توسعه منطقه‌ای در جهان و درس‌هایی برای ایران
توسعه منطقه‌ای در کشورهای مختلف جهان به‌عنوان راهبردی مؤثر برای کاهش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی اجرا شده است. هر کشور بر اساس شرایط جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی خود، مدل‌های متنوعی را برای توسعه منطقه‌ای به کار گرفته است. بررسی تجربه توسعه منطقه‌ای در جهان نشان می‌دهد که چگونه به‌کارگیری سیاست‌های متناسب با زمین، فضا و انسان موجب رشد و شکوفایی مناطق و در نهایت بالندگی ملی شده است.
اتحادیه اروپا: توسعه متوازن و سیاست‌های همگرایی
اتحادیه اروپا با اجرای سیاست‌های همگرایی منطقه‌ای، تلاش کرده است تا شکاف‌های توسعه‌ای میان کشورهای عضو را کاهش دهد. برنامه‌هایی مانند «صندوق توسعه منطقه‌ای اروپا» و «صندوق همبستگی» به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش و اشتغال در مناطق کمتر توسعه‌یافته کمک کرده‌اند. کشورهای اروپایی با ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل پیشرفته و تمرکز بر توسعه پایدار، به رشد متوازن منطقه‌ای دست یافته‌اند.
چین: توسعه مناطق ویژه اقتصادی
چین از دهه ۱۹۸۰ با تأسیس مناطق ویژه اقتصادی مانند شنژن، رشد اقتصادی شگرفی را تجربه کرد. این مناطق با ارائه تسهیلات مالیاتی، زیرساخت‌های پیشرفته و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به قطب‌های صنعتی و تجاری تبدیل شدند. توسعه متوازن در چین از طریق سیاست‌های دولت مرکزی برای کاهش اختلافات منطقه‌ای و تمرکز بر توسعه روستایی نیز دنبال شده است.
آلمان: مدل توسعه فدرالی و تمرکززدایی
آلمان به‌عنوان یک کشور فدرال، توسعه منطقه‌ای را از طریق سیاست‌های تمرکززدایی و افزایش اختیارات ایالت‌ها دنبال کرده است. برنامه‌هایی مانند «سیاست همگرایی منطقه‌ای» و حمایت از نوآوری‌های منطقه‌ای، به تعادل اقتصادی در سراسر کشور کمک کرده‌اند. شهرهای کوچک و متوسط آلمان نقش مهمی در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی ایفا می‌کنند.
برزیل: توسعه از طریق سرمایه‌گذاری دولتی
برزیل برای کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای، پروژه‌های بزرگ زیرساختی در مناطق فقیرتر شمال و شمال شرقی کشور را اجرا کرده است. سیاست‌های توسعه روستایی، افزایش دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی، و حمایت از کشاورزی پایدار از دیگر اقدامات دولت برزیل در راستای توسعه متوازن بوده است.
مقایسه توسعه منطقه‌ای در ایران و جهان
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های ایران با کشورهای موفق در توسعه منطقه‌ای، تمرکزگرایی شدید در تصمیم‌گیری‌ها و تخصیص منابع است. در حالی که کشورهای توسعه‌یافته از مدل‌های تمرکززدایی برای توزیع متوازن منابع بهره می‌برند، در ایران بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها موجب عدم تعادل منطقه‌ای شده است. برخلاف کشورهایی مانند چین و آلمان که سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در زیرساخت‌های مناطق محروم انجام داده‌اند، در ایران شکاف زیرساختی قابل‌توجهی بین شهرهای بزرگ و مناطق کمتر توسعه‌یافته وجود دارد. این کمبود مانعی برای رشد اقتصادی و صنعتی شدن این مناطق شده است. در بسیاری از کشورهای جهان، سیاست‌های توسعه منطقه‌ای مبتنی بر مزیت‌های نسبی هر منطقه تدوین می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در چین، مناطق جنوبی به‌عنوان قطب‌های صنعتی و مناطق شمالی در بخش کشاورزی توسعه یافته‌اند. در ایران، عدم استفاده از ظرفیت‌های بومی در بسیاری از مناطق موجب شده است که توسعه متوازن محقق نشود. یکی از چالش‌های مهم توسعه منطقه‌ای در ایران، بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی است. بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی اجرا شده که تخریب منابع آبی و زمین‌های کشاورزی را به بار آورده است. در مقابل، کشورهای اروپایی و حتی چین در سال‌های اخیر، به توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست توجه ویژه‌ای داشته‌اند.
باید توجه داشت که ایران در توسعه مناطق فناورانه و پارک‌های علمی و صنعتی هم رشد چندانی را تجربه نکرده است. کشورهای پیشرفته، توسعه اقتصادی منطقه‌ای را بر پایه نوآوری، فناوری‌های نوین و استارت‌آپ‌ها بنا نهاده‌اند، اما در ایران ضعف در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با اقتصاد دانش‌بنیان به چشم می‌خورد.
