه‌جایی کارگاه و یا تغییر کارفرما نیازی به اخذ نتیجه و یا تکرار معاینات پزشکی موضوع ماده (۹۰) قانون تأمین‌اجتماعی از طرف شعب نمی‌باشد؛ مگر آنکه بیش از یک سال قطع ارتباط بیمه‌ای داشته باشد.»
طب کار، ستون اصلی حفاظت از سلامت نیروی کار است که با اجرای معاینات دوره‌ای، پایش مستمر محیط کار و مدیریت ریسک‌های شغلی، جان کارگران را نجات می‌دهد. از خانه‌های بهداشت کارگری تا معاینات اجباری پیش از استخدام و در طول دوره شغلی، این خدمات در قالب برنامه‌های سازمان تأمین‌اجتماعی به کاهش بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار کمک می‌کنند. حفظ سلامت کارگران نه تنها حق انسانی آن‌هاست، بلکه سرمایه‌ای است برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های درمان و غرامت. طب کار راهی است برای تحویل سالم‌تر نیروی کار به جامعه و تضمین آینده‌ای ایمن‌تر برای همه.
ارسال دیدگاه