برای دستیابی به توسعه متوازن منطقه‌ای در ایران اجرای سیاست‌های تمرکززدایی و افزایش اختیارات استان‌ها و مناطق محلی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اساسی مانند حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات در مناطق محروم، تقویت اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه پارک‌های فناوری در مناطق مختلف کشور، استفاده از ظرفیت‌های بومی هر منطقه برای طراحی استراتژی‌های توسعه‌ای متناسب و توجه به توسعه پایدار و کاهش اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های عمرانی و صنعتی ضرورت دارد.
اتحادیه اروپا: توسعه متوازن و سیاست‌های همگرایی
اتحادیه اروپا با اجرای سیاست‌های همگرایی منطقه‌ای، تلاش کرده است تا شکاف‌های توسعه‌ای میان کشورهای عضو را کاهش دهد. برنامه‌هایی مانند «صندوق توسعه منطقه‌ای اروپا» و «صندوق همبستگی» به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش و اشتغال در مناطق کمتر توسعه‌یافته کمک کرده‌اند. کشورهای اروپایی با ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل پیشرفته و تمرکز بر توسعه پایدار، به رشد متوازن منطقه‌ای دست یافته‌اند.
چین: توسعه مناطق ویژه اقتصادی
چین از دهه ۱۹۸۰ با تأسیس مناطق ویژه اقتصادی مانند شنژن، رشد اقتصادی شگرفی را تجربه کرد. این مناطق با ارائه تسهیلات مالیاتی، زیرساخت‌های پیشرفته و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به قطب‌های صنعتی و تجاری تبدیل شدند. توسعه متوازن در چین از طریق سیاست‌های دولت مرکزی برای کاهش اختلافات منطقه‌ای و تمرکز بر توسعه روستایی نیز دنبال شده است.
آلمان: مدل توسعه فدرالی و تمرکززدایی
آلمان به‌عنوان یک کشور فدرال، توسعه منطقه‌ای را از طریق سیاست‌های تمرکززدایی و افزایش اختیارات ایالت‌ها دنبال کرده است. برنامه‌هایی مانند «سیاست همگرایی منطقه‌ای» و حمایت از نوآوری‌های منطقه‌ای، به تعادل اقتصادی در سراسر کشور کمک کرده‌اند. شهرهای کوچک و متوسط آلمان نقش مهمی در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی ایفا می‌کنند.
برزیل: توسعه از طریق سرمایه‌گذاری دولتی
برزیل برای کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای، پروژه‌های بزرگ زیرساختی در مناطق فقیرتر شمال و شمال شرقی کشور را اجرا کرده است. سیاست‌های توسعه روستایی، افزایش دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی، و حمایت از کشاورزی پایدار از دیگر اقدامات دولت برزیل در راستای توسعه متوازن بوده است.
مقایسه توسعه منطقه‌ای در ایران و جهان
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های ایران با کشورهای موفق در توسعه منطقه‌ای، تمرکزگرایی شدید در تصمیم‌گیری‌ها و تخصیص منابع است. در حالی که کشورهای توسعه‌یافته از مدل‌های تمرکززدایی برای توزیع متوازن منابع بهره می‌برند، در ایران بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها موجب عدم تعادل منطقه‌ای شده است. برخلاف کشورهایی مانند چین و آلمان که سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در زیرساخت‌های مناطق محروم انجام داده‌اند، در ایران شکاف زیرساختی قابل‌توجهی بین شهرهای بزرگ و مناطق کمتر توسعه‌یافته وجود دارد. این کمبود مانعی برای رشد اقتصادی و صنعتی شدن این مناطق شده است. در بسیاری از کشورهای جهان، سیاست‌های توسعه منطقه‌ای مبتنی بر مزیت‌های نسبی هر منطقه تدوین می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در چین، مناطق جنوبی به‌عنوان قطب‌های صنعتی و مناطق شمالی در بخش کشاورزی توسعه یافته‌اند. در ایران، عدم استفاده از ظرفیت‌های بومی در بسیاری از مناطق موجب شده است که توسعه متوازن محقق نشود. یکی از چالش‌های مهم توسعه منطقه‌ای در ایران، بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی است. بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی اجرا شده که تخریب منابع آبی و زمین‌های کشاورزی را به بار آورده است. در مقابل، کشورهای اروپایی و حتی چین در سال‌های اخیر، به توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست توجه ویژه‌ای داشته‌اند.
باید توجه داشت که ایران در توسعه مناطق فناورانه و پارک‌های علمی و صنعتی هم رشد چندانی را تجربه نکرده است. کشورهای پیشرفته، توسعه اقتصادی منطقه‌ای را بر پایه نوآوری، فناوری‌های نوین و استارت‌آپ‌ها بنا نهاده‌اند، اما در ایران ضعف در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با اقتصاد دانش‌بنیان به چشم می‌خورد.
برای دستیابی به توسعه متوازن منطقه‌ای در ایران اجرای سیاست‌های تمرکززدایی و افزایش اختیارات استان‌ها و مناطق محلی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اساسی مانند حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات در مناطق محروم، تقویت اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه پارک‌های فناوری در مناطق مختلف کشور، استفاده از ظرفیت‌های بومی هر منطقه برای طراحی استراتژی‌های توسعه‌ای متناسب و توجه به توسعه پایدار و کاهش اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های عمرانی و صنعتی ضرورت دارد.
ارسال دیدگاه
